پیچ سخت خرداد

‌مالک مصدق، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار است از دوشنبه آینده، سوم ژوئن (۱۴ خرداد) آغاز شود و تا هفتم ژوئن (۱۸ خرداد) ادامه یابد. طبق روال همیشگی هم شاهد انتشار گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بودیم که با توجه به لحن و محتوای آن، بسیاری از ناظران معتقدند نشست فصلی پیش‌رو در شورای حکام، فضایی کاملا متفاوت‌ دارد؛ از آن جهت که احتمالی برای اتخاذ سیاست‌های ضدایرانی تا مرز صدور قطع‌نامه متصور هستند. به‌خصوص آنکه اخباری هم دال بر تلاش تروئیکای اروپایی عضو برجام (آلمان، فرانسه و انگلستان) برای این امر (صدور قطع‌نامه) منتشر شده است. به گزارش شرق، از آخرین باری که شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با ۳۵ عضو، قطع‌نامه‌ای را علیه ایران تصویب کرد، ۱۸ ماه می‌گذرد؛ در آن قطع‌نامه ادعا شده بود ایران باید با تحقیقات آژانس درباره ذرات اورانیوم کشف‌شده همکاری فوری داشته باشد.

اما اکنون برخی رسانه‌ها به نقل از دیپلمات‌های هسته‌ای از اختلاف‌های برلین، پاریس و لندن با واشنگتن خبر می‌دهند؛ اختلاف‌نظری که بر صدور قطع‌نامه علیه تهران تأکید دارد. در کل، چه این اختلاف‌نظر را تقسیم وظایف در قالب پلیس خوب و پلیس بد در نظر بگیریم، این گزاره را پررنگ‌تر کرده است که تهران در نشست فصلی شورای حکام (ژوئن/ خرداد) وضعیتی کاملا متفاوت از گذشته خواهد داشت و در این بین سفر اردیبهشت رافائل گروسی، مدیر‌کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به تهران نیز احتمالا برخلاف انتظار نتوانسته‌ از حساسیت‌ها درباره پرونده هسته‌ای ایران و نیز اختلاف‌ها‌ی تهران و آژانس بکاهد.

 گزارش جدید آژانس چه می‌گوید؟

گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که دوشنبه‌شب منتشر شد، مدعی است ‌‌«ایران مقداری از ذخایر اورانیوم خود را غنی‌سازی کرده که بیش از ۳۰ برابر حد مقرر در توافق‌نامه ۲۰۱۵ است». این‌ گزارش می‌افزاید: ‌«ایران اکنون ۱۴۲.۱ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۶۰ درصد دارد که نسبت به آخرین گزارش در فوریه، ۲۰.۶ کیلوگرم افزایش داشته است». این گزارش ادعا می‌کند «بر اساس برآورد‌ها، ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران با افزایش ۶۷۵.۸ کیلوگرمی از زمان گزارش قبلی به ۶۲۰۱.۳ کیلوگرم رسیده است».‌ ‌رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی، در این گزارش از آنچه «تصمیم ایران درباره تغییر‌ندادن موضع خود درباره لغو مجوز چند نفر از بازرسان باتجربه این آژانس» خوانده شده، ابراز تأسف کرده است.

رویترز نیز که مدعی است دو گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را رؤیت کرده، گزارش داد: «یکی از این گزارش‌ها به کشورهای عضو شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارسال شده است». در بخشی از این گزارش ارسالی، باز هم به اختلاف‌های تهران و آژانس اشاره و گفته شده‌ «در سال گذشته هیچ پیشرفتی در زمینه اجرای بیانیه مشترک چهارم مارس ۲۰۲۳ (۱۳ اسفند ۱۴۰۱) صورت نگرفته است». آژانس انرژی اتمی‌ ذیل گزارش خود می‌گوید‌: «مدیرکل آژانس بار دیگر به دولت ایران درخواست داد و تمایل خود را به ادامه گفت‌وگو‌های سطح بالا و مبادلات فنی متعاقب آن که از ششم تا هفتم می‌ ۲۰۲۴ (۱۷ و ۱۸ اردیبهشت) آغاز شد، اعلام می‌کند».

گروسی همچنین در این گزارش درباره آنچه «حل‌نشدن مسائل پادمان باقی‌مانده» خوانده شده، ابراز تأسف کرده است. رویترز‌ ادعا کرده «گزارش‌ دیگر حاکی از آن است که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران با خلوص ۶۰ درصد، نزدیک به ۹۰ درصد درجه تسلیحات، ۲۰.۶ کیلوگرم در طول سه ماه افزایش یافت و تا ۱۱ می‌ (۲۲ اردیبهشت) به ۱۴۲.۱ کیلوگرم رسید و ایران سپس ۵.۹ کیلوگرم را به سطح رقیق رساند». آسوشیتدپرس نیز به نقل از گزارش رافائل گروسی ادعا کرد: ‌«هنوز درباره احیای مجوز تعدادی از بازرسان این سازمان در ایران تحولی صورت نگرفته است، اما انتظار می‌رود‌ این مسئله در چارچوب مذاکرات جاری میان آژانس و ایران در قالب بیانیه موسوم به چهارم مارس حل‌وفصل شود».

