نیمه تاریک نظامی سازی جوامع عربی حاشیه خلیج فارس

نویسنده: جیمز دورسی

دیپلماسی ایرانی: پیامدهای اقتصادی همه گیری ویروس کرونا شک و تردیدهایی درباره توانایی کشورهای حاشیه خلیج فارس در تامین هزینه رقابت پر هزینه تسلیحاتی منطقه ای ایجاد کرده است. این مساله نه تنها می تواند شکل وضعیت ژئوپلیتیک منطقه را تغییر دهد، بلکه می تواند در تلاش ها برای تبدیل ارتش به ستونی در هویت جدید ملی در روزگار اجبار برای مذاکرات مجدد بر سر قراردادهای منسوخ اجتماعی را دستخوش تحول کند. کاهش قابل توجه در درآمدها در نتیجه سقوط قیمت نفت و گاز و کاهش تقاضا در سطح جهانی این سوال را ایجاد کرده که آیا کشورهایی همانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر همچنان توانایی ادامه مخارج گسترده نظامی به عنوان بزرگ ترین خریداران تسلیحات را خواهند داشت؟

عامل  محرک هزینه ‌های سعودی و اماراتی احساس نیاز به مواجهه با پیشرفت های ایران در توسعه موشک های بالستیک و پهپادها و همچنین قابلیت بلقوه هسته ای نظامی به علاوه گروه های متحد آن در کشورهای عربی بوده است. قطر همین اواخر به عنوان واکنشی به تحریم دیپلماتیک و اقتصادی تحت رهبری عربستان و امارات به این رقابت پیوسته. هزینه های صورت گرفته در این زمینه، نیروی نظامی را به عامل هویت سازی بر مبنای ملی گرایی به جای پیشینه های مذهبی و قومی تبدیل کرده که می تواند به دگرگونی احتمالا دردناک در جهت یک اقتصاد فرا-نفتی متنوع کمک کند.

خدمت سربازی داوطلبانه در امارات متحده عربی، قطر، کویت و عربستان سعودی برای مردان و زنان محلی در طی یک دهه گذشته بخشی از تلاش های دولت‌ های این کشورها برای افزایش مشارکت شهروندانشان در نیروی کار نظامی و کاهش مشارکت مهاجران و نیروی کار خارجی به شمار می رود. این اقدام اساسا با رویکرد پیشین حکام عربی که به نیروهای نظامی خود اعتماد نداشتند و نگران کودتا علیه سلطنت خود بودند، تفاوت دارد.

در همین حال، حاکمان سعودی و اماراتی تصور می کردند مداخله نظامی در یمن و مداخله اماراتی در جنگ لیبی می تواند پرستیژ نظامی آنها را در نتیجه یک پیروزی قطعی بالا ببرد. ۵ سال از مداخله ای نظامی در یمن گذشته و نتیجه خاصی حاصل نشده است؛ امارات هم نتوانسته در لیبی به نتیجه دلخواه خود برسد. جیم ماتیس، وزیر دفاع پیشین ایالات متحده، خروج امارات از یمن را تلاشی برای کاهش خسارت ها خوانده بود. امارات که جمعیت ملی آن تنها یک میلیون و ۴۰۰ هزار نفر است، در این جنگ ده ها کشته داده و در نتیجه، به طور فزاینده به نیروهای نیابتی و نیروهای نظامی مزدور روی آورده است. با این حال، شرایط امارات از عربستان سعودی که وجهه آن در جامعه بین المللی به شدت آسیب دیده، بهتر است.

