سیاست پاندولی ترکیه در قبال موضوع فلسطین

دیپلماسی ایرانی: تحولات اخیر فلسطین مورد توجه کشورهای جهان قرار گرفته است و عملا کشورها را به دو دسته تقسیم کرده، عده ای آنچه فلسطینیان در طوفان الاقصی انجام داده اند را واکنشی نسبت به رفتارهای تبعیض آمیز اسرائیل دانسته اند، و رفتارهای بعدی اسرائیل علیه فلسطینیان در غزه را محکوم کرده اند و به انتقاد شدید از عملکرد اسرائیل برخواسته اند و عده ای دیگر که همچنان از اسرائیل حمایت کورکورانه می کنند و رفتارهای این رژیم علیه فلسطینیان را توجیه می کنند. عموم کشورهای غربی در دسته دوم قرار می گیرند. در این میان ترکیه نیز از جمله کشورهایی است که به انتقاد شدید از اسرائیل پرداخته و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری آن دولت این رژیم را به فریبکاری و سوء استفاده از حسن نیت ها از جمله ترکیه متهم کرده است. اگرچه عملا رفتاری را از سوی ترکیه که ترجمان این انتقادها باشد ندیده ایم؛ نه سطح روابط ترکیه با اسرائیل کاهش یافته و نه خللی در روابط اقتصادی ترکیه با اسرائیل به وجود آمده است. در این باره گفت وگویی را با علی سعادت، دکترای مطالعات منطقه ای و کارشناس مسائل ترکیه انجام داده ایم که در ادامه می خوانید:

در چند روز گذشته شاهد حمایت رئیس جمهوری و وزیر امور خارجه و سایر مسئولین ترکیه از حماس و فلسطین در مقابل اسرائیل بودیم، آیا واقعا رویکردهای کلان سیاست خارجی ترکیه در قبال مسائل مربوط به اسرائیل و فلسطین تغییر کرده است؟

برای پرداختن به این موضوع باید گذری بر ماهیت سیاست خارجی در ترکیه در دو دهه گذشته انداخت و مروری بر فراز و نشیب سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه، یعنی حزب حاکم بر این کشور. سابقه ۲۰ ساله نشان داده است که اتخاد چنین ژست های سیاسی در ترکیه نمی تواند عمیق باشد و معمولا سیاستمداران این دو دهه در ترکیه علاقه ای به خرج احساسات بیش از اندازه در سیاست خارجیشان ندارند. این همان سیاست پاندولی در ادبیات سیاست خارجی ترکیه است که متاسفانه در ایران به‌خوبی درک نشده است. در چند روز گذشته رئیس جمهوری ترکیه با حمایت از مردم فلسطین سعی در آرام کردن فضای داخلی هم داشت. مردم ترکیه با تجمعات در مقابل مراکز وابسته به یهودیان در ترکیه، اعم از سفارت و مراکز تجاری و اقتصادی و فرهنگی آنها مطالبات جدی از دولت در مقابل جنایات روزهای اخیر داشتند، دولت ترکیه تلاش کرد تا با سوار شدن بر موج احساسات اسلامگرایان در ترکیه با آنها همزاد پنداری کند، چرا که می دانیم دولت ماهیتی اسلامگرا دارد. 

دیازپورای ترکیه در کشورهای اروپایی نیز خود را خشمگین نشان داده اند، آیا واقعا این رویکرد کلیت جامعه ترکیه است؟

دیازپورای ترکیه، یعنی مسلمانان ترک ساکن در کشورهای اروپایی نیز در این روزها از حملات پی درپی نظامی به غزه و مناطق مسکونی آن خشمگین هستند، برای همین دولت ترکیه ضروری دید تا این موج را مدیریت کند تا به عاملی برای فشار به منافع ملی ترکیه تبدیل نشود. اما بدیهی است این تمام مطالبات در جامعه ۸۵ ملیونی ترکیه نیست و احتمالا جریان های لائیک چنین رویکردی را ندارند. 

