ناخرسندی روسیه از پیام های رژه آذربایجان

دیپلماسی ایرانی: رژه نیروهای مسلح آذربایجان که با حضور رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه و به میزبانی الهام علی اف، رئیس جمهوری آذربایجان برگزار شد، بازتاب های گسترده ای در رسانه ها داشته است. شعرخوانی رئیس جمهوری ترکیه در آن رژه می توان گفت کل رژه را تحت تاثیر قرار داد و بازتابی که در ایران داشت و واکنش هایی که به این اظهارات شد، کام این سفر شیرین را برای اردوغان کمی تلخ کرد. چه بسا حتی بتوان گفت طرف آذربایجانی نیز از این که چنین فضایی به وجود آمد، ناخرسند شد.

ماهیت شعری که اردوغان خواند در اصل خطاب به روسیه است و شاعر آن شعر فولکلور از این که سرزمین های آذری توسط روسیه تزاری از هم دور افتاده اند گلایه می کند. این که مشاوران اردوغان به او مشاوره غلط دادند یا رئیس جمهوری ترکیه خود شخصا نیت کرد چنین شعری بخواند، برای کسی روشن نیست، اما یک واقعیت را نمی تواند کتمان کند؛ مخاطب آن شعر اگر ایران نباشد، حتما روسیه است.  

منابع آگاه به دیپلماسی ایرانی گفتند که روس ها از برگزاری این رژه بسیار ناراحت شدند. البته این ناراحتی را علنا بیان نکردند و چیزی از این ناراحتی را رسانه ای نکردند اما بعید نیست مراتب ناراحتی خود را به گوش آذری ها و ترکیه ای ها رسانده باشند. 

غیبت مقامات روس در رژه باکو و حضور رجب طیب اردوغان به عنوان عالی ترین مقام یک کشور بیان کننده این واقعیت است که باکو می خواهد این پیام را بدهد که جنگ با ارمنستان را تنها به کمک ترکیه برده است، مساله ای که چندان به مذاق روس ها خوش نمی آید.

اگرچه توافق آتش بس اخیر با حضور روسیه به دست آمد و چهار طرف درگیر در آن یعنی آذربایجان، ارمنستان، روسیه و ترکیه پذیرفتند که نیروهای حافظ صلح متشکل از آنها مسئول تامین صلح قفقاز شود اما به این بدان معنا نیست که روسیه از تمامی اتفاقات پیش آمده خرسند است. 

نیکو پوپسکو، مدیر برنامه "وایدر یوروپ" در یادداشتی که در وبسایت شورای روابط خارجی اروپا نوشته است، می نویسد: "روسیه خطوط قرمز خود را هم برای ترکیه و هم برای آذربایجان روشن کرده است. اما به نظر می رسد هر دو کشور تعمدا از این خطوط قرمز عبور کرده اند. هم ترکیه و هم آذربایجان اهداف روشنی در جنگ قره باغ داشتند که گمان می کردند رسیدن به این اهداف ارزش آن را دارد که از خطوط قرمز عبور کنند."

وی در بخش دیگری از یادداشت خود می نویسد: "روسیه نسبت به هرگونه تغییر معادله در حوزه قره باغ به ویژه در آذربایجان و ارمنستان حساس است، برای همین به هیچ وجه اجازه نمی دهد کسی به راحتی معادلات را تغییر دهد حتی اگر آن عوامل داخلی باشند."

پوپسکو رژه پیروزی در باکو را دهن کجی آذربایجانی ها به حساسیت های روس ها می دانند که آنها به پشتوانه ترکیه انجام داده اند. 

در همین رابطه امیل مصطفایف، کارشناس مسائل سیاسی در آذربایجان به الجزیره می گوید: "آذربایجان باید این را گوشه ذهن خود داشته باشد که اگر ارمنستان شهرهای آذربایجان را اشغال کرد و توانست حدود 30 سال تحت اشغال داشته باشد با وجود این که سازمان ملل و جامعه جهانی اشغالی بودن آنها را تایید کرده اند، به این دلیل بود که روسیه از این اشغال حمایت می کرد. حالا هم روسیه اگر ببیند هر کدام از طرف منازعه معادلات را رعایت نمی کنند و می خواهند محاسباتی را بدون در نظر گرفتن منافع روسیه اعمال کنند، فورا واکنش نشان خواهد داد. ممکن است این واکنش سریع و آنی نباشد اما تجربه ثابت کرده است روسیه هیچ چیز را فراموش نمی کند و در زمان مناسب اراده خود را تحمیل خواهد کرد.» 

شاید بتوان گفت که مسکو در وهله اول قصد داشت گوش مالی حسابی به نیکول پاشینیان، نخست وزیر غرب گرای ارمنستان بدهد و به او بفهماند اگر کشورش در منطقه در امان مانده و می تواند در حوزه هایی یکه تازی کند، به واسطه حمایت روسیه است که اگر نباشد، چنان که در جنگ اخیر ارمنستان با آذربایجان حداقل بود، ارمنستان قادر به تحمل فشارهای بیرونی نیست و بسیار شکننده است. کما اینکه دیدیم شکست خورد.

پوپسکو در این باره می نویسد: «روسیه در جنگ ارمنستان میزان شکنندگی ایروان را به ارمنی ها فهماند. روسیه در آنجا به آنچه می خواست رسید. قطعا به راحتی هم از کنار آذربایجان نمی گذرد. به ویژه که می بیند ترکیه و آذربایجان هر دو خطوط قرمزش را رعایت نکرده اند. بنابراین آمادگی آن را دارد که در اولین فرصت بازی این دو را به هم بزند.»

روسیه ارمنستان و آذربایجان، هر دو را حیات خلوت خود می داند که هر گونه صحنه گردانی در آن را تنها با حضور خود به عنوان یک بازیگر غیرقابل تغییر تصور می کند. رفتارهای ترکیه و هر کشور خارجی دیگر در آذربایجان و همچنین تمایلاتی که آذربایجانی ها به غرب بی توجه به منافع روسیه ابراز داشته اند به هیچ وجه برای روس ها قابل قبول نیست.

با این تفسیرها باید انتظار داشته باشیم که در روزها یا ماه های آینده باز هم تحولات تازه ای در حوزه قفقاز روی دهد. تحولاتی که چه بسا این بار باب میل باکو و آنکارا نباشد و میدان گردان آن این بار مسکو باشد.