ابتکار عمل رهبران کشورهای آسیای میانه برای افغانستان

نویسنده: ویکتوریا پانفیلوا

دیپلماسی ایرانی: وضعیت افغانستان و پیشنهادات برای حل و فصل مشکلات آن به موضوعی مشترک در سخنرانی رهبران کشورهای آسیای میانه در هفتاد و ششمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل تبدیل شد. ازبکستان، قزاقستان، ترکمنستان و قرقیزستان اعلام کردند که آماده از سرگیری همکاری های اقتصادی با کابل هستند. تاجیکستان بر ایجاد یک دولت فراگیر و احترام به حقوق زنان اصرار داشت و از جامعه جهانی می خواهد که به پایان محاصره پنجشیر، منطقه ای که تاجیک های افغانستان در آن ساکن هستند و به مقاومت در برابر گروه طالبان هستند، کمک کند.

کشورهای آسیای میانه در رقابت با هم برای کمک به افغانستان در جهت غلبه بر انزوای آن و همچنین پایان دادن به بحران سیاسی و اقتصادی این کشور که پس از قبضه قدرت توسط طالبان در آن گرفتار شده است، اعلام آمادگی می کنند.

به گفته الکساندر کنیازف، کارشناس مسائل آسیای مرکزی و خاورمیانه، این پیشنهادات شامل جنبه هایی برای ارتقای تصویر کشورهای پیشنهاد دهنده و همچنین جنبه های عملی است. به عنوان مثال، رئیس جمهور شوکت میرضیایف گفته است که ازبکستان عرضه محصولات نفتی، برق و غذا به افغانستان را از سر گرفته است. رهبر ازبک ها در سخنرانی سازمان ملل در اظهاراتی گفت که «در دوره دشوار کنونی، اجازه انزوای افغانستان و تنها گذاشتن آن با مشکلات بزرگ موجود غیرممکن است.»

در آستانه اجلاس سازمان ملل، مشخص گردید که ازبکستان هزار و سیصد تن محموله انسان دوستانه به افغانستان تحویل داده است: آرد، مواد غذایی، مایحتاج اولیه، دارو و پوشاک جزو اقلام منتقل شده به افغانستان بوده است. اما تعامل با افغانستان به خاطر وجود محدودیت های ناشی از همه گیری پیچیده شده است. به گفته عصمت الله ایرگاشف، فرستاده ویژه رئیس جمهور ازبکستان در افغانستان، لغو این محدودیت ها نه تنها به بهبود وضعیت بهداشتی و اپیدمولوژیک در افغانستان، بلکه به سرعت شکل گیری نهادهای های قدرت در این کشور نیز بستگی دارد. به گفته وی، نهادهای موقت هم تاکنون تنها برای جلوگیری از فروپاشی و نابودی کامل دولت ایجاد شده اند.

استانیسلاو پریچین، محقق ارشد بخش آسیای مرکزی موسسه اقتصاد جهانی و روابط بین الملل دانشگاه دوستی ملل مسکو به روزنامه نیزاویسیمایا گازیتا می گوید که افغانستان برای ازبکستان از اهمیت ویژه ای برخوردار است - سرمایه گذاری زیادی در پروژه های سیاسی و اقتصادی انجام شده است. راه آهن مزارشریف و پروژه های دیگر مواصلاتی هم در افغانستان و هم از طریق آن به کشورهای جنوب آسیا از جمله این طرح ها هستند. در حال حاضر اما اجرای آن ها متوقف شده است. وی می گوید: «طی دو ماه گذشته، وضعیت به طرز چشمگیری تغییر کرده است و اکنون دیگر نمی توان در مورد یافتن سرمایه گذار برای طرح جاده مزار شریف به پیشاور صحبت کرد. از سال ۲۰۱۸، دولت ازبکستان تلاش کرده است تا گفتگوهای بین-افغان را ایجاد کرده و زمینه مذاکرات را فراهم کند. تاشکند موضع متعادلی اتخاذ کرد تا بتواند پروژه های خود را بدون توجه به وضعیت افغانستان پیش ببرد. در این بین، طالبان علاقمند به اجرای پروژه های بزرگ اقتصادی است، اما امروزه سرمایه گذاران زیادی نیستند که آماده حمایت از آن ها باشند و ازبکستان هم یکی از آن هایی است که علاقه ای به این کار ندارد.»

