بازگشت توازن به روابط خارجی در دولت چهاردهم

دیپلماسی ایرانی: پس از دو دور رقابت بسیار نزدیک سرانجام دکتر پزشکیان توانست در انتخابات ریاست جمهوری به پیروزی برسد و سکان دولت چهاردهم را به دست بگیرد. در جریان دو هفته رقابت‌ها نامزدهای مختلف برنامه‌های خود را در حوزه‌های مختلف از جمله سیاست خارجی در معرض دید مردم قرار دادند. به نظر می‌رسد جنبه غالب در رویکرد سیاست خارجی رئیس جمهوری منتخب تلاش برای تعامل بیشتر با غرب، حل تنش‌های موجود و به ویژه مذاکره برای لغو تحریم‌ها بود.

پس از مشخص شدن نتیجه نهایی انتخابات، طرفداران گفتمان رقیب در حوزه سیاست خارجی پیروزی آقای پزشکیان را موجب به تضعیف محور مقاومت و از بین رفتن دستاوردهای دولت سیزدهم دانستند. هر چند پس از ارسال نامه آقای پزشکیان به دبیر کل حزب الله لبنان و ایجاد اطمینان در خصوص تداوم حمایت ایران از محور مقاومت و همچنین گفت وگوی تلفنی رئیس جمهوری با همتای روس خود این نگرانی‌ها تا حدی کاهش یافت، اما همچنان گروهی از کارشناسان سیاسی نگرانی‌هایی را در حوزه روابط خارجی دارند. نوذر شفیعی، عضو هیئت علمی دانشگاه، کارشناس مسائل بین الملل و نماینده سابق مجلس، به بررسی این موضوع پرداخت.

وی در خصوص سیاست خارجی دولت چهاردهم گفت: «به لحاظ تئوریک دو دیدگاه در مورد سیاست خارجی وجود دارد؛ یکی این است که در برخی کشورها ساختار تعیین کننده است و کارگزار نقش چندان مهمی ندارد. از نظر این کارشناس مسائل بین الملل در صورتی که این دیدگاه مبنا قرار بگیرد، شخص آقای پزشکیان و دولت او تاثیرگذار نیست و همان مسیر قبلی در حوزه سیاست خارجی در دوره چهاردهم ادامه پیدا خواهد کرد.» 

شفیعی در مورد دیدگاه دوم گفت: «بر اساس آن، کارگزار نقش تعیین کننده‌ای دارد و از این منظر سیاست خارجی منعکس کننده رویکرد احزابی است که در آن کشور به قدرت می‌رسند و در صورتی که این مبنا باشد، با به قدرت رسیدن آقای پزشکیان و تیمش سیاست خارجی ایران دستخوش تحولاتی خواهد شد.»

از نظر دکتر شفیعی، حد وسطی از این دو دیدگاه در ایران حاکم بوده و هم کارگزار و هم ساختار روی هم تاثیرگذار هستند و سیاست خارجی محصول تعامل این دو مولفه است. وی افزود: رئیس جمهور رئیس شورای عالی امنیت ملی است، کنترل کامل وزارت أمور خارجه را بر عهده دارد و با نهاد رهبری در تعامل است؛ همه این اوامر باعث می‌شود که شاهد تعامل ساختار و کارگزار باشیم اما به نظر می‌رسد سیاست خارجی دولت چهاردهم مثل سیاست خارجی دولت شهید رئیسی نخواهد بود و حداقل به لحاظ تاکتیکی تغییراتی در آن ایجاد خواهد شد.

این عضو هئیت علمی دانشگاه با بیان اینکه احتمالا در آینده این تصور شکل می‌گیرد که دولت جدید سیاست خارجی جدید رقم خواهد زد، اظهار کرد: هم مردم ایران چنین انتظاری دارند و هم طرف‌های خارجی و بنابراین شاهد تلفیق روابط در حوزه بین المللی خواهیم بود؛ زیرا چالش روابط بین المللی در ایران باعث بروز برخی مشکلات داخلی شده است و اگر این چالش حل نشود، آن دسته از مشکلات داخلی لاینحل باقی خواهد ماند. وی افزود: در این صورت شاهد کاهش سرمایه اجتماعی دولت آقای پزشکیان در دور آتی انتخابات ریاست جمهوری خواهیم بود. 

