به نفع آمریکاست از آشتی عربستان-ایران حمایت کند

نویسندگان: ولی نصر و ماریا فانتاپی

دیپلماسی ایرانی: تغییر شرایط در واشنگتن غیرقابل انکار است: خاورمیانه دیگر اولویت اصلی ایالات متحده نیست. خروج آمریکا از منطقه با خروج نیروها از افغانستان و کاهش تعهدات نظامی در قبال عراق، اردن، کویت و عربستان سعودی و تمرکز بیشتر بر چین و روسیه مشهود است. به خصوص با توجه به سابقه فاجعه بار دخالت های اخیر ایالات متحده در منطقه، دلایل خوبی برای این تغییر استراتژی وجود دارد؛ اما این استراتژی بدون خطر نخواهد بود. برای نمونه، خروج ناگهانی و فوری ایالات متحده از عراق در سال 2011 زمینه را برای ظهور داعش و البته گسترش ردپای منطقه ای ایران فراهم آورد. واشنگتن این مرتبه باید برای جلوگیری از آسیب های مشابه، راهی برای کاهش تعهدات نظامی و افزایش ثبات در منطقه به طور همزمان، بیابد. یکی از بهترین فرصت ها برای حصول چنین دستاوردی، مذاکرات نوظهور بین دو رقیب مهم در منطقه، یعنی ایران و عربستان سعودی، است.

در شرایطی که ایالات متحده در حال عقب نشینی از تعهدات خود در منطقه است، درگیری در خاورمیانه وارد مرحله جدیدی خطرناکی شده است. ایران و اسرائیل درگیر جنگ در سایه به صورت حملات سایبری، ترورهای هدفمند و خرابکاری هستند. روسیه و ترکیه از نیروهای شبه نظامی نیابتی در لیبی و سوریه (و همچنین در قفقاز) حمایت می کنند. فناوری های جدید موشکی به بازیگران غیردولتی از جمله حماس، گروه های شبه نظامی عراقی و حوثی های یمن راه پیدا کرده است. ترکیه و ایران جهش های شگفت انگیزی در زمینه توانمندی های جنگنده های بدون سرنشین داشته اند که این امر توازن نظامی نیروها را به شدت تغییر داده است. هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه با موفقیت از ادلب در سوریه دفاع کردند و شبه نظامیان خلیفه حفتر تحت حمایت اعراب و روسیه در لیبی را بیرون راندند. پهپادهای پیچیده ایران هم توانایی دور زدن سامانه های پیشرفته پدافند هوایی و هدف گرفتن اهداف مهم را در فاصله نسبتا زیاد از مرزهای این کشور، دارند. با گسترش فناوری های اینچنینی در منطقه، درگیری ها غیرقابل پیش بینی و خطرناک تر شده اند و هرچه احتمال خارج شدن درگیری ها از کنترل افزایش می یابد، احتمال اینکه ایالات متحده مجبور شود برای مقابله با عواقب خروجش دوباره به منطقه بازگردد، بیشتر می شود.

بی ثبات کننده ترین و خطرناک ترین رقابت در منطقه، یعنی رقابت بین ایران و عربستان، از شام تا خلیج فارس در جریان است و منطقه را در دو محور شیعه-سنی و عرب-فارس دو قطبی کرده. رقابت دیرینه بین این دو با شروع جنگ عراق در سال 2003 آغاز شد و سپس با شروع جنگ های داخلی در سوریه و یمن و توافق هسته ای ایران در سال 2015 شدت گرفت. تنش ها در سال 2019 و پس از حمله نظامی پیچیده به تاسیسات نفتی عربستان به نقطه خطرناکی رسید چون ریاض به تهران به چشم عامل این حمله می نگریست. امروز، دو رقیب همچنان در یمن در مقابل یکدیگر قرار دارند و برای نفوذ در عراق و لبنان رقابت می کنند و احتمالا با عقب نشینی نیروهای نظامی ایالات متحده و تصرف بخش قابل توجهی از افغانستان توسط طالبان، برای تجدید رقابت در یک صحنه جدید آماده می شوند.

با این حال، مقامات ارشد نظامی و اطلاعاتی عربستان و ایران در ماه آوریل در بغداد دیدار کردند. مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق، از روابط خود با ولیعهد سعودی و مقامات در تهران استفاده کرد تا دو طرف را پای میز مذاکره برساند. طولی نکشید که محمد بن سلمان لحن تهاجمی خود را به اندکی سازشگری تغییر داد و گفت خواهان «روابط خوب» با ایران است و آمادگی خود را برای گفت و گو با حوثی های متحد ایران در یمن اعلام کرد. سخنگوی دولت ایران نیز با خوش بینی مشابه از موفقیت سخن گفت و مطبوعات ایران هم از سرگیری قریب الوقوع روابط دیپلماتیک را پیش بینی کردند. از ماه آوریل تا کنون، جلسات بیشتری تحت نظارت مقامات عالی رتبه امنیتی از هر دو طرف، از جمله فرمانده نیروی قدس ایران، برگزار شده است و انتظار می رود مذاکرات پس از وقفه ای پیرامون انتخابات ریاست جمهوری ایران و روی کار آمدن ابراهیم رئیسی، دوباره آغاز شود.

دو رقیب اصلی در خلیج فارس برای ترمیم روابط خود به زمان زیادی نیاز خواهند داشت، اما حتی گام برداشتن آنها در این راستا می تواند بهترین فرصت نوظهور در سال های اخیر برای بازگشت به ثبات منطقه ای در خاورمیانه باشد. ایالات متحده از دیپلماسی جاری که دو طرف را در مسیر درست قرار داده، بسیار سود می برد. و اگرچه آمریکا پای میز مذاکره حضور ندارد، اما می تواند با ارائه ترکیب مناسبی از تشویق و اطمینان بخشی به عربستان، با هدف نهایی کسب اطمینان از اینکه کاهش حضور ایالات متحده در خاورمیانه فاجعه ای به همراه نخواهد داشت، از این فرآیند به طور اساسی حمایت کند.

شک و تردیدها درباره تعهد

همچنان این سوال مطرح است که آیا عربستان واقعا به مذاکره با ایران متعهد است یا خیر. ریاض می تواند از این گفتگو برای تسکین واشنگتن و ارائه وجهه یک بازیگر منطقه ای سازنده از خود یا زمان خریدن برای تقویت موقعیت خود و یافتن راه هایی برای مقابله با هواپیماهای بدون سرنشین ایرانی استفاده کند. با این حال، ریاض دلیل خوبی برای حل اختلافات با تهران دارد. رهبران عربستان می خواهند به جنگ پرهزینه خود در یمن پایان دهند و این اتفاق مستلزم آن است که تهران بر حوثی ها فشار آورد تا حملات خود را متوقف کنند و به مذاکرات جدی وارد شوند. در بلندمدت، عربستان سعودی می داند که دیگر نمی تواند روی حمایت بی دریغ آمریکا حساب کند و روابط این کشور با امارات متحده عربی به دلیل اختلافات مربوط به تولید نفت تضعیف شده است. و با تشدید رقابت بین ایران، اسرائیل و ترکیه، تنش زدایی با ایران می تواند امکان اعمال نفوذ و ایفای نقش متوازن کننده در عرصه های مورد مناقشه عراق، لبنان و سوریه را برای عربستان فراهم آورد. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: فارن افرز / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34