یعنی به واقع شما رویکرد دولت ترکیه را چندان جدی و عمیق نمی بینید؟

بر اساس آنچه در پرسش پیش پاسخ دادم باید بگویم که اظهارات و اقدامات سیاسی دولت ترکیه نباید عمق چندانی داشته باشد که اگر این گونه باشد دولت آب در آسیاب دوگانگی اسلام – لائیتیسه ریخته است. 

بنابراین اظهارات ملایمتر بعدی مقامات ارشد دستگاه دیپلماتیک ترکیه را در همین راستا ارزیابی می کنید؟

بله، وزیر امور خارجه ترکیه یک روز پس از حمایت نسبی رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری این کشور، از حماس کمی ملایمتر به محکومیت حملات به مراکز غیر نظامی، مسکونی و بیمارستان ها پرداخت، اگرچه او این حملات را جنایات جنگی دانست اما از حماس چیزی نگفت. بنابراین به نظر می رسد این گونه اظهارات بیش از آنکه بیانگر نیات سیاسی یا جهت گیری جدی در سیاست خارجی باشد، همسویی با مسائل حقوق بشری و تسکین افکار عمومی مسلمانان دارد. 

پس نمی توانیم انتظار داشته باشیم که رفتار دولت ترکیه در قبال اسرائیل بر خلاف آنچه بیان می کند تغییر جدی در پی داشته باشد؟

بنده معتقدم چنین تاکتیک های گذرایی از طرف ترکیه عمق چندانی نخواهد داشت و به تغییر رفتار جدی تر در قبال اسرائیل منجر نمی شود. بر اساس تجربه، تحلیل های موجود از سیاست خارجی عملگرای ترکیه، این گونه بر می آید که هر دو ورق بازی اسرائیل – فلسطین روی میز سیاست خارجی ترکیه قرار دارد. منافع اقتصادی و گاه نظامی ترکیه با اسرائیل، حجم بالای سرمایه گذاری های دو کشور و به ویژه یهودیان در ترکیه، سهم قابل توجه یهودیان در بازار گردشگری ترکیه و تبادلات در زیرساخت های نظامی دو کشور همگی بیانگر یک واقعیت است که سیاست خارجی  ترکیه از مسیر "موازنه نیروهای بالقوه" در صحنه بین الملل خارج نخواهد شد. 

پس بنابراین چه انتظاری می توانیم از عملکرد دیپلماتیک ترکیه داشته باشیم؟

بدیهی است که ترکیه به عنوان بازیگری مدعی در جهان اسلام نمی تواند در قبال فضای به اوج رسیده و احساساتی در خاورمیانه ساکت بماند و طیف گسترده ای از طرح ها، از حمایت و ارسال کمک های بشردوستانه به غزه تا مذاکره برای ایفای نقش میاجی را در دستور کار قرار خواهد داد؛ به این معنی که با حمایت از فلسطین آن هم از نوع حقوق بشری می خواهد در آتش بس احتمالی ایفای نقش کند.

آیا به نظر شما تغییر قابل توجهی در میان مدت در روابط ترکیه و اسرائیل، ولو موقت و ظاهری، به وجود خواهد آمد؟ 

به اعتقاد من خیر. 

از این منظر و در رابطه با ترکیه، ایران چگونه باید در راستای منافع ملی اش عمل کند؟ به عبارتی موضع ترکیه چه اهمیتی در تعاملات ایران با موضوع فلسطین دارد؟

تحلیل این شرایط از منظر منافع ملی ایران، از این رو اهمیت دارد که در جهان سیاست بین الملل نباید گرفتار رویکردهای موقتی و تحلیل های زودگذر شد هرچند در کوتاه مدت و در شرایط بحرانی فعلی می توان از این نوع جهت گیری ها به خوبی استفاده کرد.