فشار بایدن به چین برای رسیدن به توافق جدید
آرزوی سفر!
دیپلماسی ایرانی: مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از سفر احتمالی خود به تهران در ماه فوریه خبر داد. این خبر توسط روزی بیرچارد، خبرنگار سی بی سی نیوز رسانه ای شد. بیچارد هم چنین به نقل از رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ابراز کرد که توافق هسته‌ای با ایران «به پوسته‌ای خالی» تبدیل شده است. گروسی ادامه داد: «هیچ‌کس این مرگ (توافق) را اعلام نکرده است، اما وظایف انجام نمی‌شوند و تمامی محدودیت‌هایی که در برجام وجود دارند، برای چندین بار نقض شده‌اند.» مدیرکل آژانس اتمی همچنین گفت: «باور دارم که احتمالا در ماه فوریه برای مسائل مختلف به تهران بروم تا گفت‌وگوهای سیاسی مورد نیاز را انجام دهیم. امیدوارم بتوانیم در این خصوص به پیشرفت برسیم.»
رافائل گروسی روز سه‌شنبه در نشست پارلمان اروپا اعلام کرد که ایرانی میزان لازم (مواد اولیه برای تولید بمب هسته‌ای در صورت افزایش غلظت آن به ۹۰ درصد) را در اختیار دارند، اما این بدان معنا نیست که بمب ساخته‌اند. به گفته او، به همین جهت باید به ارتباط و کار ادامه داد و دلسرد نشد. به موازات این اظهارنظرهای گروسی، وزیر امور خارجه بلژیک هم در پیامی از گفت‌وگو درباره مذاکرات برجامی با مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خبر داد.
حاجه لهبیب، وزیر امور خارجه بلژیک دیروز چهارشنبه در صفحه توئیترش پیرامون دیدارش با مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خبر نوشت: «با رافائل گروسی درباره تلاش‌های آژانس برای تامین ایمنی نیروگاه اتمی زاپروژیا، مذاکرات برجامی[احیای توافق هسته‌ای] با وجود رخ‌دادهای فعلی در ایران دیدار و گفت‌وگو کردم.» رافائل گروسی هم روز دوشنبه در توئیتی از وزرای امور خارجه اتریش و جمهوری چک برای دعوتش به نشست شورای وزیران امور خارجه اتحادیه اروپا تشکر کرد و نوشت که «درباره ایران و مسائل ایمنی و امنیت نیروگاه‌های هسته‌ای اوکراین گزارش خواهد کرد.»
تهران در منگنه؟!
در حالی گروسی از احتمال سفر خود به ایران ذیل یک اظهارنظر غیرمستقیم و نقل قولی از زبان او در ماه آتی میلادی (فوریه) خبر داده است که پیشتر محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، هفتم دی ماه درحاشیه جلسه هیئت دولت در جمع خبرنگاران از انجام هماهنگی های لازم در جهت انجام سفر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران بعد از تعطیلات ماه ژانویه گفته بود. البته مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اخیرا در گفت‌وگو با کریستین امانپور، خبرنگار شبکه سی‌ان‌ان ابراز امیدواری کرد که برای بهبود روابط با ایران و تنظیم دوباره این روابط بر مبنای اعتماد به تهران سفر کند که تاکنون این سفر صورت نگرفته است. او (گروسی) هم چنین در مصاحبه با امانپور از تاثیر منفی مسائل غیرهسته‌ای بر روند مذاکرات برجامی اظهار نگرانی کرده بود. اکنون که ژانویه رو به پایان است و در آستانه ورود به ماه فوریه هستیم دوباره اخبار از انجام سفر گروسی در این ماه حکایت دارد؛ اما این تاخیرها برای حضور مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تهران به چه معناست؟ آیا به واقع سفری در کار خواهد بود؟ از همه مهمتر آیا انجام این سفر لزوماً به معنای حصول توافق در جهت حل اختلافات پادمانی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است؟
با توجه به این سوالات، جواد امینی در گفت و گو با «شرق» بر این باور است که روند تحولات طی ۴ ماه گذشته یک «فضای معنادار» را در مذاکرات هسته‌ای احیای برجام و به خصوص پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران شکل داده است. در سایه این فضای معنادار، مفسر حوزه سیاست خارجی تاکید دارد که ایران اختلافات پادمانی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به موازات سیر تحولات تنظیم خواد کرد. از این منظر، امینی یک روند با محوریت تهران تعریف می کند مبنی بر اینکه اگر روند تحولات و فشارها علیه ایران طی روزها هفته های پیش رو تشدید شود، تهران هم از پرونده فعالیت‌های هسته‌ای به عنوان یک اهرم و برگه بازی استفاده خواهد کرد.
