دیپلماسی منطقه ای منهای برجام تا کجا توان تحقق دارد؟

دیپلماسی ایرانی: در حالی بن بست وین و شکست دوحه سرنوشتی مبهم را برای احیای توافق هسته ای و دیپلماسی برجامی رقم زده اند که دولت رئیسی روزهای پر جنب و جوشی را در حوزه دیپلماسی منطقه ای سپری می کند. حضور رئیس جمهور در نشست کشورهای حوزه دریای خزر و سفر وزیر امور خارجه به سوریه به موازات ناکامی در قطر حکایت از دوبخشی شدن سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دارد. 

با توجه به اقتضائات جاری چنین به نظر می رسد که عملا دیپلماسی برجامی با محوریت باقری کنی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه و مذاکره کننده ارشد در حال پیگیری است و سیدابراهیم رئیسی و حسین امیرعبداللهیان عملا دیپلماسی منطقه ای را در سایه شعار ارتقای مناسبات با همسایگان در دولت سیزدهم پیش می برند.

حال نکته اینجاست که این دو شِق دیپلماسی یا بهتر بگوییم دیپلماسی دو شقه شده در دولت سیزدهم تا به اکنون نتوانسته است به یک تفاهم و دیالکتیک معنایی در قبال همدیگر دست پیدا کنند. لذا هر کدام به صورت جزیره ای و منفک از هم عمل می کنند، غافل از اینکه عملا هر دو بخش مکمل همدیگرند و ساختار و بافتاری درهم تنیده دارند تا جایی که هیچ کدام بدون دیگری عملا مجالی برای بروز و ظهور پیدا نخواهد کرد. 

به معنای دقیق تر کلام دیپلماسی منطقه ای و هر گونه تلاش برای ارتقای روابط و مناسبات با همسایگان و دیگر کشورهای فرامنطقه ای بدون احیای برجام و لغو تحرم ها نمی تواند شکلی حقیقی به خود بگیرد و در کنارش بی شک نمی توان و نباید همه تخم مرغ های سیاست خارجی را هم در سبد برجام ریخت تا تجربیات تلخ دولت روحانی تکرار نشود.

در چنین وضعیتی که هر کدام از دو بُعد دیپلماسی منطقه ای و دیپلماسی برجامی به همدیگر وابسته اند باید نوعی هوشمندی، ظرافت و دقت عمل را برای توازن بخشی این دو در حوزه سیاست خارجی به کار بست تا بتوان به صورت همزمان این دو شِق دیپلماسی را پی گرفت. از این منظر وزن دهی بیش از حد به هر کدام نهایتا فشل شدن دیگری را به همراه خواهد داشت و منافع ملی بر زمین خواهد ماند.

با توجه به نکته فوق متاسفانه دولت سیزدهم پیش بردن «دیپلماسی منطقه ای منهای برجام» را در سردارد. لذا با این تصور غلط که در سایه رفت و آمدهای سران کشورهای همسایه و یا بالعکس، سفر مقامات و وزرای ایرانی می توان دیپلماسی منطقه ای را به نقطه ای رساند که بدون احیای برجام و لغو تحریم ها منافع کشور را تامین کرد، تحرکات و تکاپوهای سیاست خارجی دولت سیزدهم پررنگ از قبل شده است. در صورتی که تدوام بن بست جاری در وین، دوحه یا هر جای دیگری پیرامون برجام و مذاکرات هسته ای سناریوی مدنظر دولت رئیسی را بر هم خواهد زد. 

چرا که ادامه این شرایط وضعیتی را به دنبال دارد که مدیریت آن، نه در توان تهران است و نه در توان کشورهای همسایه؛ ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت، بازگشت قطعنامه های سازمان ملل و ...، جمهوری اسلامی را در منتهی الیه کشورهای پرریسکی قرار می دهد که هر گونه روابط و مناسبات به خصوص در حوزه تجاری و اقتصادی را به محاق خواهد برد.  

لذا فرصت سوزی های مکرر تهران و دولت رئیسی، هم در وین و هم در دوحه و تاخیر در احیای برجام به امید خروجی مدنظرشان در حوزه دیپلماسی منطقه ای صرفا کشور را به نقطه بدون بازگشت خواهد رساند. 

تشتت و تلاطم روانی در بازار پس از شکست نشست دو روزه دوحه و به دنبالش تشدید بحران در سایه عدم احیای برجام از ابتدای هفته جاری باعث شده تا دولت رئیسی دوباره خود را برای رکوردشکنی سقوط ارزش ریال آماده کند. ورود مجدد دلار به کانال 33 هزار تومانی و خیز بازار ارز برای قیمت های بالاتر به خوبی نشان می دهد که هر گونه کم کاری و اهمال عمدی و یا سهوی در پیگیری درست دیپلماسی برجامی و به تعویق انداختن احیای توافق هسته ای، نه تنها دیپلماسی منطقه ای دولت سیزدهم را در نطفه خفه می کند که عواقب بدتری را برای حوزه اقتصادی و معیشتی کشور به همراه دارد که یقینا در ادامه به کاهش چشمگیر توان چانه زنی و کم رنگ شدن نفوذ و وزن دیپلماتیک جمهوری اسلامی، هم در سطح منطقه و هم در سطح جهانی منجر خواهد شد. به هر حال ارزش پول ملی هر کشور یکی از مهمترین شاخصه ها و ملاک های وزن دهی به کشورها در نظام بین الملل است.  

با این تفاسیر ناگفته پیداست که تداوم و تشدید بحران اقتصادی در ادامه عدم احیای برجام و ابهام در سرنوشت مذاکرات هسته ای می تواند موضع دولت رئیسی را، هم در دیپلماسی منطقه ای و هم در دیپلماسی برجامی تضعیف کند. چون سیاست خارجی همان گونه که بر اقتصاد تاثیری مستقیم و فوری دارد به همان اندازه هم از شرایط داخلی تاثیر می پذیرد. در این وضعیت سردرگم، پیچیده، در عین حال بغرنج، دیپلماسی منطقه ای و دیپلماسی برجامی دولت رئیسی، هم در محتوا و هم در روندها و رویه ها باید دست به یک پوست اندازی جدی بزند چرا که این مسیر فعلی، نه به احیای توافق هسته ای و لغو تحریم ها و نه به بهبود مناسبات تجاری و اقتصادی با همسایگان منجر خواهد شد./شرق