بحران انرژی در چین برای روسیه به چه معناست؟

نویسنده: ویتا اسپیواک

دیپلماسی ایرانی: در حالی که جهان در مورد افزایش بی سابقه قیمت گاز در اروپا صحبت می کند، بحران انرژی در آن سوی مرزهای روسیه در حال وقوع است. در پایان ماه سپتامبر، مقامات چینی با هدف درخواست افزایش برق صادراتی به جمهوری خلق چین، به شرکت اینتر راو روسیه مراجعه کردند. با توجه به کمبود شدید برق در برخی از استان های چین، در واقع لازم شده تا یک برنامه جیره بندی برای مصرف آن معرفی شود.

دلیل کمبود، تمایل حکمرانان در مناطق مختلف چین برای رعایت شاخص های مشخص شده از طرف حکومت مرکزی در جهت کاهش انتشار گازهای گلخانه ای می باشد. یک سال قبل، شی جین پینگ متعهد شد که این کشور تا سال ۲۰۶۰ به سطح کربن خنثی برسد. به همین دلیل، نیروگاه های زغال سنگ که هنوز نقش مهمی در تراز انرژی چین دارند، اولین مکان هایی بودند که از این تصمیم ضربه خوردند.

بنابراین «گذار به انرژی سبز» شرایط کار را برای صادرکنندگان هیدروکربن روسی نه تنها در بازار اروپا، بلکه در بازار چین نیز تغییر خواهد داد. با این حال، در مورد چین باید گفت که این وضعیت بیش تر باعث به وجود آمدن فرصت خواهد شد تا ایجاد مشکلات. 

جیره بندی برق

در چند هفته گذشته ، ۱۹ استان بزرگ در جمهوری خلق چین شروع به جیره بندی مصرف برق خود کرده اند و این اقدام چنان سختگیرانه بوده که برخی از مصرف کنندگان مجبور شدند تا ۱۰ روز متوالی را بدون برق سپری کنند. این محدودیت ها حتی برخی از مناطق مسکونی را تحت تاثیر قرار داد و صنایعی که مصرف انرژی در آن ها بالا است (صنایع فلز، سیمان و مواد شیمیایی) تقریبا در همه جا از این اقدام ضربه خورده اند.

بحران کنونی سه دلیل عمده دارد: اول، در پس زمینه بهبود شرایط پس از کرونا، قیمت انرژی در بازارهای جهانی از جمله زغال سنگ که هنوز سوخت اصلی نیروگاه های چین است، افزایش یافته است. افزایش قیمت ها همزمان با کاهش استخراج داخلی بوده است: در سال های اخیر، مقامات چینی بسیاری از معادن زغال سنگ را به دلیل سختگیری بیش تر در موارد مربوط به محیط زیست بسته اند.

دوم، در پایان سه ماهه سوم سال ۲۰۲۱ میلادی، بسیاری از استان های چین متوجه شدند که قادر به اجرای توصیه های زیست محیطی منتشر شده از طرف حکومت مرکزی نخواهند بود. بنابراین، استان های چینی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای به شدیدترین شکل - به عنوان مثال، از طریق محدود کردن مصرف انرژی برای شرکت ها - عجله کردند. در برخی از شهرها، مراکز خرید نیم ساعت بعد از زمان مرسوم شروع به کار کردند و ساعات کار برای صنایع پرمصرف کاهش یافت.

سوم این که، در برخی از مناطق جمهوری خلق چین، به ویژه در جنوب شرقی این کشور، تولید برق اگرچه در حال افزایش است، اما هنوز با تقاضا مطابقت ندارد. به عنوان مثال، نیروگاه های آبی در استان یوننان به طور فعال در حال توسعه است، اما تولیدکنندگان آلومینیوم، در پی قوانین جدید برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای، به سرعت شروع به انتقال مجموعه های خود به آنجا کردند، به طوری که دیگر نیروگاه های برق آبی جدید به اندازه کافی برای تامین انرژی وجود ندارد.

بازگشت به گاز

این اولین بار نیست که چین با کمبود برق مواجه می شود. به نظر می رسد زیرساخت های انرژی این کشور برای چنین افزایشی در مبارزه با آلاینده ها آمادگی ندارند. امری که که فرصت های جدیدی را برای صادرکنندگان هیدروکربن روسی ایجاد می کند.

