چشم انداز ایران برای دوران پس از درگیری در یمن

نویسنده: ساموئل رامانی

دیپلماسی ایرانی: ابراهیم محمد الدیلمی، یک مقام برجسته حوثی، 19 نوامبر به عنوان سفیر یمن در ایران منصوب شد. انتصاب الدیلمی یک پیروزی نمادین برای جنبش حوثی ها بود که از سال 2015 از سوی ایران به رسمیت شناخته شده بودند. همانطور که انتظار می رفت، عبدربه منصور هادی، رئیس جمهوری تحت حمایت سعودی ها در یمن، انتصاب الدیلمی را منتفی و در یک بیانیه رسمی، ایران را به نقض قوانین بین الملل متهم کرد چراکه در قطعنامه 2216 شورای امنیت سازمان ملل متحد کودتای حوثی ها علیه دولت هادی در سال 2014 غیرقانونی شناخته شده است.

تایید سفیر متحد حوثی ها از سوی ایران با شدت یافتن مذاکرات عربستان سعودی و حوثی ها درباره پایان دادن به جنگ یمن همزمان شده و در حقیقت، بیشتر نشان دهنده نارضایتی ایران از روند صلح یمن بود. ایران 6 نوامبر در یک ابراز نارضایتی دیگر از رهبری روند صلح یمن توسط عربستان، توافقنامه ریاض بین دولت هادی و شورای انتقالی جنوبی را محکوم کرد و آن را توافقی منجر به «اشغال یمن توسط عربستان سعودی» خواند. این در حالی بود که جامعه بین المللی توافقنامه ریاض را به عنوان گامی به سمت صلح مورد استقبال قرار داده بود.

آنچه تناقض شدید بین انتقادهای ایران از روند صلح آزمایشی یمن و مخالفت دیرینه ایران با مداخله نظامی تحت رهبری سعودی در یمن را توضیح می دهد، تمایل ایران به مهار نفوذ ژئوپلیتیک عربستان است. مقامات ایران جنگ در یمن را جبهه مقابله با توسعه طلبی سعودی می دانند و عقب نشینی یکجانبه سعودی را به توافق صلح ترجیح می دهند. 

ایران همچنین نگران این مساله است که توافقنامه صلح با میانجیگری عربستان، تثبیت قدرت هادی را در پی داشته باشد. رسانه های ایرانی عمدتا از هادی به عنوان «رئیس جمهوری فراری» یاد می کنند. تهران پیشتر از برنامه اوت 2016 جان کری، وزیر امور خارجه وقت آمریکا، به این شرط که اجرای آن به استعفای هادی بینجامد، حمایت کرده بود. ایران در واکنش به تلاش های عربستان برای تقویت مشروعیت هادی، به حمایت خود از حوثی ها رسمیت بخشید.

تمایل ایران به جلوگیری از توافق صلح تحت رهبری عربستان همچنین در انتقادهای آن از مذاکرات تحت حمایت سازمان ملل به ریاست مارتین گریفیتس، فرستاده ویژه و دیپلمات بریتانیایی، مشهود بود. آنچه بیشتر ایرانیها را نگران کرده، پایبندی سازمان ملل متحد به قطعنامه 2216 شورای امنیت است که حوثی ها را به دلیل تحریک جنگ داخلی یمن مقصر دانسته است. به هر حال، تمایل ایران به جلوگیری از نفوذ عربستان بر روند صلح مشخص است. با این حال، ایران اهرم فشار قابل توجهی در یمن ندارد و ناتوانی آن در سرمایه گذاری در بازسازی اقتصادی این کشور مانع از پیشبرد منافعش در یمن می شود و از این رو، ایران برای رفع این کاستی ها به حوثی ها کمک دیپلماتیک ارائه می دهد. علی لاریجانی، رئیس مجلس ایران، 16 اکتبر از تمایل ایران به مداخله در یمن در صورت موافقت عربستان با یک راه حل سیاسی خبر داد. دیپلمات های ایرانی همچنین بر برنامه چهار مرحله ای ایران برای یک راه حل سیاسی تاکید کرده اند؛ طرحی که محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در آوریل 2015 به سازمان ملل ارائه داد و پایان حملات هوایی سعودی و کمک های بشردوستانه به مردم یمن و روند آشتی ملی را خواستار می شود. همه این اقدامات دیپلماتیک نشان دهنده تمایل ایران به ظاهر شدن به عنوان عاملی سازنده درست در زمانی که ایالات متحده آن را دلیل بی ثباتی منطقه می خواند، هستند.

نشانه هایی وجود دارد مبنی بر اینکه تلاش های ایران به افزایش اعتبار آن به عنوان یک داور دیپلماتیک در اروپا و روسیه انجامیده است. مقامات ایرانی اوایل سال 2018 با همتایان آلمانی، فرانسوی و بریتانیایی خود درباره آتش بس در یمن یک سری مذاکرات برگزار کردند. شرکت کنندگان اروپایی این مذاکرات را ستودند و نمایندگان این سه کشور اروپایی و ایتالیا در اوت 2019  برای گفت و گو درباره روند حل مناقشه راهی تهران شدند. این نشست به ایران اجازه داد به عنوان پلی بین اروپا و حوثی ها عمل کند.

حسین جابری انصاری، دستیار ویژه وزیر امور خارجه ایران، در اکتبر 2018 به منظور تقویت همکاری بین روسیه و ایران در یمن به مسکو سفر کرد تا درباره رویکردهای تکمیلی روند حل و فصل مناقشات گفت و گو کند. روسیه با متوقف کردن پیش نویس قطعنامه سازمان ملل متحد که حمایت ایران از حوثی ها را محکوم می کرد، همبستگی خود با ایران را نشان داد.

سیاست گذاران ایرانی به طور غیر رسمی دو شرط برای موافقت خود با تقسیم قدرت در یمن تعیین کرده اند. اول، ایران گنجانده شدن حوثی ها در نظام سیاسی چه به عنوان یک عضو رسمی در ائتلاف حاکم در یمن و چه به عنوان یک نیروی نظامی قدرتمند که خارج از نهادهای دولتی فعالیت می کند، را خواستار شده است. دوم، ایران با هرگونه توافقی که اساسا ساختار قانون اساسی یمن را تغییر دهد یا به تجزیه این کشور بینجامد، مخالف است. ایران به منظور حفظ منافع خود در یمن چشم انداز منسجمی را برای آینده سیاسی این کشور ترسیم کرده و به دنبال آن است که خود را به عنوان یکی از ذینفعان مهم دیپلماتیک در یمن نشان دهد. در صورت پیشرفت مذاکرات عربستان سعودی و حوثی ها، ایران احتمالا به عنوان یک نیروی مخالف با این مذاکرات عمل خواهد کرد و یک قالب چند جانبه که مطابق منافعش در یمن باشد، خواهد ساخت.

منبع: کارنگی اهدا برای صلح بین الملل / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34