وی خاطر نشان کرد: با توجه به نکات گفته شده و همچنین تاثیرگذاری آقای ظریف بر سیاست خارجی دولت چهاردهم قطعا شاهد تحولاتی خواهیم بود. 

شفیعی در پاسخ به سوالی در مورد تغییرات احتمالی گفت: به عنوان مثال در حوزه برجام و روابط ایران با غرب تحولاتی رخ خواهد داد و سیاست خارجی متوازن خواهد شد. از نظر این نماینده سابق مجلس، تا زمانی که این تغییرات حاصل نشود، نمی‌توان انتظار تغییر محسوس در حوزه اقتصادی را داشت. 

شفیعی در مورد نگرانی برخی طیف‌های سیاسی مبنی بر از بین رفتن دستاوردهای دولت سیزدهم در سیاست خارجی و پیشرفت‌هایی که در روابط با چین، روسیه و عضویت ایران در شانگهای و بریکس و به خطر افتادن آن گفت: دو کشور روسیه و چین علیرغم توسعه روابط در دولت آقای رئیسی در مسئله جزایر مواضعی برخلاف منافع ملی ایران اتخاذ کردند و این امر ناشی از آن است که دو کشور تصور می‌کنند حتی در صورت اتخاذ مواضع مغایر با منافع ملی ایران، به دلیل نیاز جمهوری اسلامی به این روابط کار چندانی نمی‌تواند انجام دهد. برای جلوگیری از این تصور غلط اتفاقا لازم است آقای پزشکیان سیاست خارجی را با غرب تعدیل کند تا روسیه و چین فکر نکنند دست ایران زیر سنگ آنهاست. 

شفیعی با بیان اینکه تعامل ایران با غرب می‌تواند روابط با روسیه و چین را متوازن کند، اظهار کرد: این بدان معنی نیست که باید چین و روسیه نادیده گرفته شوند؛ زیرا این دو کشور قدرت‌های بزرگ جهانی هستند و هیچ دولتی در ایران نمی‌تواند آنها را نادیده بگیرد اما برای تعدیل رفتار این دو کشور، لازم است که ایران با غرب هم تعامل داشته باشد و حاصل جمع این روابط منافع ملی ایران را تامین خواهد کرد. وی افزود: به لحاظ تاریخی ما موازنه منفی، موازنه مثبت و نه شرقی و نه غربی را تجربه کرده‌ایم و به نظر می‌رسد اکنون به سمت سیاست هم غربی و هم شرقی حرکت می‌کنیم.

وی خاطر نشان کرد: منظور از این سیاست تعامل با هر دو قطب برای استفاده از ظرفیت‌های آنان است و همکاری با هر کدام از آنها به معنای نادیده گرفتن قطب دیگر نیست. نماینده سابق مجلس در پاسخ به سوالی در مورد نگرانی‌های طیف مقابل دولت در ارتباط با اینکه آمریکا به هیچ وجه امتیازی به ایران نخواهد داد، گفت: در سیاست خارجی و دیپلماسی سیاه یا سفید وجود ندارد و مسائل خاکستری هستند؛ نکته دوم اینکه در سیاست خارجی دو ضربدر دو برابر با چهار نمی‌شود و همه چیز به تعامل‌ها بستگی دارد.

وی افزود: بر این اساس اگر ایران و غرب پالس مثبت برای یکدیگر ارسال کنند، قطعا طرفین از آن در راستای منافع ملی خود استفاده خواهند کرد؛ همچنین باید توجه کنیم که کشورها در روابط بین الملل در چارچوب دستاوردهای مطلق عمل می‌کنند و نه نسبی. شفیعی در توضیح این نکته تصریح کرد: دستاورد مطلق یعنی اینکه هر کشوری درجه‌ای از منفعت را در تعاملات کسب می‌کند و دستاورد نسبی یعنی یک کشور منافع بیشتری را به دست می‌آورد که به زیان کشورهای دیگر است.