طالبان و کابوس هایی که مسکو می بیند

نویسنده: دکتر مریم خالقی نژاد، تحلیلگر روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: با پیش روی مرحله به مرحله طالبان بر برخی بخش های افغانستان واکنش قدرت های جهانی افزایش یافته است. کشور افغانستان برای بسیاری از قدرت های جهانی دارای ژنوم های مختلفی بوده و هست اما اکنون آشوب های داخلی این ژنوم ها را تحت تاثیر قرار داده است. 

روسیه یکی از قدرت های جهانی است که با پیش روی طالبان و خروج نیروهای امریکایی از افغانستان، سکوت خود را در مقابل افغانستان شکسته، اگرچه مقامات روس معتقدند که این پیش روی طالبان به منزله تمرکز بر کل کشور نیست و آنها توانایی اداره همه کشور را ندارند اما این پیش روی در حالی ادامه دارد که تا کنون دولت افغانستان نتوانسته است به مقابله و تخلیه کامل مراکز تحت تسلط طالبان بپردازد و طالبان نیز روز به روز در حال پیشروی است. اگرچه این مورد نیز به معنای سقوط دولت نیست اما معضلی اساسی برای آن است که با توجه به عدم حمایت جامع و سراسری مردم از دولت می تواند زمینه های تضعیف آن را بیش از پیش فراهم کند. از سویی هم تلاش برخی قدرت ها برای شکلگیری توافق بین الافغانی در بین دو قطبِ دولت و طالبان، در این بین به مرحله عملی نرسیده است. طوریکه قدرت های مداخله گر تلاش دارند تا یک توافقی مناسب و به دور از منافع تامِ دولت یا منافع تامِ طالبان در بین آنها شکل گیرد اما این درحالی است که نیروهای طالبان و دولت هرکدام در پی اهداف و منافع خود از این توافق هستند.

در طول تاریخ سیاست خارجی دو کشور یعنی روسیه و افغانستان در بعد از شوروی سابق دچار تحولاتی عظیم شده اما تاثیرگزاری ژنوم ژئوپلوتیکی افغانستان بر منافع روسیه امری اشکار و غیر قابل تغییر است بدین جهت که موارد متعددی برای ژنوم افغانستان وجود دارد که بر رویه مسکو در واکنش به وضعیت این کشور تاثیرگزار است. در شرایط کنونی روسیه به برخی واکنش ها از جمله میانجی گری و استقرار نیروی نظامی برای کاهش درگیری ها پرداخته که به نظر نتایج نسبتا مطلوبی را در حفاظت از اهداف خود داشته است اما این عملکردها همه تلاش و ماجرای واکنش روسیه به مسئه افغانستان نیست. برای بیان اهداف بیشتر روسیه در ادامه مهمترین ژنوم های افغانستان برای روسیه بیان می شود.

نگاه اول؛ مرزهای شمالی افغانستان و متحدان آسیای مرکزی روسیه: از نظر امنیتی، هر وضعیتی در آینده یعنی باقی ماندن دولت کنونی افغانستان به قوت خود و یا روی کار آمدن طالبان، یکی از نگرانی های روسیه مرزهای شمالی افغانستان است که مبادا حکمرانان بعدی مرزهای شمال افغانستان را به عنوان محلی برای افزایش مخاطرات این کشور، تاثیر در روسیه و حتی استفاده نظامی برای کاهش قدرت روسیه تلقی کرده و مورد استفاده قرار بگیرد که در این صورت ناامنی هایی را متوجه کرملین خواهد کرد. شاید در راستای همین نگرانی ها است که کرملین بیان داشته هدف اصلی آنها از فعالیت در افغانستان برای تامین امنیت مرزهای خود و شرکای آنها در آسیای مرکزی است. چرا که اکنون با خروج نیروهای نظامیِ کشورهایی مانند امریکا زمینه برای ورود نیروهای نظامی طالبان به مرزهای خود و متحدانش به خصوص کشورهای آسیای مرکزی که برای روسیه مهم می¬باشد، ممکن است. 

نگاه دوم؛ امارات اسلامی طالبان: یکی دیگر از نگرانی¬های روسیه شعار امارت اسلامی و دولت اسلامی توسط طالبان است که در صورت ادامه دار بودن این شعار تهدیدهای مستقیمی را نه تنها برای روسیه بلکه برای متحدان مسکو نیز خواهد داشت. به همین دلیل است که با برخی میانجیگیری¬های کشورهایی مانند روس این ادعا و شعار طالبان تا حدی فعلا کمرنگ شده و دست از داعیه خود مبنی بر تشکیل دولت اسلامی برداشته¬اند.

نگاه سوم؛ تروریسم و موادمخدر: مورد دیگری که منجر به نگرانی مسکو و متحدانش و تاثیر بر سیاست انها در خصوص افغانستان شده مساله تروریسم است که در صورت قدرت¬گیری بیشتر احتمال نفوذ و شیوع آن به منطقه و سپس گریبانگیریِ منافع و امنیت آنها خواهد شد. علاوه بر این قرار گرفتن افغانستان به عنوان یکی از بزرگترین تولید کننده¬گان مواد مخدر منجر به نگرانی دو برابر این مورد خواهد شد. 

نگاه چهارم؛ پیمان امنیت جمعی: از موارد دیگر که منجر به اهمیت کنارگذاشتن بی طرفی در افغانستان برای روس شده مساله ژئوپلوتیکی و پیمان امنیت جمعی است که در این بین روسیه می¬تواند با این موضوع اعتبار خود را در این پیمان بیشتر و از متحدان خود محافظت های بیشتری را به عمل اورد و با خروج نیروهای نظامی امریکایی از این فرصت استفاده و بین خود و غرب ممیزی ایجاد کند.

نگاه پنجم؛ صادرات تسهیلات نظامی: اگر بخواهیم نگاهی اقتصادی هم داشته باشیم شاید بتوان از دیگر موارد مورد اهمیت برای روس در افغانستان مساله تجارت نظامی را گفت که در این شرایط مسکو می¬تواند به عنوان وارد کننده تجهیزات نظامی به افغانستان مقدار زیادی از تولیدات خود را صادر کند.

به همین جهت است که شاهد تلاش روسیه برای مذاکرات بین الافغانی هستیم تا بتواند از بروز آتش های جنگی به سمت منافع خود و متحدانش و ایجاد صلح در داخل افغانستان تا حدودی جلوگیری کند، چرا که در صورت ادامه دار بودن این شرایط و وخیم¬تر شدن اوضاع علاوه بر داخل افغانستان تبعات خاص آن منطقه و امنیت سایر کشورهای مختلف را تحت تاثیر قرار خواهد داد و قدرت¬های مختلف تلاش برای پیشگیری قبل از درمان این موضوع را مد نظر دارند.

به طور کلی موارد مهم در ژنوم ژئوپلیتیکی افغانستان برای روسیه عبارتند از : تروریسم، اسلامگرایی افراطی، مواد مخدر، صادرات نظامی، همسایگی با متحدان روس، پیمان های امنیتی  و افزایش قدرت روسیه و ...