ایران و عربستان می توانند صلح را به خاورمیانه بیاورند

نویسندگان: ولی نصر و ماریا فانتاپی

دیپلماسی ایرانی: تغییر شرایط در واشنگتن غیرقابل انکار است: خاورمیانه دیگر اولویت اصلی ایالات متحده نیست. خروج آمریکا از منطقه با خروج نیروها از افغانستان و کاهش تعهدات نظامی در قبال عراق، اردن، کویت و عربستان سعودی و تمرکز بیشتر بر چین و روسیه مشهود است. در همین حال، یکی از بهترین فرصت ها برای ثبات خاورمیانه در میانه خروج آمریکا از منطقه، مذاکرات نوظهور بین ایران و عربستان سعودی است. ریاض و تهران، هر دو، دلایل خوبی برای حل اختلافات دیرینه خود دارند.

ریاض دست ضعیفی در بازی دارد و از این مساله آگاه است. این کشور در یمن در باتلاق گیر کرده و در برابر جنگ پهپادی ایران آسیب پذیر است. مجبور شده از لبنان عقب نشینی کند، در جنگ داخلی سوریه باخته و موقعیت آن در عراق از سال 2003 تضعیف شده است. در مقابل، نفوذ ایران در شام قابل توجه و تثبیت شده است. و به لطف تلاش های عربستان برای انزوای قطر، ایران همچنین نفوذ خود را در سواحل جنوبی خلیج فارس گسترش داده است. مقامات سعودی نگران این مساله هستند که توافق هسته ای با ایالات متحده اعتماد به نفس ایران را تقویت کند، به انزوای بین المللی آن پایان و اقتصاد و تجارت منطقه ای آن را گسترش دهد.

اما تهران هم از مذاکرات موفق سود می برد. نیز به نفع ایران است. مقامات در ایران نگران هزینه های بی مورد رقابت منطقه ای کنترل نشده با عربستان هستند و به علاوه، تنش های کنونی در منطقه می تواند ایران را در تمایل به مشاهده کاهش حضور ایالات متحده ناامید کند. ایران همچنین می خواهد که سعودی ها به تحریک نیروهای جدایی طلب قومی و حمایت از رسانه های تبعیدی که به تغییر نظام در ایران تشویق می کنند، پایان دهد. ایران پس از اعلام توافق هسته ای 2015، توانایی دشمنان خود را در تضعیف این توافق دست کم گرفت. این مرتبه، مشارکت منطقه ای را برای دستیابی به توافق با آمریکا و حفظ آن، ضروری می داند. و با توجه به اینکه ایران به رقابت با اسرائیل و ترکیه می اندیشد، می خواهد که عربستان را از حمایت کامل از آنها باز دارد.

مذاکرات تا کنون بر مسائل امنیتی محدود، عمدتا در یمن و به ویژه استان نفت خیز مارب، متمرکز بوده است. یکی از مقامات سعودی حتی گفته: «همه چیز مربوط به مارب است.» ایران از عربستان می خواهد که به محاصره اقتصادی مناطق تحت کنترل حوثی ها پایان دهد و حملات هوایی به مواضع حوثی ها، از جمله در اطراف مارب را متوقف کند. چنین توافقی پیروزی حوثی ها را در مارب تضمین می کند و این امکان را برای ایران فراهم می آورد تا ضمن ادامه تهدید عربستان سعودی به حملات هواپیماهای بدون سرنشین و موشکی، راه حل نهایی در یمن را دیکته کند. عربستان سعودی به نوبه خود در حال تلاش برای خرید زمان در میانه تلاش ها برای تقویت سامانه های پدافند هوایی خود در مواجهه با حملات هواپیماهای بدون سرنشین از سوی گروه های شبه نظامی است.

در نهایت، ایران و عربستان سعودی در مذاکرات به دنبال دستاوردهای متفاوتی هستند. تهران امیدوار است که این گفت و گوها به عادی سازی روابط با ریاض بیانجامد، و ریاض خواهان رفع نگرانی های امنیتی خود به ویژه حصول یک قطعنامه در یمن و پایان حملات خارجی به خاک خود است. بر این اساس، مذاکره کنندگان سعودی تا رسیدن به امتیازات واقعی به روند عادی سازی روابط ادامه خواهند داد و مذاکره کنندگان ایرانی در برابر توافق های محدود درباره عراق و یمن مقاومت خواهند کرد، زیرا چنین توافقاتی بدون تغییر کلی در روابط دو کشور می تواند به رفع نگرانی های عربستان و تقویت موضع آن کمک کند. این پویایی با این واقعیت پیچیده تر می شود که ایران می داند چه می خواهد، اما مقامات سعودی به دلیل عدم اطمینان به مسیر سیاست های آمریکا در خصوص توافق با ایران، حضور نیروهای آمریکایی در عراق و سیاست گسترده تر آمریکا در منطقه، بلاتکلیف هستند. این عدم قطعیت بر اطمینانی که مقامات سعودی برای توافق جدی با ایران به آن نیاز دارند، تاثیر منفی می گذارد.

تضمین های درست

آمریکا می تواند با ارائه تضمین های روشن درباره اینکه در مواجهه با هر گونه حمله مستقیم ایران از پادشاهی عربستان دفاع خواهد کرد، به تقویت اعتماد سعودی کمک و در نتیجه به پیشرفت واقعی در مذاکرات تشویق کند. ایالات متحده همچنین می تواند با تاکید این مساله برای ایران که برخلاف خروج بدون قید و شرط آمریکا از افغانستان، کاهش شمار نیروهای آمریکایی در منطقه به توافق امنیتی پایدار بین ایران و همسایگان عرب آن بستگی دارد، به پیشبرد گفت و گوهای تهران-ریاض کمک کند. ایالات متحده همچنین می تواند ایران و عربستان را متقاعد کند که منافع امنیتی آنها تنها با مذاکرات موفقیت آمیز تامین می شود. 

مهم ترین مساله این است که واشنگتن برای تشویق هر دو طرف به ادامه پیشروی در مسیر سازش، ابزار مناسب را دارد: تضمین امنیتی به عربستان و ایجاد اطمینان درباره کم کردن حضور آمریکا در منطقه. این دو، با یکدیگر ناسازگار نیستند: ایالات متحده حضور گسترده نظامی در منطقه دارد که به تعهدات امنیتی خاص به عربستان سعودی مربوط نمی شود. آمریکا می تواند به حضور کمتر نظامی، اما با تعهدات خاص در زمینه امنیت سعودی، بیاندیشد.  چنین تلاش هایی می تواند با گذشت زمان باعث ایجاد شتاب، اعتماد و شکل گیری حقایق جدید در منطقه شود و سنگ بنای معماری امنیتی منطقه ای را در میانه خروج آمریکا، بگذارد.

منبع: فارن افرز / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34