با اینحال چون فضای جدید طی چهار ماه گذشته تاثیرات منفی روی موضوع برجام گذاشته است، به زعم امینی، نه اروپا و آمریکا و نه جمهوری اسلامی ایران تمایلی به دادن امتیاز به هم دیگر ندارد. به همین دلیل مفسر حوزه سیاست خارجی اذعان دارد که اختلافات پادمانی و نیز مذاکرات هسته‌ای به یک انسداد رسیده است. در سایه آنچه مطرح شد این کارشناس اعتقاد دارد: «بسیار بعید است که تهران در وضعیت کنونی با انجام سفر گروسی موافقت کند.» حتی اگر این موافقت صورت گیرد و شاهد حضور گروسی باشیم، از منظر امینی، لزوما به معنای حصول توافق و حل اختلافات پادمانی ایران با آژانس نخواهد بود. با این جمله، تحلیلگر سیاست خارجی در پایان بخش گفت وگویش با «شرق» تصریح می کند: «هم انجام سفر رافائل گروسی به تهران در تاریخ‌های متعدد تغییر و تاخیر پیدا می کند و هم روند احتمالی حل اختلافات ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک روند زمانبر، فرسایش و منوط به سیر فشارها بر ایران خواهد بود.»
این در حالی است که حمید اسماعیلی، ارزیابی متفاوتی از جواد امینی دارد و بر این باور است که چون در ۴ ماه گذشته فشار تقریباً بی سابقه ای از نظر دیپلماتیک و سیاسی روی ایران شکل گرفته است، لذا تهران برای تعدیل این فضای ضدایرانی و خروج از بن‌بست کنونی به دنبال حل اختلافات پادمانی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهد بود. اما این کارشناس هم به مانند امینی اعتقاد دارد که تهران به سادگی حاضر به حل اختلافات پادمانی با آژانس نخواهد بود، مگر آنکه روند فشار علیه ایران شکسته شود. به این معنا تحلیلگر حوزه برجامی به یک بازی سیاسی و دیپلماتیک از جانب تهران اعتقاد دارد. در تبیین بیشتر و دقیق تر این بازی سیاسی و دیپلماتیک ایران، اسماعیلی یادآور می‌شود که تهران، هم روند حل اختلافات پادمانی با آژانس و دادن امتیازات در حوزه فعالیت‌های هسته‌ای را منوط به روند «تعدیل یا تشدید فشار» به خود می کند و هم از آن سو سعی می کند یک پروسه زمانبر با گروسی را برای نمایش یک چهره دیپلماتیک و اهل گفت وگو و مذاکره با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در دستور کار قرار دهد.
