نگرانی فزاینده امریکا از برنامه مخفی هسته ای مشترک عربستان و چین

نویسندگان: مارک ماززتتی Mark Mazzetti، دیوید سانگر David E. Sanger و ویلیام بورد William J. Broad

دیپلماسی ایرانی: سازمان های اطلاعاتی آمریکا در حال بررسی و مراقبت از تلاش های عربستان سعودی برای ساختن توانمندی تولید سوخت هسته ای هستند که می تواند این کشور را در مسیر توسعه جنگ افزارهای هسته ای قرار دهد. مقام های آمریکایی می گویند یک تحلیل طبقه بندی شده آژانس های جاسوسی که هفته های اخیر منتشر شد، نشانگر همکاری چین با عربستان سعودی در این زمینه است. این تحلیل زنگ هشدار را به صدا در آورد که چه بسا سعودی ها تلاش های پنهانی برای پردازش اورانیوم خام به سطحی را داشته باشند که می تواند بعدها تا سطح جنگ افزاری هسته ای، غنی سازی شود.

سازمان های اطلاعاتی آمریکا می گویند به عنوان بخشی از این بررسی، یک ساختار تازه تکمیل شده را در نزدیکی منطقه تولید برق خورشیدی در اطراف ریاض شناسایی کرده اند که برخی از تحلیلگران دولتی و کارشناسان دیگر گمان دارند می تواند یکی از چند سایت اعلام نشده هسته ای سعودی ها باشد.

مقام های آمریکایی می گویند که تلاش های سعودی ها، هنوز در مراحل اولیه است و تحلیلگران اطلاعاتی باید به نتایجی قطعی درباره برخی از سایت هایی که تحت بررسی هستند، برسند. حتی اگر سعودی ها تصمیم گرفته باشند که یک برنامه هسته ای نظامی را دنبال کنند، سال ها طول خواهد کشید تا به توانایی ساخت یک بمب هسته ای برسند.

مقام های سعودی، آشکارا از عزم خود برای رقابت با ایران سخن گفته اند که پس از خروج دونالد ترامپ از توافق 2015، برنامه هسته ای اش را سرعت داده است. محمد بن سلمان در سال 2018 قول داد که چنانچه تهران به سلاح هسته ای دست یابد، عربستان هم تلاش خواهد کرد آن را بسازد یا به دست آورد.

هفته گذشته، کمیته اطلاعاتی مجلس نمایندگان به ریاست آدام شیف از حزب دموکرات، شرطی را در لایحه مجوز بودجه اطلاعاتی گنجاند که دولت را ملزم می کند درباره تلاش های سعودی ها از سال 2015 تا کنون برای توسعه یک برنامه هسته ای، گزارشی را ارائه کند. این اشاره روشنی است که کمیته اطلاعاتی مجلس نمایندگان، بدگمان شده که برخی فعالیت های اعلام نشده هسته ای در جریان است. این گزارش باید دربردارنده سنجشی از "وضعیت همکاری هسته ای عربستان با هر کشوری به جز ایالات متحده از جمله چین و روسیه باشد."

یک مقاله سه شنبه وال استریت ژورنال می گوید که مقام های غربی نگران یک تاسیسات دیگر در شمال غربی بیابان های عربستان هستند. این روزنامه می نویسد که این تاسیسات بخشی از یک برنامه همکاری با چین برای استخراج کیک زرد از اوره اورانیوم است که نخستین گام ضروری در فرایند دستیابی به اورانیوم برای غنی سازی های بعدی است چه برای رآکتورهای غیرنظامی و چه برای غنی سازی تا سطوح بالاتر مورد نیاز برای تولید بمب هسته ای.

عربستان و چین آشکارا از شماری پروژه های مشترک هسته ای در خاک عربستان سخن گفته اند که شامل استخراج اورانیوم از آب دریا با هدف اعلام شده تولید برق هسته ای یا صادرات اورانیوم می شود.

مقام های اطلاعاتی، برای دهه ها به دنبال شواهدی بوده اند که نشان دهد سعودی ها به دنبال تبدیل شدن به یک قدرت هسته ای نظامی هستند. تا کنون اسرائیل تنها قدرت هسته ای نظامی در منطقه است هرچند هیچگاه رسما آن را تایید نکرده است. 

