مواضع طالبان در قبال پیروزی تحریرالشام

نویسنده: شکریه اکبری، پژوهشگر مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: در تحولی چشمگیر در صحنه سیاسی و امنیتی خاورمیانه، تحریرالشام، گروه اسلامگرای افراطی فعال در سوریه، پس از سالها درگیری نظامی، به سرنگونی دولت بشار اسد موفق شد. این پیروزی که با سقوط دمشق، پایتخت سوریه، همراه بود، فصل جدیدی را در بحران سوریه گشوده و واکنش های گستردهای را از سوی بازیگران منطقه ای و بین المللی برانگیخته است. در این میان، مواضع طالبان، گروه حاکم بر افغانستان، به عنوان یکی از بازیگران مهم اسلامگرای منطقه، مورد توجه ویژه قرار گرفته است.

ارتباط گروه طالبان و تحریرالشام با شبکه القاعده در گذشته، زمینه‌ساز شکل‌گیری پیوندهای فکری و عملیاتی میان آن‌ها بود. طالبان برای سال‌ها به القاعده پناه داده بود و تحریر الشام نیز در ابتدا شاخه القاعده در سوریه بود. اگرچه تحریر الشام بعداً ارتباط رسمی خود را با القاعده قطع کرد، اما اشتراکات ایدئولوژیک همچنان باقی ماند.

علاوه بر این، رابطه طالبان با القاعده از نظر تاریخی بر تکامل هیئت تحریر الشام تأثیر گذاشته است، زیرا هر دو گروه مجبور بوده‌اند تعهدات جهادی خود را با نیاز به حکمرانی محلی و به رسمیت شناخته شدن بین‌المللی متعادل کنند.

گروه تحریرالشام به‌عنوان یکی از شاخه‌های سابق القاعده در سوریه، نقش مهمی در معادلات جنگ داخلی این کشور ایفا کرده است. تحلیل واکنش طالبان به پیروزی‌های این گروه می‌تواند ابعاد مختلفی از روابط میان گروه‌های اسلام‌گرای منطقه‌ای، استراتژی‌های سیاسی و ایدئولوژیک آن‌ها و تأثیر این تحولات بر امنیت و ثبات منطقه را روشن کند.

مقامات طالبان در ماه‌های اخیر چندین بار به‌طور رسمی مواضع خود را پیرامون رویدادهای سوریه و نقش هیئت تحریرالشام اعلام کرده‌اند. حکومت طالبان از سقوط حکومت سوریه به دست گروه "هیئت تحریر الشام" استقبال کرده و گفته که با این تحول عامل جنگ و بی‌ثباتی سوریه از بین رفته است.

وزارت امور خارجۀ طالبان در واکنش به سقوط حکومت سوریه به دست تحریرالشام، ضمن تبریک این تحول به مردم سوریه، تأکید کرد.

در بیانیه صادره از سوی وزارت امور خارجه دولت موقت افغانستان آمده است: ما امیدواریم که روند انتقال قدرت به صورتی پیش برود که آرزوی مردم سوریه است، راه تاسیس نظام اسلامی مستقل و خدمتگزار هموار شود که مصالحه ملی را در اولویت قرار داده، از چنددستگی و انتقام اجتناب شده و سیاست عفو عمومی را برای اتحاد در میان مردم سوریه در پیش بگیرد.

وزارت امور خارجه افغانستان همچنین خواستار اتخاذ سیاستی سازنده در روابط با کشورهای جهان شد تا از بروز تنش‌های خارجی جلوگیری شود و شرایط بازگشت میلیون‌ها پناهنده سوری به کشورشان فراهم آید.

