مروری تاریخی بر طولانی‌ترین محاصره پایتخت یک کشور

نویسنده: سعید هاشمی، کارشناس توسعه روابط فرهنگی بوسنی و هرزگوین، دانشجوی دکتری تخصصی جامعه شناسی سیاسی

دیپلماسی ایرانی: سی سال پیش در چنین روزهایی، آتش جنگی خانمان سوز که سه سال به طول انجامید در سرزمین بوسنی و هرزگوین، شعله ور شد. در طول این جنگ که منجر به بزرگترین کشتار تاریخی افراد غیر نظامی و نسل کشی غیرنظامیان بعد از جنگ جهانی دوم شد، هزاران نفر از مردم بی دفاع کشته و بی خانمان شدند و بسیاری از زنان و کودکان مورد شکنجه، تعرض و آزار جنسی واقع شدند.

علاوه بر مُحاصره سارایوو که از آن به عنوان طولانی‌ترین محاصره پایتخت یک کشور در تاریخ مُدرن جنگ‌ها یاد می شود، زوورنیک، شهری در شمال شرق بوسنی و در حاشیه رود درینا، نیز در کنار سایر شهرهای عمدتاً مسلمان‌نشین این جمهوری، از جمله فوچا و ویشه‌گراد در روزهای ابتدایی جنگ به محاصره سخت نیروهای صرب درآمدند.

آثار و تبعات ویرانگرانه و ناراحت کننده این نبرد نابرابر، هنوز که هنوز است روح و جان آدمی را دچار اضطراب و انزجار می کند. نوع کشتار وحشیانه و اقدامات غیر انسانی صرب ها علیه مسلمانان بوسنی، اگر چه هیچ گاه از اذهان آزادگان و آزاد اندیشان جهان ما پاک نخواهد شد اما در مناسبت سالگرد این واقعه دردآور، تمام این خاطرات با نکات ریز و درشت آن برای بازماندگان و بانیان آن جنگ تکرار خواهد شد. 

افراد زیادی از مردان و خصوصا جوانان بوسنیایی در کشتار سربرنیتسا کشته شده اند که هنوز هم بعد از سی سال به عنوان مفقوالاثر از آنان یاد می شود، چرا که اکثر این افراد در گورهای دسته جمعی دفن شدند و هیچ گاه نشان دقیقی از آنان یافت نشد. 

البته طی سالیان گذشته، با پیگیری های زیاد و جست وجوهای فراوان کارشناسان و متخصصان مرتبط با کشف اجساد و تشخیص هویت، بسیاری از افراد شهرهای مختلف بوسنی، شناسایی و در انتهای مراسم راه پیمایی مارش میرا در گورستان پوتوچاری در حومه سربرنیتسا دفن شده اند.

وجود بازماندگان و بجاماندن برخی آثار و اسناد از آن روزهای جنگ، از مهمترین موارد قابل اعتنایی است که هم به زوایای پنهان و ناگفته آن جنایات اشاره می کند و از سوی دیگر شاید به جست و جو و کشف افراد مفقود شده، کمک موثری داشته باشد.

حضور و اقدامات اصحاب رسانه و خصوصا خبرنگاران در طول جنگ ها که با ثبت و ضبط وقایع مهم و ملموس در قالب آثار خود به شیوه های مختلف برای آیندگان، دریچه های شناخت واقعی و حقیقی از آنچه گذشته را ایجاد و ماندگار می کنند، بسیار قابل تامل است.

یکی از این افراد، "کیاسف اسمایلوویچ"، اولین روزنامه نگار قربانی جنگ در بوسنی و هرزگوین، خبرنگار اوسلوبوجنیه از زوورنیک بود. در روز 9 آوریل 1992، نیروهای نظامی و شبه نظامی صربستان پس از روزها گلوله باران، وارد زوورنیک شدند که گوشه ای از حوادث در این شهر جنگ زده، توسط این خبرنگار این گونه ثبت شده است.

"اسمایلوویچ" یک روز قبل از مرگش گزارش داده است:

همانطور که گزارش می دهم، صدای تیراندازی را می شنوم، به ویژه در اطراف مرکز و شهرک های صنعتی، کاراکاج، وراتولوموس و یملیه. 
حملات نیروهای آرکان (1) بیشتر هجومی است. چهار نفر شب گذشته در نزدیکی شهر در "Vidakova njiva"دستگیر شدند: - میروسلاو بوگدانوویچ، (1959)، دندانپزشک از بلگراد، دوسکو ووکویچ (1963)، قفل ساز، میلوراد اولمک (1968) بلگراد، یک مکانیک اتومبیل و -میلان ووکویچ (1962) یک مهندس برق.

فردای آن روز، حوالی ساعت هشت شب، کیاسف خبر سقوط زوورنیک را برای "سلوتا احمدینوویچ" دبیر دفتر منطقه ای توزلا در اوسلوبوجنیه، ارسال کرد، زیرا او نمی توانست با سارایوو در تماس باشد.

"می ترسم که آنها به سراغ من بیایند. صدای قدم هایشان را می شنوم، دارند به اینجا می آیند و می ترسم که این آخرین گزارشم باشد".

بقایای جسد کیاسف اسمایلوویچ در سال 2016م در سایت کازان-باسکا در منطقه زوورنیک کشف و توسط آمور ماسوویچ، رئیس موقت هیئت مدیره مؤسسه افراد گمشده، تأیید شد. نتیجه آزمایش DNA نیز تایید کرد که آنها متعلق به کیاسف اسمایلوویچ هستند.

در روزهای نگارش این متن، هویت 9 نفر از ناپدیدشدگان در طول جنگبوسنی از مناطق مختلف سربرنیتسا، براتوناک و زوورنیک شناسایی شده اند که ممکن است متعلق به چهار فردی باشند که در آخرین گزارش های کیاسف اسمایلوویچ از آنان یاد شده است.

-----------

1- گارد داوطلب صرب، با عنوان ببرهای آرکان( Аркановци / Arkanovci). یک واحد شبه نظامی داوطلب صرب بود که توسط آرکان تأسیس و رهبری شد که در کرواسی (1991-1993) و بوسنی (1992-1995) در طول جنگ های یوگسلاوی، جنگید.