نگرانی مولداوی از دامنگیر شدن جنگ اوکراین

نویسنده: اِلِئا پومییر

دیپلماسی ایرانی: مولداوی در سایه جنگ اوکراین احساس نگرانی می کند. این کشور کوچک بی‌طرف در اروپای شرقی با جمعیتی بالغ بر ۲٫۶ میلیون نفر، در حال حاضر متحمل عواقب جنگی است که در همسایگی آن در جریان است و تا کنون بیش از ۴۰۰ هزار نفر را برای پناه راهی خاک این کشور کرده است. اما کیشیناو (پایتخت) بیش تر از همه نگران این است که درگیری ها به مرزهای مولداوی هم برسد. در قلب این نگرانی ها منطقه جدایی طلب طرفدار روسیه به اسم ترانس نیستریا قرار دارد.

روز چهارشنبه ۲۷ آوریل در نزدیکی یک انبار مهمات روسیه واقع در این منطقه بود که صدای تیراندازی شنیده شد. یک روز بعد، مایا ساندو، رئیس جمهور مولداوی، جلسه شورای امنیت ملی را پس از یک رشته انفجارها که در همان منطقه اتفاق افتاد، تشکیل داد. وی با محکوم کردن این اتفاقات اعلام کرد که «این تلاشی برای افزایش تنش هاست.» مایا ساندو در ادامه خاطرنشان کرد که «مقامات مولداوی اطمینان حاصل خواهند کرد که جمهوری وارد درگیری نشود.» 

ترانس نیستریا منطقه ای در شرق مولداوی است. کشوری به وسعت بلژیک که بین رومانی و اوکراین قرار گرفته است. ترانس نیستریا با ۴۵۰ کیلومتر طول، قلمرویی به وسعت بیش از ۴٫۱۰۰ کیلومتر مربع بین رودخانه دنیستر در غرب و مرز اوکراین در شرق را پوشش می دهد.

این منطقه در سال ۱۹۹۲ اعلام استقلال کرده و با نام جمهوری پریدنیسترویایی مولداویایی یا مخفف «پی ام آر» شناخته می شود. پایتخت آن تیراسپول، به رهبری رئیس جمهور وادیم کراسنوسلسکی و دارای قانون اساسی، مجلس، بانک مرکزی، واحد پولی (روبل ترانس نیستریا)، سیستم آموزشی مخصوص به خود، و پرچم مزین به داس و چکش که بقایای شوروی است، می باشد. با این حال، نه توسط سازمان ملل متحد و نه توسط هیچ دولتی تاکنون به رسمیت شناخته نشده است.

از حدود پانصد هزار نفر جمعیت آن، یک سوم اصالتا رومانیایی و دو سوم روس و اوکراینی هستند. ساکنین این منطقه به زبان روسی صحبت می کنند، در حالی که مولداویایی ها در آن سوی روی دنیستر به زبان رومانیایی صحبت می کنند.

برای درک منطق ژئوپلیتیکی در این منطقه باید به قبل از سال ۱۹۹۲ برگردیم. مرزهای مولداوی کنونی بازمانده ای از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ است. این در حالی است که در قرن‌های گذشته این قلمرو همواره محل مناقشه و تقسیم بین چندین قدرت مختلف بوده است. خاطرات هنوز ردپای تاریخ را در خود نگه داشته است.

وجود اولیه شاهزاده نشین مولداوی که جمعیت آن رومانیایی زبان بودند، به اواسط قرن چهاردهم میلادی بر می گردد. پس از اینکه در قرون شانزدهم و هفدهم میلادی تحت حکومت امپراتوری عثمانی قرار گرفت، این شاهزاده نشین با فتح قسمت شرقی آن که بیسارابیا نام داشت، توسط امپراتوری روسیه به دو بخش تقسیم گشت. مرزهای این سرزمین شبیه به مرزهای مولداوی کنونی و بدون ترانس نیستریا بود. منطقه ترانس نیستریا سرانجام در اواخر قرن هجدهم میلادی توسط امپراتوری روسیه فتح شد.
پس از جنگ جهانی اول، بیسارابیا در حالی به پادشاهی رومانی ملحق شد که منطقه ترانس نیستریا در داخل اتحاد جماهیر شوروی باقی مانده بود. در سال ۱۹۲۴ شوروی آن را تبدیل به جمهوری خودمختار شوروی سوسیالیستی مولداوی  کرد که شامل قلمرو ترانس نیستریا کنونی در غرب و شامل بخشی از اوکراین در شرف می شد.