نفت و گاز در حال حاضر بیش از ۶۰ درصد صادرات روسیه به چین را تشکیل می دهد. سال ها است که درباره تنوع بخشی به مقاصد صادراتی انرژی روسیه صحبت می شود، اما برعکس، «گذار به انرژی سبز» چین نقش هیدروکربنها را در تجارت دو جانبه افزایش می دهد.

تمرکز اصلی چین بر کاهش وابستگی به زغال سنگ است. این امر باید به تدریج، اما به طور پیوسته اتفاق بیفتد. در همین رابطه، پکن هر سال هدف جدیدی را برای خود تعیین می کند. به عنوان مثال، در سال ۲۰۲۱، سهم زغال سنگ در مصرف انرژی باید از ۵۶٫۸ به ۵۶ درصد کاهش یابد.

با این حال، کنار گذاشتن بی سر و صدای زغال سنگ چندان هم آسان نیست: بیش از ۶۷ درصد تولید برق از طریق زغال سنگ انجام می شود که در صنعت و بخش مسکونی مورد استفاده قرار می گیرد. یکی از سختی های این کار خود را در پایان سپتامبر ۲۰۲۱ در استان های شمال شرقی چین نشان داد که به دلیل محدودیت در مصرف برق، چراغ های راهنمایی از کار ایستادند و باعث ایجاد هرج و مرج در خیابان ها شدند.

گاز می تواند جایگزین زغال سنگ شود و این باید خیلی زود انجام شود، زیرا مقامات چینی وعده می دهند که پس از سال ۲۰۳۰ میزان انتشار گازهای گلخانه ای را افزایش نخواهند داد. در ضمن، نیروگاه های گاز سوز ۵۰ درصد کم تر از نیروگاه هایی که زغال سنگ احتیاج دارند، گازهای گلخانه ای تولید می کنند.

طبق پیش بینی های مقامات چینی، در پنج سال آینده تولید برق با استفاده از گاز یک و نیم برابر افزایش خواهد یافت. این امر به نوبه خود تا سال ۲۰۲۵ تقاضا برای آن را ۴۰ تا ۵۰ درصد افزایش خواهد داد. طبق پیش بینی های شرکت مشاوره مکینزی، تا سال ۲۰۳۵، تقاضای گاز در چین به طور کلی دو برابر خواهد شد.

در اینجاست که می توان دید چرا توسعه صادرات گاز از روسیه به چین، هم از طریق خطوط لوله و هم از طریق ال ان جی، مفید بوده است. در سال ۲۰۱۹، تامین گاز از طریق خط لوله «قدرت سیبری» آغاز شد. طبق داده های اداره گمرک چین در ژانویه ۲۰۲۱، معلوم می شود که گاز روسی ارزان ترین گاز برای مصرف کنندگان چینی بوده است: ۱۱۸٫۵ دلار برای هر هزار متر مکعب. برای مقایسه، در ابتدای سال ۲۰۲۱، ترکمنستان گاز خود را به چین با قیمت ۱۸۷ دلار برای هر هزار متر مکعب، قزاقستان با ۱۶۲ دلار، ازبکستان با ۱۵۱ دلار و میانمار  با ۳۵۲ دلار در برای هر هزار متر مکعب  فروخته اند.

در سپتامبر ۲۰۱۹، ولادیمیر پوتین پیشنهاد تکمیل خط لوله فعلی را با ساخت خط لوله «قدرت سیبری -2» داد. در ابتدا، قصد بر این بود که این خط لوله از آلتای عبور کند، اما به دلیل تفاوت در قیمت مطلوب هر دو طرف و مشکلات لجستیکی، مذاکرات متوقف شد. نتیجه آن شد که در دسامبر ۲۰۱۹، شرکت گازپروم فرمول محاسبه قیمت متفاوتی و مسیر جدیدی از طریق مغولستان را پیشنهاد کرد که باعث زنده شدن دوباره پروژه شد. ظرفیت خط لوله گاز جدید ممکن است تا ۵۰ میلیارد متر مکعب در سال برسد.

همچنین در سال ۲۰۱۹، روسیه برای اولین بار و به عنوان بخشی از پروژه «نواتک - یامال ال ان جی» عرضه گاز مایع به چین را آغاز کرد. در سال ۲۰۲۰، حجم عرضه دو برابر شد و به ۵ میلیون تن (این خط لوله ای با حجم تقریبی ۶٫۷ میلیارد متر مکعب گاز است) با ارزش ۱٫۷۲ میلیارد دلا رسید. اگر چه در زمینه گاز مایع، روسیه هنوز در موقعیت رهبری قرار ندارد (روسیه تنها ششمین صادرکننده ال ان جی به چین است)، اما در حال حاضر این گامی جدی برای آینده است.

