تشدید رقابت بر سر خطوط ترانزیتی ترکمنستان

نویسنده: پاول گلوب Paul Goble

دیپلماسی ایرانی: ترکمنستان از سال ۱۹۹۱ به دلیل رویکرد بین المللی غیرفعال و پایبندی عشق آباد به نوعی بی طرفی، از جهان جدا مانده بود و از جمله در بسیاری از مجمع های چندجانبه شرکت نمی کرد. به این ترتیب ترکمنستان به طور مداوم در بحث‌های مربوط به آسیای مرکزی نادیده گرفته می شد. 

این روند اما به سرعت در حال تغییر است. از یک سو، در پی تغییراتی در سلسیله مراتب رهبری این کشور، دولت ترکمنستان به طور فزاینده‌ای در فعالیت‌های دیپلماتیک خود فعال شده است. از سوی دیگر، هم خود ترکمنستان و هم جامعه بین‌المللی بیشتر به این دریافت می‌رسند که موقعیت جغرافیایی ترکمنستان، آن را به یکی از مهم‌ترین مسیرهای حمل و نقل منطقه، یعنی مسیر شمال – جنوب - مورد علاقه روسیه – و مسیر شرق – غرب، که چین و غرب آن را ترجیح می‌دهند – تبدیل کرده است. 

به همین دلیل، کشورهای بیشتری از جمله روسیه، چین، ایران، هند و ایالات متحده در ترکمنستان دخیل شده‌اند – عمدتا هم اولویت اصلی کشورهای مذکور، بحث‌های مربوط به توسعه مسیرهای حمل و نقل از گذر ترکمنستان آن است.

عشق آباد با تلاش برای حفظ بی طرفی و استقلال خود، تلاش می کند کشورهای هر چه بیشتری را در توسعه این مسیرهای ترانزیای شرکت دهد و باور دارد که هر چه شمار بیشتری از کشورها در این حوزه فعال باشند، فرصت بیشتری برای توسعه اقتصاد و سیاست خود خواهد داشت.

شاید اینگونه باشد اما اکنون رقابتی شدید بین کشورهایی با دستور کارهای متفاوت برای نفوذ بر عشق آباد شکل گرفته و نیز اطمینانی نیست که شرکت آنها در این حوزه به رقابت های جدی تر نکشد.

دولت ترکمنستان از یک سو ممکن است این رقابت را تا یک حد مناسب بپذیرد چرا که احتمالا بسیاری از این دولت ها بخواهند با ارائه کمک های بیشتر، منافع خود را پیش ببرند؛ اما از سوی دیگر، ممکن است از این رقابت بیم داشته باشد، به ویژه اگر این کشورها قصد داشته باشند کمک و سرمایه گذاری خود را به مواضع ژئوپولیتیک ترکمنستان مشروط سازند. 

دست کم، برخی از قدرت های خارجی این احتمال را تقویت می کنند که بخواهند با فشار بر عشق آباد، ترکمنستان را به مدار خود بکشانند. در واقع، نشانه هایی هم از این تحول پدیدار شده است.

رقابت کشورها برای سهم جستن در پروژه های توسعه خطوط راه‌آهن‌ ترکمنستان، بیشتر از هر زمینه دیگری به چشم می‌خورد؛ در دهه گذشته، چین، روسیه و ایران بیشترین سهم را در این زمینه داشته اند اما بازیگران منطقه‌ای، از جمله تاجیکستان، ازبکستان و افغانستان هم مطرح هستند. 

همچنین، سرمایه‌گذاران و دولت‌هایی از دورترین مناطق مانند هند و ایالات متحده نیز به شرکت در این رقابت پیوسته‌اند. ترکمنستان در حال حاضر کمتر از 4هزار مایل خط راه‌آهن دارد، اما با کمک خارجی طی دو سال آینده قصد دارد این شبکه را به بیش از ۶هزار مایل افزایش دهد. بیشتر مسیرها یک‌طرفه هستند، هنوز الکتریکی نیستند و همگی به عرض استاندارد دوران سوسیالیستی روسیه‌ هستند، نه به عرض استاندارد بین‌المللی یا ترکیبی. 

علاوه بر این، آنها در دو باند از امتداد مرزهای شمالی و جنوبی ترکمنستان متمرکز شده‌اند، اما برنامه‌هایی برای ساخت خطوط جدید و اتصال این دو باند و باز کردن راه برای تردد بیستر شمال – جنوب وجود دارد.

منبع: اندیشکده جیمز تاون / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11