رئیس جمهوری فرانسه جایی میان همدلی و جاه طلبی

دیپلماسی ایرانی: پس از فاجعه هولناک انفجار در بندر بیروت، امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه، راهی لبنان شد تا کمک های مالی و روحی گسترده به این کشور را نوید دهد. اما ماکرون تنها نوید کمک های مالی نداد، بلکه اصلاحات گسترده در ساختار سیاسی و اقتصادی را خواستار شد که به معنای تشدید فشارهای گسترده بر نخبگان حاکم در لبنان پس از چندین ماه ناآرامی و تظاهرات در این کشور است.

ماکرون در سه سالی که ریاست جمهوری فرانسه را بر عهده داشته، در موقعیت های گوناگون تمایل خود را به ایفای نقشی قابل توجه در صحنه بین المللی نشان داده است. در سال اول، او با آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، همراه شد تا به اصلاحات در اتحادیه آشوب زده اروپا ترغیب کند. اگرچه اصلاحات هرگز به طور کامل عملی نشدند، اما به نظر می رسد تلاش های ماکرون در کنار دیگر مسائل جهانی تا اندازه ای خطر تسلط کامل پوپولیست ها را از اتحادیه اروپا دور کرده است؛ اگرچه هنوز احتمال برگزیت های دیگر و فروپاشی اتحادیه از بین نرفته است. ماکرون در جنجال ایجاد شده توسط دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، بر سر پرونده هسته ای ایران نیز ساکت ننشت. حتی چیزی نمانده بود که ابتکارعمل پیشنهادی ماکرون برای کاهش تنش ها بین واشنگتن و تهران نتیجه دهد و به دیدار بین حسن روحانی و دونالد ترامپ بینجامد. اما باز هم تحولات جهانی مانع از ثبت نام ماکرون به عنوان میانجی شدند.

اکنون، انفجار لبنان که 150 کشته و 600 زخمی بر جا گذاشت، لحظه ای نمادین برای ایفای نقش ماکرون فراهم آورده است. او در خیابان های بیروت در کنار مردم لبنان ظاهر شد؛ کاری که هیچ یک از سیاستمداران لبنانی به آن شکل انجام نداده بودند. اما مهم تر از ابراز همدردی با مردم آسیب دیده، همدلی او با آنها در ابراز نارضایتی و خشم از فساد و ناکارآمدی سیاستمداران بود. زمانی زیادی طول نکشید تا ماکرون به وضوح اعلام کند که لبنان بیش از کمک های مالی برای رسیدگی به خسارت های انفجار، به اصلاحات اساسی در ساختار سیاسی و اقتصادی نیاز دارد.

ماکرون در خیابان های بیروت از نیاز به اصلاحات «شدید» و «نظم جدید سیاسی» برای حل سال ها بحران سیاسی و اقتصادی سخن گفت و شاید همین مساله بود که سبب شد مردم خسته از قدرتمندان سیاسی در خیابان های بیروت شعارها علیه سران و دولت کشور را به «زنده باد فرانسه!» تغییر دهند. تحلیلگران معتقدند که سفر ماکرون فشارها بر میشل عون، رئیس جمهوری، و حسن دیاب، نخست وزیر لبنان، را افزایش داده است. روزنامه النهار مقاله خود درباره سفر ماکرون را با تیتر «8 ساعت تاریخی ماکرون، نجات دهنده، که مقامات را به لرزه درآورد» منتشر کرد.

حالا ماکرون در حمایت از بازسازی لبنان، میزبان کنفرانس سازمان ملل متحد برای کمک به این کشور می شود و حتی توانسته نظر ترامپ که عموما از هر گونه اقدام جمعی بیزار است را نیز جلب کند. دکتر زیاد مجید، استاد دانشگاه آمریکایی در پاریس، معتقد است فرانسه بر خلاف برخی از دیگر کشورهای اروپایی، نه تنها در موقعیتی قرار دارد که می توانند با همه بازیگران در لبنان گفت و گو کند، بلکه به طور همزمان با ایالات متحده و بازیگران منطقه ای از جمله ایران و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس رابطه خوبی دارد. روزنامه آلمانی «دیلی اشپیگل» در ابراز تحیر و خوشحالی توامان از اینکه ماکرون چطور انقدر سریع ابتکارعمل در لبنان را در دست گرفته، نوشت: «این پیام آشکاری از سوی اروپاست. فرانسه تنها کشوری در اتحادیه اروپاست که جاه طلبی ژئوپولتیک دارد و آن را عیان می سازد.»

اینکه ماکرون این مرتبه در جاه طلبی خود موفق می شود یا بازهم عوامل مختلف دست به دست هم می دهند تا او را از ثبت نامش در تاریخ باز دارند، باید دید. در همین مراحل اولیه تلاش های ماکرون، برخی او را به اقدام برای تبدیل لبنان به مستعمره فرانسه در دوران نوین متهم کرده اند. به علاوه، ممکن است کنار آمدن ماکرون به طور همزمان با ایران و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس که بر گروه های مختلف سیاسی در لبنان نفوذ دارند، به اندازه کنار آمدن با ترامپ آسان نباشد.

با این حال، اروپا می تواند از این ابتکارعمل ماکرون برای ایفای نقشی پررنگ تر در صحنه سیاست جهانی استفاده کند و شاید حتی بتواند بر مبنای اجماع برای بازسازی لبنان و ایجاد ثبات در این کشور مهم از نظر ژئوپولتیک منطقه ای، به کاهش تنش ها در سراسر منطقه کمک کند. در نگاهی خوش بینانه، شاید حتی ابتکارعمل ماکرون در لبنان بتواند به پیش درآمدی برای ایفای نقش پررنگ تر اروپا در برابر آمریکا در رابطه با تنش ها بر سر برنامه هسته ای ایران منجر شود. به هر حال، برای ابراز امیدواری به نتیجه بخشی و مثبت بودن تلاش های ماکرون خیلی زود است و پیش از هر اتفاقی باید ثابت شود که رئیس جمهوری فرانسه حقیقتا به دنبال ایفای نقشی «بی طرف» در احیای لبنان است یا مقاصد دیگری در سر دارد.