پایان بحران یمن کجاست؟
آینده جنگ یمن در میانه همه گیری کرونا و آتش بس شکست خورده
نویسنده: توماس دابلیو. لیپمان
دیپلماسی ایرانی: جنگ دقیقا چقدر می تواند طول بکشد وقتی که قدرتمندترین جنگاور آن به دنبال راهی برای پایان است؟ پاسخ این سوال در یمن حتی در شرایطی که عربستان سعودی راهی برای حفظ وجهه و بیرون کشیدن نیروها یافته، می تواند «برای مدتی نسبتا طولانی» باشد. یمن به اندازه ای دچار چنددستگی و اختلافات داخلی است که قبایل و گروه های مسلح آن می توانند تا مدت ها بعد از مداخله عربستان سعودی به درگیری های خود ادامه دهند.
عربستان به عنوان رهبر گروه ائتلافی، روز ۸ آوریل به طور یکجانبه آتش بس دو هفته ای در جنگ خود علیه حوثی ها اعلام کرد که از فردای آن اجرایی شد و قرار است در صورت خوب پیش رفتن مذاکرات، ادامه یابد. طبق بیانیه پادشاهی سعودی که به نام «ائتلاف برای بازیابی مشروعیت در یمن» منتشر شد و کلنل ترکی المالکی آن را خواند، هدف از آتش بس «مقابله با شیوع بیماری همه گیر کووید-۱۹» و تلاش های جدید برای مذاکره بر سر راه حلی همه جانبه است. بیماری به حدی به عربستان آسیب رسانده که این کشور مانع از ورود زوار به مکه شده است. ویروس کرونا به یمن نیز رسیده و این درحالی است که این کشور پس از سال ها بمباران و خرابی های جنگ سعودی عملا هیچ دفاعی در برابر بیماری ندارد. مالکی گفت ائتلاف مصمم است که فضایی مناسب برای تلاش های مارتین گریفیث، فرستاده ویژه سازمان ملل متحد، فراهم آورد تا از درد مردم یمن بکاهد و از تلاش ها در مبارزه با شیوع همه گیری کووید-۱۹ حمایت کند.
تحلیلگران امور منطقه ای تقریبا به طور متفق القول باور دارند که شیوع کرونا به سعودی ها بهانه ای را که برای دست برداشتن از جنگ می خواستند، داده و آتش بس نشانه واضحی دال بر تمایل آنها به پایان دادن به مداخله در یمن است. پادشاهی سعودی در چند سال گذشته درگیر جنگی بوده که هرگز نمی تواند در آن پیروز شود.
فشارها بر عربستان سعودی از تابستان گذشته و زمانی بیشتر شد که شریک جنگی آن، یعنی امارات متحده عربی، به طور ناگهانی به نقش نظامی خود در ائتلاف پایان داد. امارات متحده عربی در ظاهر هنوز شریک عربستان سعودی است؛ اما این دو شریک از گروه های یکسان در یمن حمایت نمی کنند. سودان هم که زمانی ۳۰ هزار نیرو به یمن اعزام کرده بود و جنگ تن به تن را پیش می برد و خساراتی را متحمل می شد که سعودی ها خود حاضر به پذیرفتن آن نبودند، همه نیروها به استثنای 600 نفر را از یمن خارج کرده است. عبدالله حمدوک، نخست وزیر دولت انتقالی سودان، در ماه دسامبر گفت: «فکر می‌کنم درگیری در یمن راه حل نظامی ندارد؛ چه ما درگیر آن باشیم و چه هر کشور دیگری. این مشکل تنها از طریق ابزار سیاسی حل می شود.»
به نظر می رسد محمد بن سلمان، ولیعهد و وزیر دفاع سعودی که کشورش را در سال ۲۰۱۵ با انتظار یک پیروزی سریع درگیر جنگ در یمن کرد، نیز به همان نتیجه نخست وزیر سودان رسیده است. عربستان به دلیل کاهش قیمت نفت که منبع اصلی درآمد آن است، با فشار شدید اقتصادی مواجه شده و از نظر دیپلماتیک نیز خود را تنهاتر از همیشه احساس می کند. سازمان ملل، اتحاد عربی و شرکای پادشاهی در شورای همکاری خلیج فارس، همگی به دنبال راه حلی از طریق مذاکره برای درگیری یمن هستند.