کاترین دورانین، استاد بازنشسته موسسه ملی زبان ها و تمدن های شرقی (اینالکو) و مورخ اهل رومانی نویسد: ترانس نیستریا «موجودیتی بود که نقش الگو را برای جذب جمعیت رومانیایی زبان مولداوی و کارگران از سراسر اتحاد جماهیر شوروی و در اطراف یک پایتخت جدید، یعنی تیراسپول، با هدف پروژه مدرن سازی و صنعتی سازی، بازی می کرد.» . وضعیتی که باعث ایجاد شکاف بین «سرزمین رومانیایی زبان مولداوی که تحت کنترل بخارست بود» و «جمهوری خودمختار سوسیالیست شوروی مولداوی» می شد.
بین سال های ۱۹۴۰ و ۱۹۴۴، بیسارابیا تحت اشغال شوروی قرار داشت، سپس دوباره با رومانی متحد هیتلر ادغام شد. این وضعیت تا قبل از ادغام آن با جمهوری خودمختار سوسیالیست شوروی مولداوی و تبدیل آن به یک جمهوری سوسیالیستی شوروی تا اوت ۱۹۹۱ ادامه داشت. در این تاریخ بود که مولداوی با گردآوری بیسارابیا و ترانس نیستریا در مرزهای تاریخی خود سرانجام اعلام استقلال کرد.

چه اتفاقی در سال ۱۹۹۲ افتاد؟

در مارس ۱۹۹۲ بود که جنگ داخلی آغاز شد. تصویب زبان رومانیایی به عنوان زبان رسمی کشور و از بین رفتن نفوذ روس زبانان در نهادهای دولتی خشم ترانس نیستریا را برانگیخت.

حتی قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، مولداوی بین شرق و غرب رود دنیستر تقسیم شده بود. در سال ۱۹۹۰، ترانس نیستریا که از نزدیکی به رومانی می ترسید، تصمیم به جدایی از بقیه جمهوری سوسیالیستی شوروی گرفت و درخواست کرد که به عنوان سرزمین برون بوم روسیه به رسمیت شناخته شود. درخواستی که از طرف مسکو رد شد.

برای چندین ماه، درگیری میان ارتش مولداوی و نیروهای جدایی طلب تحت حمایت سربازان روسی ارتش چهاردهم این کشور ادامه پیدا کرد که باعث کشته شدن هزاران نفر شد. سرانجام در ژوئیه ۱۹۹۲ بود که آتش بس اعلام و مولداوی بخشی از قلمرو خود را که حوزه صنعتی این کشور بود، از دست داد.

ترانس نیستریا، میراث سرمایه گذاری شوروی در منطقه با تنها ۱۱ درصد از مساحت و ۱۷ درصد از کل جمعیت مولداوی در سال ۱۹۸۹، مسئول بیش از یک سوم تولید ناخالص ملی این کشور بود و شرکت های آن بیش تر از ۴۰ درصد از اقتصاد مولداوی را تشکیل می دادند. در زمان جدایی، ترانسنیستریا دو برابر بقیه مولداوی ثروتمندتر بود.

وضعیت از زمان آتش بس چگونه است؟

این درگیری ها سی سال است که متوقف شده است. چارچوبی برای مذاکره پس از جنگ داخلی ایجاد شده که هرگز به راه حلی سیاسی بین دو طرف منجر نشده است. در سال ۲۰۰۶، طی یک همه پرسی که نتایج آن به رسمیت شناخته نشد، ترانس نیستریا خواستار استقلال و پیوستن به روسیه شد. اگر چه مسکو هرگز این منطقه را به عنوان یک کشور مستقل به رسمیت نشناخته است.

با این حال، روابط منطقه با مسکو بسیار نزدیک است. روسیه تا حدی این «دولت خیالی» را از نظر مالی مورد حمایت قرار می دهد. به عنوان مثال، مسکو گاز این منطقه را به طور رایگان تامین می کند (هزینه آن به حساب مولداوی است). این امر از جمله به شرکت های موجود در این منطقه جدایی طلب اجازه می دهد تا با هزینه کمتری به کار خود ادامه بدهند.