در دهه 1990، سعودی ها به پاکستان کمک کردند تا در تلاش خود برای تولید بمب هسته ای موفق شود اما هرگز به روشنی ادعایی درباره سلاح هسته ای پاکستان یا فن آوری آن نداشته اند. در هفتاد و پنجمین سالگرد انفجار نخستین بمب هسته ای در جنگ جهانی دوم بر فراز هیروشیما، تنها 9 کشور دارای سلاح هسته ای در جهان وجود دارد.

به نظر می رسد که مقام های دولت ترامپ، چندان نگران تلاش های سعودی ها نباشند. آنها می گویند تا زمانی که برنامه هسته ای ایران برای همیشه پایان نیابد، سعودی ها به احتمال زیاد، گزینه تولید سوخت هسته ای را به عنوان مسیری برای دستیابی به بمب، باز نگه خواهند داشت. اما اکنون، دولت ترامپ در موقعیت دشواری است که در برابر سعودی ها سکوت کند و همزمان بگوید که هیچگونه تولید هسته ای توسط ایران را تحمل نخواهد کرد.

سخنگویان شورای امنیت ملی و سی آی ای، از اظهار نظر در این زمینه خودداری کرده اند. یک سخنگوی سفارت عربستان سعودی در واشنگتن هم به پیامی در این زمینه، پاسخ نداد. چهارشنبه گذشته، وزارت امور خارجه امریکا در بیانیه ای به نیویورک تایمز گفت که هرچند درباره گزارش های اطلاعاتی، اظهار نظر نمی کند اما "طبق معمول به همه شرکایمان درباره خطر همکاری با کسب و کار هسته ای غیرنظامی چین هشدار می دهیم، از جمله تهدید دستکاری راهبردی و تحمیل و نیز دزدی فن آوری. ما موکدا همه شرکایمان را ترغیب می کنیم که با تامین کنندگان مورد اعتمادی کار کنند که استانداردهای متحکم عدم اشاعه دارند... ما با گسترش غنی سازی و بازپردازش مقابله می کنیم و برای آمریکا، ادامه پایبندی عربستانی ها به پیمان منع گسترش هسته ای، از اهمیت زیادی برخوردار است." این بیانیه سعودی ها را به تکمیل یک توافق با آمریکا برای همکاری های هسته ای ترغیب کرده است.                                                             

عربستان سعودی، برخلاف امارات، حاضر نشده این شرط را بپذیرد که هیچگاه در پی غنی سازی در خاک خود نباشد. مقام های دولت آمریکا می گویند که گفت وگوها در این زمینه، عملا سال پیش متوقف شد. همکاری با چین، احتمالا به این معنی است که سعودی ها از آمریکا ناامید شده اند. چین بطور سنتی بر چنین شرط و شروطی برای تدابیر شدید عدم تکثیر هسته ای، پافشاری نکرده است.

کارشناسان منطقه ای می گویند که بخشی از سنجش سعودی ها این است که آنها نمی توانند دیگر بر تمایل آمریکا برای مقابله با ایران حساب کنند. امضای برجام توسط دولت باراک اوباما که راه را برای تولید اورانیوم غنی شده در ایران در آینده باز گذاشت، این نگاه را تقویت کرده است.

رولف مووات لارسن Rolf Mowatt-Larssen، یک افسر پیشین سی آی ای و مدیر پیشین اطلاعات و ضداطلاعات بخش انرژی این سازمان، می گوید: "سعودی ها بر این باورند که پس از برجام، آنها نمی توانند به هیچکس برای مهار ایران تکیه کنند و باید خودشان دست به کار شوند."

عربستان سال ها وقت خود را صرف توسعه یک برنامه هسته ای غیرنظامی کرده و در شراکت با آرژانتین در پی ساخت یک رآکتور در خاک خود برآمد اما محدود شدن توانایی اش به کنترل تولید سوخت هسته ای را نپذیرفته و بطور سیستماتیک در حال کسب مهارت هایی – در زمینه استخراج اورانیوم، مهندسی هسته ای و ساخت موشک های بالستیک - است که این کشور را در موقعیتی قرار می دهد که چنانچه بخواهد، سلاح هسته ای تولید کند.