سراج الدین مهرالدین، وزیر امور خارجه تاجیکستان، موضع این کشور را در نشست عمومی سازمان ملل به اطلاع عموم رساند. وی بر ضرورت ارائه فوری کمک های انسان دوستانه به مردم افغانستان و تامین حقوق زنان برای تحصیل تاکید کرد. وزیر امور خارجه تاجیکستان از طالبان خواست تا دولتی فراگیر با مشارکت نمایندگان همه اقوام از جمله تاجیک ها که به گفته دوشنبه ۴۶ درصد جمعیت این کشور را تشکیل می دهند، ایجاد کند. وی توجه ویژه ای به وضعیت مردم ولایت پنجشیر تاجیکستان در افغانستان داشت، جایی که «طالبان مردم غیرنظامی را مورد شکنجه و آزار قرار می دهد.» مهرالدین از سازمان های بین المللی خواست تا هر چه سریع تر جلوی بی قانونی در افغانستان را گرفته و از بازگشایی راه ها برای ارائه کمک های انسان دوستانه به ساکنان پنجشیر و دیگر مناطق افغانستان حمایت کنند.

به گفته پریچین، «تاجیکستان به دلیل عدم بهره گیری از قوم تاجیک در دولت از همکاری با طالبان خودداری می کند. لازم به یادآوری است که تاجیکستان دارای طولانی ترین مرز با افغانستان است و در صورت وخامت روابط با کابل، از همه کشورهای منطقه آسیب پذیرتر خواهد بود.» پریچین می گوید که همین امر باعث می شود تا دوشنبه نیاز به گفتگو با طالبان داشته باشد.

صدر جباروف، رئیس جمهور قرقیزستان، در پیام ویدئویی خود در نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد گفت: «امنیت در آسیای میانه به دلیل وضعیت افغانستان تبدیل به مهم ترین موضوع در حال حاضر شده است.» وی پیشنهاد برگزاری مجمع آسیای مرکزی و سازمان ملل متحد در سال آینده را هم ارائه کرد. جبارف پیشنهاد بازگشایی دفاتر سازمان های بین المللی خارج شده از کابل در بیشکک را ارائه داد. استانیسلاو پریچین می گوید: «قرقیزستان هیچ مرزی با افغانستان ندارد، اما تجربه حوادث باتکن (۲۰۰۰-۱۹۹۹، هنگامی که شبه نظامیان سعی داشتند از قرقیزستان به ازبکستان بروند) نشان می دهد که این جمهوری آسیب پذیر است.»

قزاقستان هم منافع خاص خود را دارد. اول از همه، ما در مورد عرضه غلات و آرد صحبت می کنیم. نور سلطان قبلا تایید کرده است که صادرات به افغانستان به طور کامل باقی خواهد ماند. علاوه بر این، قزاقستان با ایجاد یک مرکز برای انتقال کمک های انسان دوستانه به افغانستان در آلماتی هم اقدام کرده است. به گفته پریچین، «این خواست دائمی و سنتی قزاقستان برای قرار گرفتن در مرکز رویدادها است. قزاقستان تا حدی ابتکار بین المللی را که قبلا در سیاست خارجی خود داشت از دست داده است. به ویژه ریاست سازمان امنیت و همکاری اروپا، عضویت غیر دائم در شورای امنیت سازمان ملل متحد، ارائه طرح های صلح طلبانه در مورد اوکراین، درگیری روسیه و ترکیه، قره باغ، مسئله هسته ای ایران و همچنین موضوع سوریه از این دست ابتکارات بودند. میانجیگری قزاقستان همیشه موثر نبوده است، اما آن ها معمولا بزرگ به نظر رسیده اند. اکنون ما شاهد تلاش دیگری از سوی این کشور برای جلب توجه بیش تر به خود هستیم، علیرغم این واقعیت که از نظر جغرافیایی و لجستیکی، شهر ترمذ ازبکستان برای حمل و نقل کالا به افغانستان راحت ترین گزینه است.»

به گفته کارشناسان، کشورهای آسیای مرکزی این موضوع را درک می کنند که طالبان برای حضور بلند مدت آمده است، اما این به معنای به رسمیت شناخته شدن آن ها نیست. اگرچه لازم است که روابط با طالبان برقرار شود، چرا که به دلیل قطع ارتباطات و حمل و نقل از طریق خاک افغانستان و با آن، کشورهای آسیای مرکزی متحمل زیان های اقتصادی شده اند.

منبع: نیزاویسیمایا گازیتا / ترجمه: علی مفتح