نقش‌آفرینی بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه ای در تحولات قفقاز جنوبی
قفقاز جنوبی از دیدگاه بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بسیار حساس، مهم و استراتژیک است. از این رو جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یکی از کشورهای دارای منافع نسبت به این موقعیت جغرافیایی همواره بر حفظ امنیت و ثبات در قفقاز جنوبی تاکید داشته است.
یکی از پیامدهای بحران در این منطقه حضور و نفوذ رژیم صهیونیستی با چراغ سبز باکو است که زمینه ساز تحولات مختلف اعم از جغرافیایی و ژئوپلیتیکی و همچنین مرزها شده است، لذا هنوز مسائل مورد مناقشه حل نشده و چشم انداز روشنی را نمی‌توان در شرایط موجود تصور کرد.
به گزارش ایسنا، پس از جنگ قره‌باغ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در سال ۲۰۲۰ شاهد بودیم که هر از گاهی درگیری‌هایی میان این دو کشور بر سر موارد مناقشه شکل گرفته که هر کدام دیگری را متهم به نقض آتش بس و تفاهم‌های انجام شده کرده‌اند.
در همین راستا در پی سیاست‌های توسعه‌طلبانه ترکیه و نفوذ بر جمهوری آذربایجان و به دنبال آن حضور رژیم صهیونیستی در باکو تلاش شده تا از هر فرصتی برای مداخله در امور کشورها و نقض قوانین و مقررات موجود در منطقه قفقاز استفاده کنند. این مساله بارها از طرف کشورهای همسایه از جمله ارمنستان نیز گوشزد شده و جمهوری اسلامی ایران هم در این زمینه هشدار لازم را داده که حضور اسرائیل می تواند امنیت این منطقه را مختل کند.
حسین امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان در جریان سفر اخیری که به ترکیه داشت در نشستی با همتای خود تاکید کرد حضور صهیونیست ها در منطقه به ویژه قفقاز یک تهدید جدی علیه صلح و ثبات در منطقه است و یکی از پیامدهای بحران در قفقاز باز شدن پای رژیم صهیونیستی در این منطقه است.
وی همچنین خاطرنشان کرد: صهیونیست‌ها هر جا پا گذاشتند ثمره ای جز نا امنی و ایجاد بحران نداشته‌اند. جمهوری اسلامی ایران به همه طرف ها هشدار می دهد نسبت به رفتار رژیم جعلی اسرائیل هوشمندانه عمل کنند و در قفقاز و سایر مناطق پای رژیم صهیونیستی را باز نکنند.
مسائلی چون ؛ نقش ترکیه در بحران‌های منطقه قفقاز، درگیری‌های پشت سر هم میان آذربایجان و ارمنستان، نقشی که روسیه می‌تواند در معادلات قفقاز جنوبی داشته باشد، حضور رژیم صهیونیستی و تلاش‌های غیر مستقیم ناتو برای دخالت در این منطقه بخش مهمی از موضوعاتی است که منطقه قفقاز طی یکی دو سال اخیر تجربه کرده است.
جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک بازیگر مهم منطقه همواره بر برقراری صلح و امنیت و همچنین جلوگیری از نقش آفرینی کشورهای فرا منطقه ای تاکید کرده استجمهوری اسلامی ایران به عنوان یک بازیگر مهم منطقه همواره بر برقراری صلح و امنیت و همچنین جلوگیری از نقش آفرینی کشورهای فرا منطقه‌ای تاکید کرده است. انجام گفت‌وگو و استفاده از راه حل‌های سیاسی می‌تواند مشکل گشای بسیاری از اختلافات در درون قفقاز جنوبی باشد.
شعیب بهمن از کارشناسان مسایل اوراسیا طی سخنانی در سمینار" معادلات ژئوپلیتیک قفقاز، نقش آفرینان منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای" تاکید کرد که پاسخ ایران به حضور معنادار اسرائیل در قفقاز می‌تواند همانند پاسخ روسیه به حضور ناتو در اوکراین باشد.
یکی دیگر از تحولاتی که منطقه قفقاز در دو سال اخیر با آن مواجه بوده ایجاد کریدورهای جدید از سوی جمهوری آذربایجان می باشد که این مساله با مخالفت و اعتراض شدید کشورهای منطقه از جمله ایران و ارمنستان مواجه شده زیرا ایجاد کریدور جدید می‌تواند مرزهای ژئوپلیتیکی را تغییر دهد و در صورتی که مرزها تغییر پیدا کنند منافع جمهوری اسلامی ایران حتما در این منطقه دچار تغییر خواهد شد.
به نظر می رسد این موضوع در راستای محور ترکیه- آذربایجان - اسرائیل دنبال می شود و پروژه‌ای است که تلاش می کند ایران را از منافع به حق خود محروم کند. به همین منظور ایران نیز ضمن واکنش شدید به این موضوع مانورهایی را در این منطقه به منظور هشدار دادن و اعتراض نسبت به تغییرات ژئوپلیتیکی مرزها برگزار کرد.
سالار سیف الدینی کارشناس مسائل قفقاز جنوبی نیز در گفت‌وگو با ایسنا در این زمینه اظهار داشت: اگر تهدید بالقوه علیه ایران وجود داشته باشد، ایران باید همان رفتار و سیاستی را در پیش بگیرد که در قبال اقلیم شمال عراق در پیش داشته است. یعنی دفاع مشروع پیش دستانه و از نظر حقوق بین الملل کشوری که یک بار مورد حمله قرار گرفته و شواهد قانع کننده مبنی بر دخالت و آمادگی همان دشمن برای تهاجم مجدد وجود دارد، در این حالت نیاز نیست منتظر حمله تروریستی قریب الوقوع دیگری بماند. حق اقدام متقابل نیز یکی دیکر از قواعد بین المللی است که ایران می‌تواند به آن متوسل شود.