مدیرکل آژانس یادآور شد که گفت‌وگوها با ایران در پی سانحه بالگرد حامل رئیس‌جمهوری ایران برای مدتی با وقفه مواجه شد، ولی ایران در نامه‌ای مورخ ۲۱ می‌ (اول خرداد) پیشنهاد کرد مذاکرات «در تاریخ مناسبی که مورد توافق متقابل باشد»، در تهران ادامه یابد. گروسی باز ادعا می‌کند که با وجود سفرش به تهران، همچنان مسائل پادمانی باقی‌مانده حل نشده است؛ زیرا ایران‌ نه توضیحات فنی معتبری درباره حضور ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در ورامین و تورقوزآباد به آژانس ارائه کرده‌ و نه به آژانس درباره مکان(های) فعلی آنها اطلاع داده است. در مقابل سازمان انرژی اتمی ایران اعلام کرده که تمامی مواد، فعالیت‌ها و مکان‌های هسته‌ای مورد نیاز بر اساس توافق‌نامه پادمانی خود را اعلام کرده است.

در ارزیابی متن و محتوای گزارش فصلی شورای حکام، ابوالقاسم طاهری در گفت‌وگویی که با «شرق» دارد، معتقد است: «برخلاف انتظارات و تصورات از سفر رافائل گروسی به تهران، اکنون در شرایطی که ایران تمرکز و توجه خود را روی انتخابات ریاست‌جمهوری هشتم تیرماه پس از فوت سیدابراهیم رئیسی گذاشته است، امکان دارد چالش هسته‌ای تهران در نشست فصلی شورای حکام وضعیت را متفاوت کند». چرا‌که به گفته این تحلیلگر حوزه سیاست خارجی، «ذیل آنچه در گزارش فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و گزارش رافائل گروسی آمده‌، بیش از پیش بستر و فضای لازم برای صدور قطع‌نامه علیه تهران آماده شده است»؛ تا جایی که به نظر وی، «تلاش‌های چین و روسیه هم نمی‌تواند مانع از صدور آن شود».

با‌این‌حال طاهری می‌گوید: «جدی‌ترین و محتمل‌ترین عامل یا مانع برای صدور قطع‌نامه ناظر بر اختلافات آمریکا با سه کشور اروپایی عضو برجام یعنی آلمان، فرانسه و انگلستان است». چرا‌که به گفته این تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل، «از یک سو ایالات متحده با توجه به مذاکرات چراغ خاموش خود در واشنگتن و مسقط، سعی در کنترل و تثبیت تنش فعلی با تهران دارد و تلاش می‌کند از تصاعد بحران هسته‌ای به موازات جنگ غزه و جنگ اوکراین در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا جلوگیری کند. با این وجود، طاهری تأکید می‌کند:‌ «آلمان، فرانسه و انگلستان ارزیابی کاملا متفاوتی دارند و به دنبال صدور قطع‌نامه هستند».

 فشار آمریکا به تروئیکای اروپایی

پیرو آنچه ابوالقاسم طاهری عنوان کرد، وال‌استریت‌‎ ژورنال‌ هم به‌تازگی به نقل از آنچه دیپلمات‌های نزدیک به مذاکرات خوانده شده، نوشت: «دولت آمریکا سه متحد اروپایی عضو برجام (آلمان، فرانسه و انگلستان) را تحت فشار قرار داده تا از طرح‌هایی برای مقابله با ایران به دلیل پیشرفت در برنامه هسته‌ای خود ناظر بر صدور قطع‌نامه عقب‌نشینی کنند». به گفته این منابع، «دولت بایدن به دنبال جلوگیری از تشدید تنش‌ها با تهران پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در فصل پاییز است».

این رسانه آمریکایی می‌گوید: «واشنگتن با تلاش انگلیس و فرانسه برای محکوم‌کردن ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اوایل ژوئن مخالف است». به گفته دیپلمات‌ها، آمریکا علاوه بر تروئیکای اروپایی حتی تعدادی دیگر از کشور‌ها را تحت فشار قرار داده تا از رأی‌دادن به قطع‌نامه علیه ایران خودداری کنند. البته به موازات گزارش وال‌استریت‌ ژورنال، رویترز هم فاش کرده که‌ دولت بایدن تمایلی ندارد در نشست‌های اخیر هیئت‌مدیره آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به دنبال قطع‌نامه دیگری علیه ایران باشد. قبل از نشست فصلی گذشته، کشور‌های اروپایی شامل فرانسه، انگلیس و آلمان موسوم به تروئیکای اروپایی با واشنگتن درمورد اینکه آیا به دنبال قطع‌نامه‌ای هستند یا خیر،‌ به توافق نرسیدند، اما از آن عقب‌نشینی کردند.