با وجود نکاتی که مطرح شد این تحلیلگر حوزه سیاست خارجی به سرفصل جدیدی ورود می کند و در تشریحش به «شرق» می گوید که چون فشارهای داخلی به خصوص از نظر اقتصادی و معیشتی بر دولت سیزدهم زیاد شده و در کنار آن فشارها در حوزه سیاست خارجی ذیل اجماع و انزوای دیپلماتیک در حال تشدید است، بنابراین از دید اسماعیلی، ایران سعی خواهد کرد که روند رو به مثبتی را هم با غرب در زمینه احیای برجام و هم با آژانس در رابطه با حل اختلافات پادمانی در پیش بگیرد. اما هر دو روند منوط بر آن است که فضای ضدایرانی کنونی تعدیل پیدا کند، چرا که از نگاه این کارشناس اگر تهران در شرایط فعلی امتیازی به آژانس بدهد صرفا یک گزاره را تقویت می کند، «اعتراف تهران به ضعف دیپلماتیک» و این واقعیتی که ایران هم بر آن واقف است و به همین دلیل اسماعیلی در تکمیل گفته های خود یادآور می شود که تهران از دادن «امتیاز مفت» که نشان دهنده ضعف سیاست خارجی و رفتاری از سرناچاری است، خودداری می کند.
البته این کارشناس نکته مهمتری را هم گوشزد می‌کند مبنی بر اینکه اگر روند فرسایشی کنونی با آژانس کماکان ادامه پیدا کند و اختلافات پادمانی به همین منوال باقی بماند در نشست فصلی شورای حکام وضعیت ایران پیچیده تر و بغرنج تر خواهد شد. این بغرنج تر شدن وضعیت برای تهران از نگاه مفسر حوزه برجامی به قدری جدی است که می‌تواند پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران را از شورای حکام به شورای امنیت ارجاع دهد و یا در یک سناریوی دیگر به آغاز روند حقوقی فعال شدن مکانیسم ماشه منجر شود. لذا اسماعیلی با این جمله گپ و گفتش با «شرق» را پایان می دهد که «تهران در یک منگنه قرار دارد، چون نه می تواند امتیاز مفتی به غرب از سر ناچاری بدهد و نه می تواند وضعیت کنونی را تا نشست شواری حکام به درازا بکشاند. لذا باید دید که ایران چه رفتاری از خود نشان می هد؟!»
چرخش بایدن از احیای برجام به فشار بر چین
سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در یک نشست خبری ضمن پاسخ به سوالی درباره صادرات نفت ایران، باری دیگر ایران را مقصر بی‌نتیجه ماندن مذاکرات برجامی در وین دانست. ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در یک نشست خبری در پاسخ به درخواست توضیح بیشتر درباره اظهارات اخیر رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، مبنی بر تلاش آمریکا برای جلوگیری از واردات نفت ایران توسط چین، گفت: «ما به طور منظم و سرسختانه مشغول اجرای تحریم‌های‌مان هستیم که شامل تعاملات منظم و موثر با متحدان و شرکایمان درباره کسانی است که سعی می‌کنند این تحریم‌ها را دور بزنند.»
پرایس افزود: «تمرکز اصلی ما در زمینه اجرای تحریم‌های‌مان روی چین متمرکز است که بزرگ‌ترین مشتری نفتی ایران محسوب می‌شود. ما به طور منظم با چین و دیگر کشوها در ارتباطیم تا آن‌ها را از اقداماتی در رابطه با ایران که ممکن است ناقض تحریم‌های آمریکا باشد، بر حذر داریم. ما اقدامات تحریمی را از قبل اعلام نمی‌کنیم اما به رصد صادرات نفت ایران و تعامل با شرکای تجاری آن در زمینه احتمال مواجهه با تحریم‌های آمریکا ادامه می‌دهیم.» سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در ادامه به تحریم‌های اعمال‌شده بر برخی شرکت‌ها که به ادعای او با «صادرات قاچاقی» نفت ایران مرتبط بوده‌اند، اشاره کرد.
توضیح پرایس درباره اظهارات مالی، در پی این مطرح می‌شود که او در گفت‌وگویی با شبکه بلومبرگ بیان داشت: «آمریکا با تلاش برای به اجرا درآوردن تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران، فشار بر چین را جهت متوقف کردن واردات نفت از ایران افزایش خواهد داد.» مالی با ادعای این که «چین مقصد اصلی صادرات قاچاق ایران است»، اظهار داشت: «مذاکرات برای منصرف کردن چین از خریداری نفت ایران شدت خواهد گرفت. او گفت: «آمریکا اقداماتی را که لازم باشد برای جلوگیری از صادرات نفت ایران و ممانعت از خریداری آن توسط دیگر کشورها انجام خواهد داد.» نماینده ویژه آمریکا در امور ایران تاکید کرد: «ما هیچ یک از تحریم‌های‌مان را علیه ایران، به‌ویژه در زمین فروش نفت ایران کاهش نداده‌ایم.»