روسیه به عنوان کشوری که نفوذ بسیاری در آذربایجان هم دارد به دلیل درگیر شدن و تداوم جنگ با اوکراین چندان تمایلی برای حل موضوعات مورد مناقشه در قفقاز ندارداز سوی دیگر روسیه به عنوان کشوری که نفوذ بسیاری در آذربایجان هم دارد به دلیل درگیر شدن و تداوم جنگ با اوکراین چندان تمایلی برای حل موضوعات مورد مناقشه در قفقاز ندارد. در همین چارچوب آنا گریگوریان نماینده مجلس ارمنستان نیز از انفعال روسیه در قبال این وقایع انتقاد کرده و اظهار داشت که بعد از جنگ اوکراین علی رغم حضور نظامی در منطقه مورد تجاوز، عملا کاری نکرده است.
این نماینده مجلس ارمنستان همچنین با اشاره به پیشروی های باکو به سمت استان سیونیک که ظرفیت بسیاری از صنایع و معادن را در اختیار دارد موجب خواهد شد تا مرزهای ایران و ارمنستان تحت تاثیر قرار گیرد به حدی که حجم حمل بار از ایران در این مرز تغییر محسوس کرده است.
جمهوری اسلامی ایران در این مدت تلاش کرده تا با کاهش تنش در منطقه نقش ایفا کند و به همین منظور دیدارها و گفت‌وگوهایی هم صورت گرفته است،اما دخالت بازیگران فرا منطقه‌ای و تحریک جمهوری آذربایجان از سوی آن ها موجب شده تا این تلاش ها نتیجه‌ای نداشته باشد زیرا باکو با پیروزی که تقریبا در جریان جنگ قره باغ به دست آورد تصور می کند می تواند به پیشروی‌های خود ادامه دهد و معادلات منطقه‌ای را تغییر دهد.
سید علی سقائیان سفیر سابق کشورمان در ارمنستان در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به نقش و تلاش ایران برای فروکش کردن تنش میان جهموری آذربایجان و ارمنستان گفت: گرچه سیاست خارجی دولت قبل با همسایگان به دلیل درگیر بودن در مساله برجام، به آن موضوع صرف شد و همسایگان مغفول ماندند و دیدیم که در قضیه قفقاز و درگیری دوم متاسفانه منافع خودمان را تامین نکردیم، با این وجود علی رغم تحریم هایی که علیه ایران اعمال می شود حضور قدرتمند ایران در منطقه و تقویت روابط سیاسی می تواند عامل مهمی بر همکاری های اقتصادی و سیاسی با کشورهای منطقه و آسیای میانه باشد.
در هر حال آنچه مبرهن است هنوز مسائل مورد مناقشه آذربایجان و ارمنستان حل نشده، درگیری های مستمر میان این دو اتفاق می افتد، دخالت های ترکیه و اسرائیل ادامه دارد و چشم انداز روشنی را نمی‌توان در شرایط موجود تصور کرد.
سید محمدرضا دماوندی کارشناس مسائل قفقاز هم معتقد است بخشی از مسائل که به قفقاز جنوبی بر می گردد کاملا متوجه مرزهای ایران است در حالی که مقام معظم رهبری نیز در دیداری که در زمان سفر اردوغان به تهران انجام شد تاکید کردند که عدم تغییر مرزها جزو خطوط قرمز جمهوری اسلامی ایران است و در این شرایط باید تصمیم جدی و کاملا واضحی گرفته شود.
گرچه اخیرا الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان در دیداری که با سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه داشته ابراز امیدواری کرده که در سال ۲۰۲۳ شاهد پیشرفتی در روند عادی سازی روابط میان کشورش با ارمنستان باشد.
وی همچنین ابراز داشت که روسیه به‌عنوان دوست، متحد و همسایه می‌تواند نقش ویژه‌ای را در ارتقای روند عادی سازی روابط میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان ایفا کند.
ایران همواره بر حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات با همکاری های کشورهای درون منطقه تاکید دارد زیرا فعل و انفعالاتی که در مرزهای متصل به ایران و قفقاز اتفاق افتد می تواند ایران را در حصر استراتژیک از ناحیه قفقاز شمالی قرار دهد.بنابراین؛ اهمیت استراتژیک حوزه قفقاز هم اندازه سایر کشورهای دارای مرز مشترک برای ایران نیز بسیار مهم است. گرجستان، ارمنستان و جمهوری آذربایجان در این منطقه با ایران مرز مشترک دارند. علاوه بر دارا بودن مرز مشترک، این منطقه مسیر ترانزیتی کالا از شرق به غرب و حتی شمال به جنوب است که منطقه اوراسیا و دسترسی پیدا کردن به اروپا بر اهمیت این منطقه افزوده است.
با درک تمام این شرایط کشورهای منطقه باید بدانند مشکلات منطقه باید توسط خود کشورهای منطقه حل و فصل شود، به همین منظور است که ایران همواره بر حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات با همکاری های کشورهای درون منطقه تاکید دارد زیرا فعل و انفعالاتی که در مرزهای متصل به ایران و قفقاز اتفاق می‌افتد می تواند ایران را در حصر استراتژیک از ناحیه قفقاز شمالی قرار دهد. بنابراین ضرورت دارد تا نسبت به تحولات ژئوپلیتیکی این منطقه حساس بود زیرا در صورتی که اقدام بازدارندگی و یا راهبردی اتخاذ نشود تبعات جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت.
انتهای پیام
نظر شما :