خاورمیانه بعد از بحران اوکراین

نویسنده: عبدالمنعم سعید

دیپلماسی ایرانی: همزمان با تشدید تنش ها بر سر اوکراین، گزارش های درز کرده از نشست های وین درباره برنامه هسته ای ایران نشان می دهد شرکت کنندگان در این مذاکرات با تلاش های روسیه و چین در آستانه دستیابی به توافق قرار دارند. در اینجا این سئوال مطرح می شود که وقتی آمریکا و ایران به دستیابی به توافق نزدیک شده اند، چرا واشنگتن و مسکو نتوانند بر سر اوکراین به توافق برسند؟ 

منطقه خاورمیانه که شامل کشورهای عربی به اضافه ترکیه و ایران و اسرائیل می شود و در ابعادی بزرگتر، افغانستان و اتیوپی را نیز در بر می گیرد، اکنون در شرایطی تاریخی و استثنایی به سر می برد که یکی از ویژگی های آن کاهش نقش رهبری و سلطه آمریکا و غرب است که از زمان پایان جنگ سرد وجود داشته است. ویژگی دیگر اوضاع کنونی، تبدیل شدن چین به یک ابرقدرت و بازگشت روسیه در قامت یک ابرقدرت است. این دو ابرقدرت، اراده و تمایل آشکاری به تغییر نظام بین المللی و جهانی که از پایان جنگ جهانی دوم شکل گرفته است و جایگزین کردن آن با یک نظام سه قطبی برای پرداختن به چالش های مشترک دارند. در دنیای جدید، چین با آن که حاضر نیست استقلال طلبان شرق اوکراین را به رسمیت بشناسد ولی از روسیه حمایت می کند تا مانع پیوستن اوکراین به ناتو شود. 

بعد از امضای توافقنامه هسته ای بین ایران و آمریکا زیر نظر چین و روسیه و اروپا، منطقه خاورمیانه با شرایط پیچیده ای مواجه خواهد شد. به این ترتیب که ابرقدرت ها به جای آن که بر مبنای یک راهبرد فراگیر و موثر درباره خاورمیانه تصمیم بگیرند، با توجه به شرایط و تحولات منطقه و با لحاظ کردن منافع خودشان درباره هر رویدادی به طور جداگانه تصمیم خواهند گرفت. 

این تغییر دیدگاه ابرقدرت ها درباره خاورمیانه ضرورتا یک شکست بزرگ برای منطقه نیست بلکه بار دیگر این واقعیت را گوشزد می کند که خاورمیانه به یک نظام امنیت منطقه ای نیاز دارد تا امنیت کشورها را تضمین کند و کشمکش بین کشورها و جنگ های داخلی را حل و فصل کند و بر همکاری و توسعه اقتصادی تمرکز داشته باشد. پایان اختلافات کشورهای عربی خلیج فارس با امضای توافقنامه «العلا» و تماس هایی که بین کشورهای عربی خلیج فارس و ایران برقرار شده، نشان دهنده درک درست از واقعیت جدید است. 

دستیابی به یک نظام امنیت منطقه ای در خاورمیانه، نیاز به تلاشی طولانی دارد و موانعی که در برابر عملی شدن این طرح وجود دارد، بسیار است. همچنین هنوز مشخص نیست که برای تشکیل چنین نظامی، از کجا باید شروع کرد، ولی آنچه مطلوب است، تلاش در جهت تحقق این هدف از طریق کانال های رسمی یا مراکز تحقیقاتی است. تاریخ قدردان کسانی خواهد بود که ابتکار عمل را در این زمینه به دست بگیرند.

منبع: الشرق الاوسط / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11