ند پرایس در بخش دیگری از این نشست خبری بار دیگر تاکید کرد که موضوع احیای توافق هسته‌ای(برجام) در دستور کار دولت بایدن نیست و در حال حاضر، «حمایت از ایرانیان شجاعی که به خیابان آمده و خواستار حقوق همگانی‌شان هستند، محکومیت و مقابله با ارائه کمک‌های امنیتی به روسیه در جنگ اوکراین، آزادی شهروندان آمریکایی که به طور غیرقانونی در ایران زندانی شده‌اند»، در دستور کار واشنگتن قرار دارد. او باری دیگر با مقصر جلوه دادن ایران در روند احیای برجام در مذاکرات وین گفت: «برجام به دلیل این که ایرانی‌ها مرتبا از بازگشت دوجانبه به پایبندی به برجام رویگردان بوده‌اند، در دستور کار قرار ندارد.» در همین راستا رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران هم با بازنشر بخشی از گفت‌وگوی اخیرش با شبکه بلومبرگ، در صفحه توئیترش نوشت: ـما هنوز به دیپلماسی باور داریم، اما چون ایران در سپتامبر به یک توافق پشت کرد، تمرکزمان روی مقابله‌ای که با شهروندان‌شان داردند و کمک‌رسانی به روسیه در جنگ اوکراین است.»
غلامرضا کرمی در تشریح و تبیین چرخش دولت بایدن از تلاش برای احیای برجام به مذاکره با چین برای قطع خرید نفت از ایران به «شرق» از تغییر دستور کار کاخ سفید می گوید. به این معنا که جو بایدن در سایه تحولات چهار ماه اخیر و اوج گیری فشار، اجماع و انزوای سیاسی که برای ایران، سعی دارد نه برجام سال ۲۰۱۵ احیا کند، بلکه به دنبال آن است که با تشدید فشارها، تهران را در مسیری قرار دهد که یک توافق جدید شکل بگیرد. با چنین خوانشی این کارشناس حوزه بین الملل یادآور می شود که به واسطه فشارهای داخلی به خصوص در حوزه اقتصادی و معیشتی، اگر مذاکرات واشنگتن با پکن برای کاهش خرید نفت از ایران به نتیجه برسد، برگ های برنده ایران در مواجهه با غرب کارایی خود را از دست می دهد و این همان نکته ای است که بایدن با اشراف بر آن در صدد است ذیل فشار به چین، آن را محقق کند.
البته کرمی به این نکته اشاره می‌کند که ظرفیت ایران در دوره ترامپ برای به صفر رساندن فروش نفت ایران نشان داد که تهران در وضعیت مشابه حاضر به عقب نشینی دیپلماتیک نیست، اما وی وضعیت کنونی را هم قدری متفاوت از دوره ترامپ در فاصله سال های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ می داند. این فضای متفاوت از نگاه کرمی به تفاوت رفتار چین پس از سفر شی جین پینگ به عربستان سعودی و تقویت مناسبات سیاسی، اقتصادی، دیپلماتیک و تجاری پکن با کشورهای حاشیه خلیج فارس باز می گردد. بنابراین مفسر حوزه بین الملل این احتمال را می دهد که چینی ها هم به مانند دوره ترامپ همراهی با سیاست به صفر رساندن فروش نفت ایران در دوره بایدن داشته باشند که در این صورت فضا قدری معندار خواهد بود. چرا که می تواند بستر را برای تحولات بعدی شکل دهد.
نظر شما :