یک بیانیه معنادار!

دیپلماسی ایرانی: دیروز چهارشنبه بیانیه ای توسط جمعی از سفرا تدوین و منتشر شد. در این بیانیه فعالین و ناظران حوزه سیاست خارجی به ذکر برخی نگرانی های خود با نگاهی به عملکرد دیپلماتیک دولت سیزدهم در 435 روز گذشته پرداختند. با توجه به ابعاد، زوایا و نکاتی که در این بیانیه مشترک مطرح شد، «شرق» بر آن شد با دو تن از این سفرا، گفت و گوهایی را داشته باشد تا انگیزه شخصی و برآورد و ارزیابی آنان را در خصوص دلیل یا دلایل تدوین و امضای این بیانیه جویا شود.

در این رابطه سید جلال ساداتیان به «شرق» می گوید: «من در گفت وگوی اخیری که با روزنامه شرق داشتم به ذکر برخی مشکلات، بحران ها، چالش ها و معضلات، هم در داخل و هم در حوزه خارجی پرداختم. این نشان می دهد که واقعا نمی توان ناتوانی و ناکارآمدی این دولت را نادیده گرفت که مسبب وضعیت بغرنج کنونی شده است.»

سفیر پیشین ایران در انگلستان اعتقاد دارد که این نظر شخصی وی نیست و بسیاری از سفرا که این بیانیه را امضا کرده اند و حتی جمع کثیری از دیگر سفرا که در این بیانیه اسمی از آنها برده نشده است چنین دیدگاه مشابهی را دارند و بر این باور هستند که عملکرد دولت سیزدهم به خصوص در حوزه سیاست خارجی با نقطه ایده آل ها و فضای مثبت فاصله بسیار زیاد و معناداری دارد.

ساداتیان در ادامه گپ و گفتش با «شرق» به دو نکته کلیدی در خصوص عملکرد دولت رئیسی در قبال جنگ اوکراین و برجام اشاره می کند. این نماینده اسبق مجلس اعتقاد دارد کارنامه و خروجی کار دولت سیزدهم در یک سال اخیر پیرامون مذاکرات احیای برجام به گونه‌ای بوده است که متاسفانه کشور با یک بن بست تمام عیار و چیزی شبیه به یک شکست مواجه است.

ساداتیان تنها تفاوت وضعیت کنونی با «شکست» در مذاکرات هسته‌ای در این می داند که اکنون، نه تهران و نه واشنگتن جرات اعلام رسمی شکست مذاکرات را ندارند. چون همه طرف ها به تبعات و آثار اعلام رسمی شکست مذاکرات و عدم احیای برجام واقف هستند. دیپلمات پیشین کشور به موضوع مهمتر این روزها که به سرفصل جدیدی در تقابلات دیپلماتیک ایران و جامعه جهانی بدل شده است، اشاره می کند و در این باره اذعان دارد که موضوع ارسال پهپادهای ایران به روسیه و به کارگیری آن در جنگ اوکراین در سایه وابستگی بیش از حد سیاسی به روس ها سبب شده است که اکنون تهران به اندازه مسکو و حتی بیشتر از کرملین متحمل خسارات، فشارها و هجمه های سیاسی و دیپلماتیک از سوی جامعه جهانی شود تا جایی که علاوه بر چند دور تحریم اخیر، اکنون احتمال صدور قطعنامه در شورای امنیت وجود دارد.

ساداتیان این سوال را مطرح می‌کند که جمهوری اسلامی ایران به چه دلیلی باید در جنگی حضور پیدا کند و در جنگی تاوان بدهد که به هیچ عنوان ارتباطی به منافع و امنیتش ندارد؟ استاد دانشگاه در ادامه تحلیل خود به «شرق» با تاکید بر این نکته که نمی‌توان تبعات سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی و امنیتی کشیده شدن پای ایران به شورای امنیت در این خصوص را نادیده گرفت، بیان می دارد: «اگر در نهایت شورای امنیت قطعنامه الزام آوری را علیه جمهوری اسلامی ایران به تصویب برساند، تمام ادعاهای دولت رئیسی در خصوص مناسبات منطقه ای هم بر باد می‌رود. چون همه کشورهای عضو سازمان ملل از بوتان و افغانستان گرفته تا اروپایی ها باید به این قطعنامه پایبند باشند، کما اینکه در ۶ دور قطعنامه پیشین هم جامعه جهانی در یک اجماع در برابر ایران قرار گرفت.» تحلیلگر مسئل بین الملل منطقی نمی داند در شرایط بحرانی کنونی، وضعیت را به سمتی پیش برد که مسئولین با دست خود هزینه ها و فشارهای مضاعفی را برای کشور شکل دهند، آن هم در این برهه که وضعیت شکننده برای ما در داخل وجود دارد.