ذیل همین نکته جواد ترابی‌ دیگر کارشناسی بود که در گفت‌وگویی که با «شرق» داشت، بر این باور است که «فشار سیاسی آمریکایی‌ها می‌تواند بر تلاش‌های سه کشور اروپایی عضو‌ برجام (آلمان، فرانسه و انگلستان) و حتی کارشکنی‌های اسرائیل در نشست فصلی شورای حکام بچربد». در نتیجه او ‌بعید می‌داند ‌در نشست دوشنبه هفته آینده قطع‌نامه‌ای الزام‌آور علیه برنامه هسته‌ای ایران صادر شود یا کار به ارجاع پرونده ایران به شورای حکام کشیده شود‌. البته این تحلیلگر در ادامه ارزیابی خود اذعان دارد: «فضای این دوره از نشست فصلی شورای حکام به‌هیچ‌وجه به سود تهران نخواهد بود و حتی اگر شاهد صدور قطع‌نامه‌ای الزام‌آور یا ارجاع پرونده به شورای امنیت هم نباشیم، به احتمال بسیار زیاد‌ شاهد صدور بیانیه‌های تند علیه تهران خواهیم بود». امری که از منظر ترابی می‌تواند تنش کنونی را هم تشدید کند؛ چرا‌که به گفته این تحلیلگر حوزه هسته‌ای، «در سایه صدور بیانیه‌های سه کشور اروپایی در نشست قبلی شورای حکام بود که تهران در واکنشی متقابل از پذیرش بازرسان اروپایی آژانس سر باز زد که به دنبال آن، سرفصل جدیدی از اختلافات ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رقم خورد».

 نگرانی بایدن از نتیجه انتخابات

در سایه این نکات و بر اساس گفته‌های رویترز، نگرانی از آینده انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا مهم‌ترین دلیل برای عدم تمایل واشنگتن به صدور قطع‌نامه در نشست فصلی شورای حکام است. اما ادعای مقام‌های آمریکایی این است که مانند گذشته به ایران بهانه‌ای برای پاسخ‌‌دادن به فعالیت‌های هسته‌ای ندهد. در همین حال، یک دیپلمات‌ اروپایی به رویترز گفته است که با وجود تلاش‌های آمریکا، پیش‌نویس قطع‌نامه آماده شده است. البته دیپلمات‌های دیگر نیز تأیید کرده‌اند که تروئیکای اروپایی پیش‌نویسی را آماده دارند، اما آن را به اعضای شورای حکام ارسال نکرده‌اند.

یک دیپلمات اروپایی با اشاره به اینکه ما باید با این قطع‌نامه جلو برویم، گفته است: «آمریکایی‌ها مانع انتشار متن این قطع‌نامه بین اعضای شورای حکام هستند و در گفت‌وگوهای‌مان به هر کاری برای متقاعد‌کردن آنها ادامه می‌دهیم». البته به گفته این دیپلمات هنوز مشخص نیست چه زمانی در این مورد تصمیم‌گیری می‌شود. ناگفته نماند که عدم تمایل آمریکا به صدور قطع‌نامه در نشست شورای حکام را نمی‌توان دال بر تغییر سیاست‌های واشنگتن در قبال برنامه هسته‌ای تهران دانست؛ کما‌اینکه در همین زمینه یکی از سخنگویان وزارت خارجه آمریکا در واکنش به انتشار گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مدعی شده واشنگتن از تداوم تولید اورانیوم غنی‌‎سازی‌‌شده با درصد بالا در ایران نگران است.

هر‌چند این مقام آمریکایی درباره جزئیات گزارش آژانس اظهار‌نظری نکرده است، اما می‌گوید ‌ما همچنان از ادامه توسعه برنامه هسته‌ای ایران به شیوه‌هایی که (به ادعای او) هیچ هدف غیرنظامی معتبری ندارد، از‌جمله ادامه تولید اورانیوم بسیار غنی‌‎شده‌ نگران هستیم. در مقابل آنچه عنوان شد، ترابی در ادامه گپ‌و‌گفت خود با «شرق»، نگاهی امیدوارانه به مذاکرات چراغ‌خاموشی دارد که در هفته‌های گذشته در عمان شکل گرفت‌ و پیش از شهادت سیدابراهیم رئیسی با جدیت در دستور کار تهران بود که البته با فقدان رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه به یک توقف رسیده است.

اما این کارشناس حوزه برجامی، سفر وزیر امور خارجه عمان به تهران را پالس مثبتی برای ادامه مذاکرات می‌داند. در همین راستا، ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز در نشست خبری دوشنبه هفته جاری خود، به سفر بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان و احتمال نقل و انتقال پیام‌هایی از طرف آمریکا به تهران اشاره کرد و با اعلام اینکه تبادل پیام میان ایران و طرف آمریکایی برای مذاکرات رفع تحریم‌ها همواره در جریان بوده و قطع نشده و مذاکرات درباره رفع تحریم و موضوع هسته‌ای بوده و هرگز از این چارچوب خارج نشده است، این را هم اضافه کرد که مفاد خبرهای منتشرشده در رسانه‌های غربی درباره این گفت‌وگوها معتبر و دقیق نیست./شرق