از نظر نظامی، حداقل ۱۵۰۰ سرباز روسی به عنوان بخشی از آنچه مسکو «ماموریت حفظ صلح» می نامد، از سال ۱۹۹۲ در ترانس نیستریا مستقر شده اند. روسیه همچنین یک پایگاه نظامی در تیراسپل دارد. خروج این نیروها بخشی از خواسته های مکرر کیشیناو  بوده است. علاوه بر این، انبارهای بزرگی از تسلیحات و مهمات بازمانده از دوران شوروی هنوز در این منطقه وجود دارد.

اما ترانسنیستریا چندان هم از مولداوی و اتحادیه اروپا جدا نیست، برعکس، به آنها بسیار هم نزدیک است. به عنوان مثال، با ایجاد زیرساخت های اصلی تولید نیرو، این منطقه بیش تر برق تولیدی خود را به مولداوی می فروشد. بیش از ۷۰ درصد کل صادرات ترانس نیستریا در سال ۲۰۱۹ به مقصد اتحادیه اروپا بوده است که در واقع باعث ایجاد نوعی وابستگی اقتصادی شده است. این در حالی است که صادرات محصولات به روسیه در طی ۳۰ سال گذشته کاهش داشته است. با این حال، بر اساس تخمین کارشناسان، ۴۰ تا ۶۰ درصد از تولید ناخالص ملی ترانس نینستریا از راه قاچاق (از جمله قاچاق اسلحه و صادرات محصولات وارداتی از اوکراین که شامل مالیات کم می شود) به مولداوی تامین می شود.

موضع مولداوی در جنگ اوکراین چیست؟

این کشور از سال ۱۹۹۴ به این سو موضعی بی‌طرف اتخاذ کرده است، به این معنی که نمی‌تواند به هیچ یک از متخاصمین کمکی برساند یا به اتحادهای نظامی همچون ناتو بپیوندد - برخلاف اوکراین هم هرگز درخواستی برای عضویت در ناتو نداده است. کیشیناو اما حمایت خود از اوکراین را نشان داده و میزبان پناهجویان بسیاری از اوکراین بوده است. اما در عین حال تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه را چه در زمان کنونی و چه پس از سال ۲۰۱۴ و به خاطر الحاق کریمه به تصویب نرسانده است

با این حال، مولداوی چندین سال است که به سمت غرب متمایل شده است. این کشور در سال ۲۰۱۳ با اتحادیه اروپا توافقنامه همکاری امضا کرد که روابط تجاری بین آن ها را تقویت کرده و بذر نزدیکی سیاسی را بین آن ها کاشت. در روز سوم مارس، یعنی یک هفته پس از شروع جنگ در اوکراین، رهبری مولداوی که از سال ۲۰۲۰ در دست طرفداران اروپاست، درخواست رسمی این کشور برای پیوستن به اتحادیه اروپا را ارائه کرد.

اگرچه تاکنون جنگ از مرز اوکراین و ترانس نیستریا عبور نکرده است، اما اظهارات هفته گذشته یک ژنرال روس نشان داد که مولداوی می تواند هدف بعدی کرملین باشد.

ژنرال رستم مینه‌کایف، معاون فرمانده نیروهای منطقه نظامی مرکزی روسیه مدعی شده که قصد مسکو تصرف تمام جنوب اوکراین است تا از این راه بتواند مستقیما به این منطقه جدایی‌طلب دسترسی داشته باشد. سخنان وی که جمعیت روس زبان مولداوی را قربانی «ظلم» توصیف می کرد، یادآور یکی از بهانه های مسکو برای مداخله در اوکراین و «دفاع» از اقلیت روس آن بود.

یادداشت مترجم: نام رسمی ترانس نیستریا «جمهوری پریدنستروویای مولداوی» است. پریدنستروویا ترجمه روسی کلمه لاتین ترانس نیستریا است. بسته به طرف های مناقشه، این نام ها می تواند تغییر کند.

منبع: لوموند (فرانسه) / ترجمه: علی مفتح