سفیر پیشین ایران در انگلستان در بخش دیگری از گفت وگوی خود با «شرق» متذکر می‌شود که نباید و نمی توان مشکلات و چالش های کنونی کشور را نادیده گرفت. ساداتیان عملکرد دولت را در این باره ناامید کننده می داند، چرا که در طول هفته های اخیر بسیاری از اساتید دانشگاه، فعالین سیاسی و حزبی از لزوم گفت‌وگو، تعدیل فضا و همچنین نرمش و انعطاف در حوزه سیاسی و اجتماعی سخن گفتند، اما به عکس، دولت و مقامات با سرکوب، برخورد قهری با روزنامه نگاران و فعالین سیاسی و رسانه‌ای شرایط را به نحوی پیش بردند که وضعیت در داخل کشور پیچیده، حساس و در عین حال بغرنج شده است. این استاد دانشگاه معتقد است تداوم وضعیت فعلی می‌تواند تاثیرات مخربی بر سیاست خارجی و مهمتر از آن توان چانه‌زنی دیپلماتیک ایران داشته باشد، همان گونه که بخش عمده‌ای از مشکلات حوزه سیاست خارجی به خصوص در حوزه برجامی و همچنین تحریم هایی که اخیراً اروپا و آمریکا به واسطه اعتراضات و مرگ مهسا امینی علیه جمهوری اسلامی ایران اعمال کرده اند به دلیل وضعیت حال حاضر کشور است. 

تحلیلگر مسائل بین الملل با در نظر داشتن این نکات تصریح می کند که باید برای مدیریت فضای داخلی فکری اساسی کرد و این بیانیه سعی داشته است به اندازه و سهم خود این نکته را یادآور شود. ساداتیان پایان بخش تحلیل و آسیب شناسی خود را به عملکرد دولت سیزدهم، هم در حوزه سیاست خارجی و هم در حوزه سیاست داخلی اختصاص دادو در این رابطه می گوید: «مشکل ریشاه ای به نگاه و ارزیابی غلط تصمیم گیران و تصمیم سازان ارتباط دارد از این رو تا زمانی که ارزیابی ها، آسیب شناسی ها و تحلیل های درست در عین حال واقع بینانه ای از وضعیت کشور در همه ابعاد و سطوح آن شکل نگیرد، نمی توان تغییراتی را ایجاد کرد و همه ادعاها و سخنان مقامات هیچ گاه عملیاتی نخواهد شد.»

نعمت الله ایزدی هم دیگر چهره ای بود که پای بیانیه مشترک سفرا را امضا کرد. او نیز بر این باور است که به دلیل نگرانی از وضعیت سیاست خارجی کشور این بیانیه تهیه شده است. اولین سفیر جمهوری اسلامی ایران در روسیه سیاست خارجی کشور طی یک سال گذشته را دور از یک مسیر «حرفه ای» می داند. ایزدی عناصر و جریان‌های ثالث که در عرصه دیپلماسی صاحب نظر و منبع تصمیم‌گیری برای کشور شده اند را مقصر وضعیت بغرنج کنونی می داند. 

تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل خاطر نشان می کند که روند کنونی سیاست خارجی، هم در حوزه مذاکرات احیای برجام و هم در قبال جنگ اوکراین باعث شده است که نگرانی هایی برای برخی سفرا به وجود آید. چرا که این سیاست های برجامی و نگاه ما به اوکراین دارای یک ثبات نظر نبوده است و نهایتا این تصمیم گیری ها باعث شده است که هزینه ها و تبعاتی را متوجه کشور کند.

نعمت الله ایزدی بر این نکته کلید تاکید دارد که مواضع و سخنان مقامات کشور در جامعه جهانی با حساسیت و توجه بیشتری همراه است. یعنی آنگونه که به گفته های مسئولین ایران در خصوص مسائل سیاست خارجی توجه می شود شاید به مواضع مقامات کشورهای دیگری توجه نشود، کما اینکه توجه و حساسیت زیادی هم روی مذاکرات هسته‌ای و سرنوشت برجام وجود دارد.

