نقش پنهان آنکارا

دیپلماسی ایرانی: در حالی جهان در سال 2025 میلادی متمرکز بر دو بحران ارکانی در غزه و اوکراین بود، تحولات در سوریه و سقوط برق آسای حاکمیت اسد، توجه عرصه بین‌الملل را به تحولات سوریه جلب و به‌ویژه محور غربی با سلسله گردانی ترکیه معطوف کرده است، کشوری که در بهره برداری حداکثری از این تحولات سعی دارد؛ در این میان نوعی تعامل با دمشق نیز همواره مهم بوده است. 

در همین راستا از دیرباز تعاملات نسبتا گسترده بین منطقه شامات و کشورهای اردوگاه کمونیسم برقرار بوده و در دوره شوروی سابق حسب ارتباطات مسکو و دمشق و به‌ویژه روابط حزبی، جمهوری‌ها ازجمله اوکراین نیز مراودات قابل توجه با سوریه داشته‌اند که تداوم روابط نزدیک در دوره پساکمونیسم را نیز موجب شده بود. ولی از دهه دوم قرن بیست و یکم با تقویت حضور روسیه در سوریه و به‌ویژه پس از اشغال کریمه و به‌رسمیت شناخته شدن آن توسط حاکمیت در دمشق؛ روابط با اوکراین به سردی گراییده و قطع شده بود. اکنون پس از سقوط اسد مقامات اوکراینی نگاه مشهودی به این کشور دارند. هفته پیش رئیس جمهوری اوکراین دستور ارسال اولین محموله غلات را به میزان 500 تن به سوریه صادر و بلافاصله پس از آن وزیر امور خارجه اوکراین به دمشق و به دیدار رهبران جدید سوریه رفت. 

بر کسی پوشیده نیست که روسیه متحد سرسخت بشار اسد بوده و به او پناهندگی سیاسی داده است. البته مقامات کرملین گفته اند که با دولت جدید دمشق از جمله درباره سرنوشت تاسیسات نظامی روسیه در سوریه در تماس هستند و سفارتخانه این کشور نیز فعالانه به انجام مسئولیت های خود در دمشق ادامه می دهد.

وزیر امور خارجه جدید سوریه روز دوشنبه گذشته به همتای اوکراینی خود گفت، در حالی که کی‌یف در بحبوحه کاهش نفوذ روسیه به دنبال ایجاد روابط با رهبران جدید در دمشق است، سوریه مشارکت استراتژیک بیشتری با اوکراین را خواهان است. اسعد حسن الشیبانی، وزیر امور خارجه جدید سوریه در دیدار با همتای اوکراینی خود، آندری سیبیگا، گفت: «مشارکت های راهبردی بین ما و اوکراین در سطوح سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و مشارکت های علمی وجود خواهد داشت». وی افزود: «مسلماً مردم سوریه و مردم اوکراین همان تجربه و رنجی را دارند که ما ۱۴ سال متحمل شده‌ایم». سیبیگا که روز دوشنبه در دمشق با رهبری جدید سوریه، احمد الشراع، ملاقات کرد، گفت که اوکراین محموله های بیشتری از کمک های غذایی به سوریه خواهد فرستاد. در مورد نقش اوکراین در تحولات سوریه نیز تحلیل و اطلاعات مختلفی ارائه شده و رئیس سازمان اطلاعات اوکراین نیز در ویدئویی بر این موضوع صحه گذاشته است؛ بودانف گفته هر زمان که حکومت‌ها و دیکتاتورهایی سقوط کنند که با حکومت‌های در جنگ با ما پیوند خورده باشند، این همیشه به نفع ماست. چطور این اتفاق افتاد؟ به طریقی اتفاق افتاد.

ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری اوکراین، جمعه گذشته از ارسال اولین دسته کمک غذایی اوکراین به سوریه، متشکل از 500 تن آرد گندم، به عنوان بخشی از طرح بشردوستانه در کی‌یف "غلات از اوکراین" با همکاری برنامه جهانی غذا خبر داد، این کشور به عنوان تولیدکننده و صادرکننده مهم جهانی غلات و دانه های روغنی، به طور سنتی گندم و ذرت را به کشورهای خاورمیانه صادر می کند. سازمان ملل متحد نیز رسما اعلام کرده که حدود یک سال طول می کشد تا مردم سوریه پس از سقوط حکومت خانواده اسد و پایان 13 سال جنگ داخلی تغییرات ملموس را شاهد باشند. 

همچنین از سویی منابع روسی و سوری در اوایل دسامبر اعلام کردند که محموله‌های گندم روسیه به سوریه به دلیل عدم اطمینان در مورد دولت جدید در دمشق و تاخیر در پرداخت‌ها به حالت تعلیق درآمده است. روسیه با استفاده از تمهیدات مالی و لجستیکی پیچیده برای دور زدن تحریم های غرب اعمال شده بر مسکو و دمشق، گندم به سوریه عرضه کرد و از سوی دیگر سرنگونی اسد توسط گروه اسلامگرای حیات تحریر الشام آینده پایگاه های نظامی روسیه در سوریه (پایگاه هوایی حمیمیم در لاذقیه و تاسیسات دریایی طرطوس) را زیر سؤال برده است، البته سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه گفت که وضعیت پایگاه های نظامی روسیه موضوع مذاکره با رهبری جدید در دمشق خواهد بود. الشراع نیز گفته است که روابط سوریه با روسیه باید در خدمت منافع مشترک باشد. وی در مصاحبه ای که یکشنبه گذشته منتشر شد، افزوده که سوریه با روسیه منافع استراتژیک مشترک داراست و لحنی آشتی جویانه داشت، هرچند توضیح بیشتری نداد.

در مجموع باید اذعان کرد که در هر نوع تحول و تغییر سیاسی و امنیتی که به‌نوعی منافع ملی، منطقه ای و بین المللی روسیه و مخالفین محور یورآتلانتیک را هدف قرار دهد به‌نوعی از ظرفیت امنیتی و دفاعی اوکراین استفاده خواهد شد و به شکل دیگری می توان گفت که در آینده پیمان ناتو از ظرفیت نیابتی اوکراین در دسترسی به اهداف سیاسی و امنیتی خود بیش از پیش بهره خواهد گرفت.