ایران هم برطرف شدن نقص های برجام را خواستار است

نویسنده: حسن احمدیان

دیپلماسی ایرانی: در رابطه با برجام، یک مساله مهم وجود دارد و آن این است که اکنون همه طرفین آن، از آمریکا که از توافق خارج شده، تا طرف های اروپایی و روسیه و چین و همچنین ایران، به این نتیجه رسیده اند که توافق حقیقتا نقص هایی داشته و همین نقص ها بوده که به دردسر های کنونی انجامیده است و اکنون، همه امضاکنندگان باید با یکدیگر برای احیای توافق هسته ای تلاش کنند.

نقص های برجام

بیشتر گروه ها و جناح های سیاسی در ایران بر سر چهار مساله به عنوان نقص های اصلی برجام توافق نظر دارند: اجرای نامتقارن، اقدامات تنبیهی یک طرفه، چارچوب قانونی درهم شکسته، تحریم های موازی و تسهیل توخالی تحریم ها. تلاش برای رفع این نقایص به احتمال زیاد رویکرد آتی ایران در دیپلماسی هسته ای و در قبال خود توافق را شکل خواهد داد.

ماهیت نامتقارن توافق از جمله تعهدات اجرایی غیر همزمان، یکی از مسائل اصلی منتقدان آن است. در این زمینه ایران مجبور بود پیش از آغاز تسهیل تحریم ها به تعهدات برجامی خود عمل کند. این شرایط سبب شد که ایالات متحده و کشورهای اتحادیه اروپا توافق را به رغم تعهد کامل ایران به آن، نقض کنند. با توجه به اینکه این مشکل از سوی همه جناح ها از جمله طرفداران توافق مورد توجه قرار گرفته، پرداختن به آن در رویکرد آتی ایران نقش تعیین کننده خواهد داشت.

مساله دیگر اینکه اقدامات تنبیهی در نظر گرفته شده در توافق تنها برای انطباق ایران با تعهداتش و افزایش هزینه های عدم انطباق طراحی شده و احتمال نقض توافق توسط ایالات متحده یا اتحادیه اروپا در آن پیش بینی نشده بود. بسیاری به شرایط اقدامات تنبیهی به عنوان شواهدی دال بر عدم تقارن توافق اشاره می کنند: در حالی که عدم انطباق برای ایران هزینه زیادی در بر دارد، اما تخلفات سایر امضا کنندگان عملا بدون هیچ هزینه ایست. ایران احتمالا خواستار آن خواهد شد که برای عدم انطباق همه طرف های توافق مجازات های یکسانی در نظر گرفته شود.

اگرچه تصویب قطعنامه 2231 شورای امنیت به معنای حمایت حقوقی بین المللی از برجام بود، اما مانع از نقض آن توسط ایالات متحده به دلیل قوانین داخلی این کشور نشد. در ایران، توافق به تایید مجلس و شورای نگهبان رسید. اما در آمریکا یک دستور اجرایی رئیس جمهوری برای خروج از توافق کافی بود. پیش بینی یک چارچوب قانونی الزام آور برای قوه مجریه ایالات متحده دشوار است، اما چنین چشم اندازی باید در نظر گرفته شود.

در رابطه با تحریم ها، ممانعت از برگشت ایران از توافق هسته ای با استفاده از دلار آمریکا در تعاملات با طرف سوم نمی تواند همراه با تسهیل تحریم ها پیش رود. تا زمانی که تسهیل تحریم ها به طور موردی به نظارت مالی و حقوقی ایالات متحده بستگی داشته باشد، نمی تواند مفهوم حقیقی داشته باشد. دولت ترامپ با قطع دسترسی ایران به نظام مالی جهانی، همه تحریم های لغو شده را بازگرداند. این مساله آنقدر بزرگ است که نمی شود آن را نادیده گرفت و قطعا رسیدگی به آن در فهرست خواسته های ایران خواهد بود.

در مباحثات داخلی در ایران نقص های مطرح شده به معنای محکومیت چانه زنی مستقیم با ایالات متحده تا زمانی که ابزار اصلی خود یعنی تحریم ها را دارد، است. جدای از نقص های مطرح شده، مخالفان برجام در ایران معتقدند هیچ توجیه استراتژیک منطقی برای موافقت ایران با تعهدات اضافی بر ان.پی.تی وجود ندارد. پس از خروج آمریکا از برجام، مباحثات در تهران روی لزوم داشتن اهرم فشاری در برابر واشنگتن معطوف شد که به عقب نشینی از تعهدات هسته ای انجامید. این عقب نشینی از تعهدات هسته ای همراه با توسعه مداوم برنامه موشک بالستیک ایران و افزایش نفوذ منطقه ای آن، استراتژی سه وجهی «مقاومت حداکثری» ایران در برابر اعمال فشار حداکثری ایالات متحده را تشکیل می دهد.

در جست و جوی یک توافق متعادل

از دیدگاه ایران، مذاکرات مجدد با ایالات متحده و دیگر طرف های توافق هسته ای به معنای لزوم جبران نقص های برجام است. تلاش های ایران برای بازیابی مجدد اهرم فشار خود، بخشی از این روند است؛ تا زمانی که ایران اهرم فشاری نداشته باشد، ایالات متحده و اتحادیه اروپا تمایلی به رسیدگی به شکایات آن نشان نخواهند داد. مساله دیگر، دیدگاه مشترک در جامعه استراتژیک ایران به ایالات متحده و برجام است؛ ایران دیگر به مثابه 2015 با اجرای یکجانبه توافق موافقت نخواهد کرد و یک چارچوب قانونی الزام آورتر برای همه طرفین را خواستار خواهد شد.

در رابطه با مساله اول، ایران تنها از طریق رویکرد گام به گام متقابل و تنها پس از مشاهده نتایج گام های پیشین اقدام خواهد کرد. بازگشت ایران به انطباق کامل در زمان پیوستن مجدد ایالات متحده به توافق دیگر عملی نیست. نبود اعتماد به حدی شدید است که تغییر چهره در دفتر بیضی نمی تواند این واقعیت را تغییر دهد.

در رابطه با مساله دوم، اگرچه پیش بینی یک چارچوب قانونی الزام آور که مانع نقض توافق توسط ایالات متحده شود دشوار است، اما دست کم امکان ارزیابی واضح و اعمال مجازات های قابل اجرا برای همه متخلفان می تواند دلگرم کننده باشد. در وضعیت ایده آل، سنای ایالات متحده این توافق را به عنوان یک توافق مطابق با قوانین ایالات متحده تصویب می کند.

درباره مساله سوم، اقدامات مالی و اقتصادی باید نه تنها به دلیل تاثیرگذاری انگیزشی آنها بلکه برای جنبه تنبیهی در رابطه با همه طرف های توافق مورد استفاده قرار گیرند. ایران برای پیشبرد خواسته خود احتمالا جبران خسارت های پیشین و هم تعیین مجازات های مالی و اقتصادی مشخص برای همه موارد احتمالی نقض توافق در آینده را خواستار خواهد شد. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: نهاد مطالعات سیاسی فردریش ابرت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34