در سایه این حساسیت و مانیتورینگ جامعه جهانی نسبت به تحرکات، تصمیمات، اقدامات و مواضع مقامات جمهوری اسلامی ایران، ایزدی بر این باور است که باید یک دیپلماسی هوشمند، منعطف و کاملاً عقلانی و علمی را با حضور چهره های صاحب نظر و صاحب تجربه به کار برد و از دیپلماسی «غیرحرافه» فاصله گرفت.

نعمت الله ایزدی در ادامه به برخی چالش‌ها و معضلات در داخل کشور اشاره دارد و با برشمردن برخی از مسائل، اعتقاد دارد که سیاست خارجی امتداد سیاست داخلی است و در این بیانیه مذکور هم قید شده است که سیاست خارجی در در ادامه سیاست داخلی قرار دارد. بنایران این دو حوزه از هم اثر می گیرند و اثر می گذارند. 

تحلیلگر مسائل بین الملل بیان می دارد: «زمانی که در داخل کشور انسجام لازم وجود نداشته باشد و به موازات شاهد مشکلات، چالش ها و بحران هایی باشیم بدون شک سیاست خارجی هم با بحران مواجه خواهد شد و به دنبال آن کشورهایی که سر جنگ، رقابت و تخاصم با ایران را دارند، از این وضعیت برای فشار به تهران نهایت استفاده خود را خواهند برد.»

آخرین سفیر جمهوری اسلامی ایران در اتحاد جماهیر شوروی مهمترین گام در مهم در سیاست خارجی را شکل گیری اتحاد داخلی، افزایش و جلب اعتماد عمومی و نهایتا رفع مشکلات داخلی می‌داند تا با تکیه بر این موارد در حوزه سیاست خارجی بتوان دیپلماسی قوی را شکل داد و پیش برد. به باور ایزدی بخشی از اعتراضات و اتفاقات ۵۰ روز گذشته به واسطه نبود اتحاد داخلی و اعتماد عمومی است که نتیجه این وضعیت در داخل کشور شرایطی است که برای حوزه دیپلماسی دولت سیزدهم شکل گرفته که از یک طرف آمریکایی‌ها کنار گذاشتن مذاکرات می‌گویند و از طرف دیگر کشورهایی مانند اوکراین و اروپا هم تهدید به قطع روابط با ایران و کشیدن پای تهران به شورای امنیت می کنند.

سفیر پیشین ایران به موضوع مهمتری اشاره می کند و عنوان می دارد که هدف سفرا از تدوین و امضای این بیانیه به هیچ وجه تخریب دولت و جمهوری اسلامی ایران نبوده و نیست و نمی توان تلاقی صدور این بیانیه را با برخی تحولات مانند ترور در شیراز و یا اعتراضات را نوعی اقدام برنامه ریزی شده با هدف افزایش فشار و هجمه روانی به دولت رئیسی در نظر گرفت، چرا که ایزدی اعتقاد دارد تک تک امضا کنندگان و کسانی که برای تدوین این بیانیه زحمت کشیده اند با دغدغه حفظ منافع و امنیت ملی سعی کرده اند با صدور و انتشار این بیانیه و از زاویه نگاه خود هشدارهایی را به عملکردهای غلط دولت رئیسی در حوزه سیاست داخلی و خارجی بدهند.

دیپلمات پیشین کشور در ادامه گفت و گوی خود به «شرق»، امضاکنندگان و نویسندگان این بیانیه «دلسوزان واقعی نظام جمهوری اسلامی ایران» می داند و اعتقاد دارد که در هیچ جایی از بیانیه عبارت و یا جمله ای در خصوص تهدید و تخریب دولت سیزدهم و جمهوری اسلامی ایران وجود ندارد. صرفا سعی شده است هشدارهایی در خصوص شرایط کنونی داده شود. پیرو نکته مذکور، ایزدی در یک خوانش معکوس بر این باور است که اتفاقا در سایه تحولات چند هفته گذشته و نیز ترور شاه چراغ این خطر و احتمال وجود داشت که توجه لازم به تبعات اشتباهات مادر حوزه سیاست خارجی نشود، به همین دلیل سفرا سعی کرددن با تدوین و انتشار این بیانیه مشترک یادآور شوند که بخشی از مشکلات، چالش ها و بحران های ما در حوزه سیاست خارجی نتیجه وضعیت داخلی در کشور است.