پس از حمایت شورای امنیت سازمان ملل از آتش بس اعلام شده، گریفیث از همه طرفین درگیر در یمن خواست که از این فرصت استفاده کنند و به دشمنی ها پایان دهند و در جهت صلح دوام آوردنی و جامع گام بردارند. گریفیث ماه گذشته به شورای امنیت گفته بود که یمن در وضعیت حساسی است و طرفین درگیر یا این کشور را به سمت پایان خشونت ها و از سرگیری روند سیاسی پیش می برند یا خشونت ها تشدید و مسیر به سمت میز مذاکره مسدود خواهد شد. نگرانی او بی اساس نیست. گزارش ها درباره جنگ در بسیاری از بخش های یمن حتی پس از اجرایی شدن آتش بس یک جانبه عربستان نیز ادامه داشته و دارد.
مسلم است که حوثی ها شکست نخورده اند. در حقیقت، بروس رایدل، تحلیلگر کهنه کار اطلاعاتی خاورمیانه، نوشته: «حوثی ها دارند پیروز می شوند. از ماه ژانویه تا کنون آنها پیشروی های قابل توجهی روی زمین داشته اند و حتی می خواهند به آخرین مقر نیروهای وفادار به عبدالربه منصور هادی، رئیس جمهوری تبعیدی یمن، در مارب حمله کنند.» مارب در شرق صنعا، پایتخت یمن که حوثی ها از سال 2014 کنترل آن را در اختیار دارند، واقع است. حوثی ها نشان داده اند که توانایی دشوار کردن زندگی برای عربستان سعودی از طریق شلیک موشک نه تنها به شهرهای مرزی که به ریاض، پایتخت، و جده، بندر اصلی پادشاهی سعودی، را دارند.
جدای از حوثی ها، شورشی های جدایی طلب که بندر عدن در جنوب یمن را تحت کنترل دارند نیز حاضر به ترک میدان جنگ نیستند. این جدایی طلبان توسط امارات متحده عربی آموزش دیده و تجهیز شده اند و این درحالی است که آنها عملا با نیروهای تحت حمایت عربستان سعودی می جنگند. سعودی ها هر اندازه هم که مایل به پایان درگیری باشند، احتمال اینکه بتوانند به سادگی یمن را ترک کنند و آن را به دست گروه های درگیر بسپارند، اندک است.
از دیدگاه سعودی، ترک یمن در شرایط کنونی تنها سبب می شود که یک عامل قدرتمند در اختیار اهداف ایرانی، یعنی حوثی ها، کنترل مناطق مرزی و شاید سراسر یمن را به دست آورند. عربستان، ایران را رقیبی خطرناک و مصمم می داند و می توان گفت که مخالف با نقش ایران در منطقه انگیزه اصلی سعودی برای ورود به جنگ یمن بوده است. حوثی ها که نام رسمی آن ها انصارالله هست، مسلمان زیدی و از نظر دینی به ایران شیعه نزدیک تر از عربستان سنی هستند. با این حال، ایران نه حوثی ها را در یمن مستقل کرده و نه آنها را هدایت می کند و حمایت از آنها، کم هزینه ترین راه برای ایران در به چالش کشیدن عربستان سعودی است.
ایران خود را به هیچ گونه راه حل مذاکراتی در یمن متعهد نکرده و از آنجایی که از حوثی ها حمایت می کند، انگیزه ای برای تسلیم شدن در برابر خواسته سعودی مبنی بر احیای دولت هادی و پایان نفوذ ایرانی ندارد. اتفاقی که این نکته را تایید می‌کرد این بود که یک روز پیش از آتش بس سعودی، حوثی ها فهرست خود برای صلح را منتشر کردند که البته چندان مصالحه جویانه نبود. یک تحلیلگر در این باره نوشت: «حوثی ها هزینه و خسارت پایان جنگ و احیای اقتصاد یمن را بر گردن ائتلاف تحت رهبری عربستان انداختند. نمی توان آن را توافقی به نفع هر دو طرف دانست، بلکه بیشتر به فهرست آرزوهای حوثی ها شبیه است.» این فهرست، تقاضا از ائتلاف به پایان دادن تحریم های دریای را نیز شامل می شود. این تحریم ها مانع از رسیدن کمک های پزشکی و مواد غذایی به یمن در میانه نیاز شدید آن به امکانات و تجهیزات در مبارزه با ویروس کرونا شده است. با این حال از دیدگاه سعودی، پایان دادن به تحریم دریایی بدون تعهد حوثی ها به صلح به معنای مجوز ورود تسلیحات ایرانی به یمن است.
بدین ترتیب، جنگ یمن احتمالا به رغم تلاش های بی وقفه گریفیث و حتی در صورت عقب نشینی نسبی عربستان از درگیری نظامی، شاید به شکلی دیگر، ادامه خواهد یافت.
منبع: دولتداری مسئولانه (ریسپانسیبل استیت کرفت) / مترجم: طلا تسلیمی
نظر شما :