همچنین قابل توجه است که «یامال ال ان جی» با مشارکت سرمایه گذارهای چینی ، وام و حتی تجهیزات چینی ساخته شده است. سرمایه گذاران چینی، غول انرژی شرکت ملی نفت چین و صندوق راه ابریشم در مجموع ۲۹٫۹ درصد از سهام «یامال ال ان جی» را در اختیار دارند.

علاوه بر این، بانک صادرات و واردات چین و بانک توسعه چین به این پروژه وام هایی به مبلغ ۱۲٫۱ میلیارد دلار ارائه کردند که بخشی از آن به یوآن (۹٫۸ میلیارد یوآن که حدود ۱٫۴۷ میلیارد دلار می شود) است. آن ها دستمزد پیمانکاران چینی حاضر در ساخت و ساز را از طریق یوان پرداخت کرده اند. تولید ال ان جی در قطب شمال روسیه قرار است به طور فعال افزایش یابد - نواتک در حال توسعه پروژه «ال ان جی-2 قطب شمال» است، که در آن سرمایه گذاران چینی قبلا ۲۰ درصد از سهام آن را خریداری کرده اند.

«گذار به انرژی سبز» چین مزایای بیشتری برای واردات گاز روسیه به وجود می آورد. پروژه های مشترک برای خطوط لوله گاز جدید، قراردادهای تامین گاز طولانی مدت با خریداران چینی، سرمایه گذاری های چینی در پروژه های ال ان جی در قطب شمال روسیه - همه این ها تا حد زیادی تضمین کننده صادرات روسیه به بزرگ ترین بازار گاز در یک دهه آینده است.

سرمایه گذاری در بخش زغال سنگ

یکی از بحث برانگیزترین بخش های برنامه پکن برای کم کردن میزان کربن، معرفی زغال سنگ سبز برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای است. اعتقاد بر این است که چنین ذغال سنگی با بازده انرژی بالا، نیروگاه های زغال سنگ را سبزتر خواهد کرد، به این معنی که می تواند به عنوان راه حل میانه در مراحل اولیه گذار به انرژی سبز عمل کند.

بنابراین، علیرغم انتقادات طرفداران محیط زیست، پروژه های جدید نیروگاه های زغال سنگ همچنان در چین مطرح می شوند. تنها در شش ماهه اول سال ۲۰۲۱، مقامات استانی طرح های ۲۴ نیروگاه با ظرفیت کل ۵٫۲ گیگاوات را تایید کردند. برای مقایسه، ظرفیت نیروگاه سایانو-شوشنسکایا که بزرگ ترین نیروگاه روسیه است تنها ۶٫۴ گیگاوات می باشد.
صادرکنندگان روسی، تا زمانی که زغال سنگ نقش مهمی در بخش انرژی چین ایفا می کند، فرصت دیگری در کنار صادرات گاز خواهند داشت. در سال ۲۰۲۰، چین مقصد اصلی صادرات زغال سنگ روسیه بود و ۱۵ درصد از کل صادرات (۲۹٫۴میلیون تن) را به خود اختصاص داد. در عین حال، در میان کشورهای تامین کننده زغال سنگ چین، روسیه تنها در جایگاه سوم (۲٫۴میلیارد دلار)، پس از استرالیا (۷٫۹ میلیارد دلار) و اندونزی (۳٫۱ میلیارد دلار) قرار داشت.

ضعف زیرساخت های حمل و نقل در شرق دور روسیه مانع از رشد صادرات زغال سنگ به چین می شود. برای حل این مشکل، راه آهن روسیه در سال ۲۰۲۱ برنامه هایی برای نوسازی خط آهن بایکال-آمور و راه آهن سراسری سیبری اعلام کرد. انتظار می رود این پروژه با مبلغ ۷۶۰ میلیارد روبل (حدود ۱۰ میلیارد دلار) تا سال ۲۰۲۴ به پایان برسد. ولادیمیر پوتین حتی پیشنهاد کرده که بودجه ای از صندوق رفاه ملی برای نوسازی این خطوط راه آهن اختصاص داده شود. در ماه جولای ۲۰۲۱ بود که آندره بلوسوف، معاون اول نخست وزیر روسیه، در مورد تامین مالی توسعه خط آهن بایکال-آمور از صندوق رفاه ملی صحبت کرد.

