بازگشت روسیه به عصر مسکوویچ

دیپلماسی ایرانی: احتمالا در دنیا تنها روسیە است که مانند ایران نمی تواند تکلیفش را با تاریخ روشن کند.

گزارش شده که با خروج رنو، این کشور دوباره خط تولید مسکوویچ را راه می اندازد. خودروی بی کیفیت دوران شوروی که غالبا دستمایە طنز و جوک بود! مسکوویچ نسخە کمونیستی فوردیسم بود که مبتنی بر تولید انبوه اتومبیل از طریق ذینفع کردن کارگران سازنده و افزایش انگیزه مادی آنها برای بهبود کیفیت و سرعت در فرایند ساخت بود. نمودی از تلفیق صنعت و مدیریت آمریکایی.

در دهه 50 که اکثر خودروهای غربی مجهز به دریچه نورگیر – قاب شیشه ای ریلی روی سقف ماشین – شده بودند، دارندگان مسکویچ به طنز می گفتند، مدل های جدید این ماشین روسی به جای دریچه نورگیر، دریچه ای کفگیر داشته باشد که دریچه ای کشویی در کف ماشین است.

سوال: فایده کفگیر چیست که نمی تواند نور را به داخل بتاباند؟

جواب: وقتی مسکویچ خراب شد – که خیلی هم خراب می شود – می توانید پایتان را از شکاف کف گیر به زمین برسانید. از داخل مسکویچ روی زمین بایستید و آن را به جلو هل دهید!

بی کیفیتی محصولات صنعتی شوروی از خودرو آغاز و به چیزهای بی اهمیت مانند لباس و مسواک و مدادتراش می رسید!

نقل است که روزی گورباچف در پولیت بورو، کاغذی بدست گرفت و با مداد روی آن چند خط کشید. سپس با پاک کنی روسی به پاک کردن آن پرداخت. کاغذ تار و چرکی شد. دبیرکل این بار مداد پاک کنی آلمانی برداشت. کاغذ مثل آئینه برق انداخت! گورباچف گفت: "رفقا این نمودی از کیفیت صنعت ماست، برای افرایش تولید و بهبود کیفیت، ناچار به اصلاحات هستیم، بدون اصلاحات، اقتصاد راکد ما منهدم و نظام سیاسی هم جان سالم بدر نمی برد." وی با تمثیل مداد پاک کن به عنوان نماد ناکارامدی اقتصادی شوروی و فاصلە نجومی آن با اقتصادهای غربی، کوشید پیرمردهای فرتوت پولیت بورو و محافظه کاران حزب کمونیست را مجاب کند تا با اصلاحات پروسترویکا و گلاسنوست همکاری کنند.

همان زمان که مداد پاک کن شوروی، پاک نمی کرد و ماشین ریش تراش آن نمی تراشید و مسکوویچ آن به قول دکتر شریعتی، گاه لج می کرد و اصلا حرکت نمی کرد، این کشور دارای یکی از بزرگترین و پیشرفته ترین صنایع نطامی دنیا بود.

مقارن فروپاشی، شوروی دارای چند شهر مخفی بود که ساکنان آن دانشمندان نظامی و کارشناسان فضایی بودند، دارای بزرگترین زرادخانه اتمی جهان بود و نیروی زمینی آن، قوی ترین ارتش دنیا به شمار می رفت.

برنامە فضایی شوروی که سابقە آن به دوره تزارها بازمی گشت، یک پروژە پیشتاز بلندپروازانە بود که شانه به شانە برنامه های ناسا به پیش می رفت.

این پیشرفت ها در حوزه صنایع سنگین در کنار عقب ماندگی های بزرگ در بخش های دیگر اقتصادی، ملغمه ای از تضادها ساخته بود که در نهایت به سکته تمام سیستم انجامید.

مردم شوروی از لحاظ شاخص های رفاه، دست‌کم چهل سال از اروپایی ها عقب تر بودند. در پهناورترین کشور جهان در آپارتمان های کبریتی زندگی می کردند و داشتن ماشین و خانه آرزویی بود که تحقق آن، یک نسل طول می کشید.

این تضادها باعث شد که در نهایت قوی ترین ارتش و امنیتی ترین سیستم جهان حتی بدون شلیک یک گلوله فرو بپاشد.

مدل توسعه شوروی را "فاوستی" هم می نامند. تمثیلی از اسطوره فاوست: مردی که روح خود را به شیطان فروخت تا به اوج قدرت برسد. فاوست در ازای کنار نهادن اخلاقیات و خریدن نفرین ابدی، قوی شوکت و صاحب مکنت شد. در توسعه فاوستی، مردم محور نیستند، بلکه زمامداران آنها را اسیر عظمت طلبی خود می سازند.

با فروپاشی شوروی، روسیه فرصت یافت تا سیاست قدرت را رها و به پیشرفت بیندیشد، اما پس از دهه پر هرج و مرج نود، روح فاوست دوباره در کالبد پوتین بازگشت. دوباره اقتصاد به حاشیه رفت و بلندپروازی های ژئوپولتیک و توسعه طلبی ارضی در دستور کار قرار گرفت. 

اکنون پهناورترین کشور و دومین قدرت نظامی جهان، دارای اقتصادی متوسط است. با تحریم های اخیر غرب، بیم رکودی بزرگ و کوچک شدن اندازه اقتصاد آن جدی است.

خروج خودروسازان غربی، نشانه مهمی برای بازگشت روسیه به گذشته است. روس ها می گویند در کارخانجات رنو، مدل های جدید مسکوویچ را می سازند. مسکوویج نو با پلتفرم چینی!

کشوری که روسیه در دهه 50 به صنعتی سازی آن کمک کرد و اکنون اقتصادی پویاتر و بزرگ تر از آن دارد.

نسخه کمونییستی فوردیسم، فاجعه بود، اما نسخه چینی آن خوش اقبال!

توفیق روس ها در این مسیر بستگی به استعداد آنها در تلفیق اقتدارگرایی دولت و اقتصاد بازار دارد.

چینی ها نشان دادند که تاجران خوبی هستند، اما روس ها نه!

با شکست روسیه در اشغال اوکراین و رکود اقتصادی، احتمالا اقتدارگرایی پوتین در سرازیری قرار می گیرد. اما معلوم نیست روسیه بتواند معمای حکومت قانون را حل و از حلول دوباره روح فاوست در کالبد خود جلوگیری کند!