بازگشت بایدن به برجام نه برای ایران، که برای متحدان آمریکا

نویسنده: جان ولفاستال

دیپلماسی ایرانی: رئیس جمهوری جو بایدن بارها گفته که پیوستن مجدد به توافق هسته ای با ایران را مطابق با منافع امنیت ملی ایالات متحده می داند. اجرای تمام و کمال برجام بهترین راه برای جلوگیری از دستیابی ایران به مواد هسته ای مورد نیاز برای تولید سلاح و ادامه بازرسی های سرزده برای تعیین انطابق ایران با تعهدات هسته ای است. احیای برجام همچنین تنها راه پیگیری موثر فعالیت های ایران در منطقه به شمار می رود. پس از چهار سال که منتقدان برجام اختیار و آزادی کامل برای یافتن گزینه بهتری از برجام داشتند، هیچ یک نتوانستند مورد معتبری ارائه دهند. اما جدای از مساله هسته ای ایران، برجام اکنون بخشی اساسی از یکی از اولویت های مهم رئیس جمهوری بایدن، یعنی ترمیم اتحادهای ایالات متحده و احیای اعتبار آمریکا، است.

نزدیک ترین متحدان ایالات متحده از جمله بریتانیا، فرانسه و آلمان و اتحادیه اروپا که دیگر طرف های برجام هستند، می خواهند آمریکا به طور کامل به توافق بازگردد. آنها در پی خروج دونالد ترامپ از توافق هسته ای و اجرای کارزار اعمال فشار حداکثری شاهد نومیدی و سردرگمی بودند. این کشورها به طور قابل قبول انتظار دارند که ایالات متحده به تعهدات خود در قبال اروپا و به طور کلی به همه تعهداتش عمل کند.

این مساله که ترک برجام توسط ترامپ زمان شکست ایران را به چند ماه کاهش داده، به اندازه کافی خطرناک است. اما جدای از این مساله، ترامپ هسته استراتژی اصلی ایالات متحده در زمینه دفاع، یعنی مناسبات امنیت جمعی از جمله در ارتباط با ناتو و متحدان آمریکا در شرق آسیا، را نادیده گرفت. ترمیم این اتحادها به تلاش های گسترده و مداوم نیاز دارد و تحت تاثیر تلاش های رئیس جمهوری بایدن برای بازگرداندن ایالات متحده به انطباق با تعهدات برجامی است.

حامیان و منتقدان برجام بار دیگر استدلال های خود را مطرح می کنند؛ طرفداران از شرایط و نقاط قوت این توافق می گویند منتقدان از نقص های آن. اما در نهایت، مساله این است که تنها توجیه بازگشت آمریکا به برجام به توافق هسته ای مربوط نمی شود و عوامل دیگری را نیز دربر می گیرد. منتقدان توافق هسته ای به طور کلی سایر اقدامات او از جمله تلاش ها برای تضعیف دموکراسی در داخل آمریکا و در سایر کشورها را نادیده می گیرند. این در حالی است که خسارت وارد آمده در نتیجه اقدامات ارتجاعی ترامپ برای همه روشن است. 

متحدان ایالات متحده از دهه 1970 تا کنون تا این اندازه به توانایی آن در عمل به تعهداتش تردید نداشته اند. ایالات متحده از اوایل دهه 2000 که در صدد تغییر رژیم در عراق برآمد تاکنون هرگز به این اندازه منزوی نبوده است. حالا در آمریکا بسیاری از همان رویکرد در ایران و کره شمالی حمایت می کنند. دولت ترامپ جدای از خروج از برجام، تحریم های شدیدالحنی علیه تهران اعمال کرد و در صدد سوءاستفاده از شرایط حقوقی قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد برآمد. حتی اگر تصور کنیم که سیاست «اعمال فشار حداکثری» ترامپ یک اهرم فشار مضاعف در برابر ایران فراهم آورده، اما تصور استفاده از چنین اهرمی بدون آسیب رساندن به متحدان آمریکا در اروپا غیر منطقی است.

در حقیقت، ایالات متحده با بازگشت به برجام می تواند فشار بیشتری بر ایران وارد کند تا ادامه دادن به آرزوی دست نیافتنی «توافق بهتر».

متحدان اروپایی آمریکا به اتفاق نگران توانایی هسته ای ایران و خواستار بازگشت ایالات متحده به تعهدات برجامی و اقدام آن در جهت تقویت تعهدات امنیتی به متحدان، هستند. این واقعیت که مفاد توافق ایران در قطعنامه های شورای امنیت گنجانده شده، شاهد دیگری در تایید خواسته بین المللی برای بازگشت ایالات متحده به توافق است. اروپایی ها که حامی نقش سازمان ملل در امور جهانی هستند، می خواهند بدانند که آیا می شود بار دیگر به ایالات متحده اعتماد کرد؟! برای 4 سال، ترامپ بر آنچه رئیس جمهوری بایدن «تعهد مقدس» آمریکا در عمل به تعهدات در ایستادن در کنار متحدان خوانده، سایه انداخت و اطمینان به توانایی آمریکا در عمل به وعده هایش را زیر سوال برد.

از دیدگاه منطقی، اگر گزینه ای غیر از برجام برای محدود کردن فعالیت های ایران و به طور همزمان بازیابی اعتبار آمریکا وجود داشت، شاید رئیس جمهوری بایدن می توانست آن را دنبال کند. اما برجام در حال حاضر تنها گزینه شایسته برای جلوگیری قابل تایید از دسترسی ایران به سلاح هسته ایست.

جورج دابلیو. بوش و دونالد جی ترامپ، دو رئیس جمهوری جمهوری خواه پیشین، استراتژی های مشابهی در قبال ایران به اجرا گذاشتند. هر دو رئیس جمهوری در حالی کاخ سفید را ترک کردند که ایران اگر می خواست و بخواهد، تنها چند ماه با ساخت بمب اتم فاصله داشت و دارد. هر دو در شرایطی وارد کاخ سفید شدند که ظرفیت هسته ای ایران کنترل شده بود و در حالی دولت را ترک کردند که هییچ محدودیتی برای ایران وجود نداشت. و هر دو شرکای اروپایی آمریکا را به دلیل اعتقاد آنها به دیپلماسی در برابر فشار اقتصادی و تهدیدهای نظامی، مجازات کردند. 

واقعیت این است که آمریکا در سال های 2008 و 2020 متحدان خود را به اندازه ایران در تنش ها و درگیری بر سر آینده هسته ای مسئول دانست. اروپایی ها می توانند ایران را به دلیل عقب نشینی از تعهدات هسته ای یا فعالیت های منطقه ای و ایالات متحده را در آسیب رساندن به اعتبار اتحاد در دو سوی اقیانوس اطلس مقصر بدانند. محدود کردن سایر رفتارهای ایران شاید برای آمریکا و اروپا به یک اندازه اهمیت داشته باشد، اما اکنون هم به مثابه سال 2015، تنها راه انجام این کار «برجام» است. ادامه مذاکرات برای محدود کردن فعالیت های منطقه ای ایران تنها در صورتی میسر خواهد بود که ایالات متحده نشان دهد آمادگی عمل به تعهدات خود و مسئولیت پذیری را دارد. مسیر احیای بزرگ ترین چتر امنیتی ایالات متحده یعنی متحدان آن، نیز به همین مساله بستگی دارد.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34