طبق برنامه ریزی ها، خط آهن بایکال-آمور به سمت منبع زغال سنگ الگا که بزرگ ترین منبع این چنینی در یاکوتیا است، گسترش خواهد یافت. ذغال سنگ کک استخراج شده در آنجا با ارزش گرمایی بالا با معیارهای «سبز» آن طور که چینی ها از آن می خواهند استفاده کنند، مطابقت دارد. در سال ۲۰۲۰، شرکت الگاگل (متعلق به آلبرت آودالیان، بنیانگذار شرکت آ-پراپرتی) که پیمانکار این منبع است، یک سرمایه گذاری مشترک با جی-اچ شیپینگ چین برای صادرات زغال سنگ به بازار این کشور را آغاز کرد. در سال ۲۰۲۱، حجم صادرات باید به ۱۸-۱۵ میلیون تن برسند، و از سال ۲۰۲۳، سطح صادرات باید به ۳۰ میلیون تن در سال برسد.

توسعه صادرات زغال سنگ از روسیه نمونه نسبتا موفقی است که نشان می دهد دولت و بخش تجاری چگونه توانستندخود را به موقع با شرایط و بزرگترین مصرف کننده وفق دهند. با توجه به کیفیت بالای زغال سنگ روسیه، تقاضا برای آن در چین حتی در طول «گذار به انرژی سبز» از بین نخواهد رفت.

غروب نفت؟

نکته دیگر در برنامه های چین برای کاهش آلایندگی ها، تجدید ناوگان خودرویی به نفع خودروهای برقی و هیبریدی است. تا سال ۲۰۲۵، سهم خودروها از منابع انرژی تجدیدپذیر باید به ۲۰ درصد (در حال حاضر ۵ درصد) برسد و تا سال ۲۰۳۵ این میزان باید تا ۵۰ درصد افزایش یابد. این بدان معناست که طی پنج سال آینده، فروش چنین خودروهایی در چین به ۱۰ میلیون دستگاه خواهد رسید.

در همین زمینه، چینی ها قصد دارند زیرساخت های مربوطه را در سراسر کشور خود توسعه دهند. برای مثال، تنها در استان گوآنگدونگ، برنامه بر این است که به طور متوسط سالانه پنج هزار ایستگاه شارژ ساخته شود. در حال حاضر حدود ۳۶ هزار ایستگاه از آنها در چین وجود دارد که بالاترین رقم برای یک کشور در جهان است. در روسیه تنها ۱۰۰ ایستگاه شارژ وجود دارد.

تغییر جهت چین به سمت خودروهای برقی می تواند تقاضای جهانی برای نفت را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. طبق پیش بینی های سینوپک که یکی از بزرگ ترین شرکت های انرژی در چین است، اوج مصرف نفت در این کشور در سال ۲۰۲۶ خواهد بود و سپس سیر نزولی خواهد یافت. بر اساس برخی برآوردها، با معرفی خودروهای برقی در ۱۰ سال آینده، چین ۸۰ میلیارد دلار در واردات نفت صرفه جویی خواهد کرد.

این خبر خوبی برای روسیه نیست، زیرا از سال ۲۰۱۳، این کشور بزرگترین تامین کننده نفت چین بوده است. تنها عربستان سعودی رقیب روسیه برای کسب جایگاه نخست در این زمینه است. چندین سال است که هیچ پروژه بزرگ روسی-چینی در صنعت نفت انجام نشده است. تاکنون، در پی بهبود وضعیت پس از بحران کرونا، چین همچنان مصرف نفت خود را افزایش داده است، اما در آینده، «گذار به انرژی سبز» هیچ آینده خوبی را برای نفت روسیه در بازار چین وعده نمی دهد. ولی در هر صورت تقاضا برای سایر منابع انرژی از روسیه افزایش می یابد: گاز طبیعی و زغال سنگ با ارزش گرمایی بالا.

بحران کنونی انرژی نشان می دهد که گذار به انرژی سبز در چین جنجال های بیشتری را ایجاد خواهد کرد. از یک سو، پکن باید امنیت انرژی کشور را تضمین کرده و بر این اساس، زغال سنگ بیش تری خریداری کند. از سوی دیگر، برای کاهش وابستگی به انرژی زغال سنگ باید مصرف نیروگاه ها را به گاز تغییر دهد. اما هر دو گرایش اول و دوم فرصت های جدیدی را برای صادرکنندگان انرژی روسیه باز می کنند.

منبع: کارنگی روسیه / ترجمه: علی مفتح