توماس کانتریمن Thomas M. Countryman با تایید وجود چنین گرایشی نزد سعودی ها می گوید: "آنها بهره مندی از یک توانمندی تولید سوخت هسته ای و احتمالا سلاح هسته ای، را یک ارزش می بینند."

سال گذشته، یک گزارش سازمان بین المللی انرژی هسته ای با عنوان "روزآمدِ پروژه ملی انرژی هسته ای سعودی" که در وین منتشر شد، جزئیات برنامه ای را برای ساخت رآکتورهای غیرنظامی و نیز تامین سوخت آنها از گذر "محلی سازی" تولید اورانیوم، منتشر کرد. این سند می گوید که سعودی ها در پی کشف ذخایر اورانیوم در بیش از ده هزار مایل مربع از قلمرو خود هستند و با اردن در ساخت کیک زرد که گونه فشرده شده ای از اوره اورانیوم است، همکاری دارند. تاسیساتی که آنها در دست بررسی دارند هنوز به سازمان بین المللی انرژی هسته ای اعلام نشده اند. عربستان دهه هاست که پیمان عدم گسترش هسته ای، ان.پی.تی را امضا کرده است. روبرت کلی  Robert Kelley، یک بازرس پیشین سازمان بین المللی انرژی هسته ای می گوید که این سازمان از عربستان ناخشنود است چرا که سعودی ها از تبادل اطلاعات درباره برنامه موجود هسته ای شان و مسیر آینده اش، با این سازمان خودداری می کنند.

سایتی که سازمان های اطلاعاتی آمریکا شناسایی کرده اند، در یک منطقه بیابانی است که چندان با شهرک الاویینه و دهکده انرژی خورشیدی اش، فاصله ندارد. تصاویر ماهواره های تجاری از این منطقه، توسط دیوید آلبرایت، رئیس موسسه علوم و امنیت بین المللی که یک گروه خصوصی در واشنگتن است، بررسی و تحلیل شده است. وی در یک گزارش پنج صفحه ای این تاسیسات را که بین سال های 2013 تا 2018 ساخته شده و در یک بیابان دورافتاده و با یک جاده دسترسی طولانی واقع شده، مشکوک ارزیابی می کند. آلبرایت می گوید که تاسیسات این سایت، شباهتی تقریبی با تاسیسات تبدیل اورانیوم ایران در اصفهان دارد که توسط چینی ها طراحی شد و در کانون بلندپروازی های هسته ای ایران قرار دارد.

با این حال، روبرت کلی بدبین است که این تصاویر ماهواره ای، شواهدی از کار هسته ای را نشان دهد. وی می گوید که سایت اویینه "سال هاست که به عنوان تاسیسات مشترک آمریکا و سعودی برای تولید سلول های خورشیدی شناخته می شود و این تصاویر هم دقیقا همین را تایید می کنند." با این حال وی می افزاید که "من کاملا متقاعد شده ام که سعودی ها و چینی ها بطور فعال در زمینه کاوش اورانیوم و تولید کیک زرد در دیگر نقاط عربستان همکاری دارند."

فرانک رابین Frank Pabian، یک تحلیلگر پیشین تصاویر ماهواره ای در آزمایشگاه ملی لوس آلاموس در نیومکزیکو، یک سایت بیابانی را شناسایی کرده که به نظر می رسد با تاسیساتی که در مقاله وال استریت ژورنال توصیف شده، همخوانی دارد. به نظر می رسد که این سایت، یک کارخانه کوچک برای تبدیل اوره اورانیوم به کیک زرد باشد. این سایت از یک ایست و بازرسی، فَنس های با امنیت بالا، یک ساختمان بزرگ و انبارهایی برای ذخیره فضولات اورانیوم برخوردار است. این منطقه بیابانی در شمال غربی عربستان و درست در جنوب شهرک الاولا قرار دارد. تصاویر ماهواره ای نشان می دهد که ساخت این سایت در سال 2014 آغاز شده است؛ تقریبا همزمان با تاسیسات مشابهی در اویینه.

منبع: نیویورک تایمز / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11