مولوی امیرخان متقی، سرپرست وزارت امور خارجه طالبان اخیرا در یک گفت‌وگوی تلفنی با «اسعد الشیبانی» وزیر امور خارجه منصوب‌شده توسط «ابومحمد الجولانی» سرکرده تحریر الشام در سوریه، پیروزی آنان را تبریک گفت و برای مردم سوریه و رهبری جدید آرزوی خیر و ثبات کرد. امیرخان متقی بر حمایت کشورش از اقدامات دولت جدید سوریه که به نفع مردم سوریه باشد، تأکید کرد. متقی در این گفت‌و‌گو با تأکید بر اهمیت «عفو عمومی» به‌عنوان ابزاری کلیدی برای برقراری صلح و ثبات در سوریه، خاطرنشان کرد که اصول حکومت‌داری خوب می‌تواند به تقویت اعتماد عمومی و همکاری‌های ملی کمک کند.

این وزارت ابراز امیدواری کرد که مراحل باقی‌مانده انقلاب به‌گونه‌ای مدیریت شود که زمینه‌ساز شکل‌گیری نظامی امن، یکپارچه و پایدار باشد. همچنین تأکید کرد که روند انتقال قدرت باید به سمت تأسیس حکومتی اسلامی و مستقل پیش رود که پاسخگوی خواسته‌های همه اقشار مردم سوریه بوده و از هرگونه تبعیض و انتقام‌جویی پرهیز کند و با اتخاذ سیاست عفو عمومی، زمینه اتحاد مردم سوریه را فراهم کند.

علاوه بر این، این وزارت از همه طرف‌های خارجی دخیل در بحران سوریه درخواست کرد که با یکدیگر و با مقامات جدید سوریه همکاری مثبت داشته باشند تا زمینه برای حکمرانی مطلوب، امنیت و ثبات در این کشور فراهم شود.

قابل ذکر است که شماری از شهروندان افغانستان پیروزی هیئت تحریر الشام و سقوط دولت اسد را در سوریه با برافراشتن پرچم‌ها در برخی از ولایت‌ها، جشن گرفتند.

به گزارش ایراف، حنفی الوردک، معاون دفتر سیاسی طالبان در قطر، در نخستین واکنش این گروه به سقوط دمشق، این رویداد را خبری «امیدبخش» توصیف کرد. او در حساب رسمی خود در شبکه اجتماعی ایکس، سقوط دمشق را یک تصرف مسالمت‌آمیز توسط نیروهای «مقاومت مردمی سوریه» دانست. وردک همچنین تأکید کرد که کشورهای تأثیرگذار باید با بهره‌گیری از نفوذ و امکانات خود، زمینه‌ساز صلح و ثبات پایدار در سوریه شوند.

این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که خود طالبان، بیش از سه سال پس از تصرف قدرت در افغانستان، همچنان از نظر دیپلماتیک منزوی هستند. هیچ کشوری هنوز حکومت آنها را به طور رسمی به رسمیت نشناخته است.

با این حال، اظهارنظرهای طالبان در مورد تحریرالشام، پیش از هر چیز، تمایل آن‌ها به همراهی یا دست‌کم عدم تقابل آشکار با حکومت جدید دمشق را نشان می‌دهد، به‌ویژه آنکه طالبان پس از تسلط بر افغانستان از سوی جامعه جهانی دارای مشروعیت رسمی نیستند و به گفته برخی کارشناسان، این خوش‌آمدگویی به تحریرالشام می‌تواند نوعی تلاش دیپلماتیک برای ایجاد ائتلاف یا دستیابی به برگ برنده در مناسبات منطقه‌ای تلقی شود.

به رغم برخی مشابهت‌های ظاهری و حس همذات پنداری طیفی از طالبان افغانستان در زمان پیروزی تحریرالشام، بسیار زود مشخص شد که بازار سیاست در شام و کابل با یکدیگر متفاوت هستند. الجولانی رهبر تحریرالشام نیز در یک گفت‌وگوی رسانه‌ای به صراحت بیان کرد که نمی‌خواهد سوریه را به افغانستان دوم تبدیل کند.

به نظر می رسد که جامعه بین‌المللی، به‌ویژه ایالات متحده و اتحادیه اروپا، رویکردی مشابه را در قبال تحولات سوریه و افغانستان در پیش گرفته‌اند و بر اهمیت عملکرد عملی گروه‌های حاکم و ارائه تضمین‌هایی در زمینه‌های حقوق بشر و مبارزه با تروریسم تأکید دارند.