عربستان سعودی اخیرا به طور ضمنی اذعان داشته که نمی تواند در جنگ یمن پیروز شود. طبق برخی گزارش ‌ها، دولت سعودی تامین بودجه عبدالربه منصور هادی در یمن را کاهش داده است. جنگ سعودی در یمن با حمله به اهداف غیرنظامی همراه بوده، زیرساخت‌های اقتصادی و غیرنظامی یمن را نابود کرده و این کشور را با بزرگ ترین فاجعه بشردوستانه جهان مواجه ساخته است. شورشی های لیبیایی تحت حمایت امارات که توسط خلیفه حفتر رهبری می ‌شوند نیز سرنوشت مشابهی داشته اند. حفتر حدود یک سال پیش وعده داد که طرابلس، پایتخت لیبی، را خواهد گرفت؛ اما نیروهای دولت لیبی تحت حمایت ترکیه در برابر شورشی ها ایستادند.

حاکمان عربستان سعودی و امارات متحده عربی امیدوار بودند که تاکید آنها بر ارزش های مرتبط با ملی گرایی و نیروهای مسلح همچون میهن پرستی، ایثار، نظم و انضباط، وظیفه شناسی و مفاهیم شهروندی قهرمانانه می تواند به افزایش توجه عمومی به ارتش به رغم سوابق نامناسب آن، شود. فعلا به نظر می رسد که امیدواری آنها بیهوده نبوده است. عربستان باوجود انتقادهای گسترده بین المللی، همچنان تلفات نظامی خود را فداکاری های میهن پرستانه توصیف و مرگ آنها را با دست و دلبازی برای خانواده هایشان جبران می کند. امارات متحده عربی هم رویکرد احترام به شهدای نظامی را نهادینه کرده است. 

اما با توجه به سوابق ضد و نقیض ارتش های سعودی و اماراتی، این سوال وجود دارد که آنها تا چه زمانی می توانند از استاندارد جدید هویت ملی استفاده کنند؟ همچنین این سوال مطرح می شود که آیا مردم کشورهایی مانند عربستان که مجبور شده اند کاهش دردناک هزینه های اجتماعی را تحمل کنند و هیچ نشانه ای دال بر تقسیم این درد با نخبگان حاکم نمی بینند، به تحمل هزینه های گسترده نظامی ادامه خواهد داد؟

طبق آنچه در رسانه های اجتماعی مشاهده می شود، بسیاری از سعودی ها به دلیل بازگرداندن روحیه ملی گرایی، اطمینان از بازگشت همه اتباع سعودی از خارج از کشور در ابتدای همه گیری کرونا، تامین اعتبار برای قرنطینه به منظور جلوگیری از شیوع بیشتر ویروس و یارانه حقوق های بخش خصوصی تا 60 درصد، قدردان دولت هستند. با این حال، برخی از ناظران در این باره ابراز نگرانی کرده اند که نهایتا طبقات متوسط و پایین جامعه مجبور به تحمل فشار اقتصادی همه گیری کرونا خواهند شد. این ناظران سرمایه گذاری های مداوم در غنائمی مانند باشگاه فوتبال نیوکاسل یونایتد توسط صندوق سرمایه گذاری دولت را زیر سوال برده اند، اما تا کنون کسی درباره هزینه های نظامی صحبتی نکرده است.

یک مساله بالقوه که می تواند شرایط را پیچیده تر کند، این است که بیشتر تلفات نظامی اماراتی و سعودی در جنگ یمن از استان های محروم در دو کشور و مناطق اقلیت های مذهبی با سابقه احساس تبعیض هستند و در نتیجه، باید دید که خدمات نظامی در نهایت شکاف های اجتماعی را کاهش یا گسترش خواهد داد. الئونورا آردماگنی، محقق حوزه خلیج فارس، هشدار داد: «نظامی سازی باعث تقویت امنیت رژیم می شود و از این طریق به امنیت ملی کمک می کند. با این حال، ملی گرایی احتمالا به تشدید چندقطبی شدن در منطقه می انجامد.» او در ادامه گفت خطر نظامی سازی در میان کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس این است که انسجام داخلی نسبی کنونی می تواند به جای ایجاد اتحاد در منطقه، به اختلافات بیشتر بینجامد.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت (دولتداری مسئولانه) / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34