تهران چگونه می تواند از واشنگتن شکایت کند

نویسنده: رضا رسالت، کارشناس روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: مستند سازی آثار تحریم ها بر بخش بهداشت و درمان کشور به مثابه اقدامات دادستان در یک پرونده حقوقی در جمع آوری مستندات نقض قوانین و آثار جرم و همچنین آماده سازی پرونده برای ارائه به دادگاه است. بر این اساس ضروی است که در شرایط کنونی که فشار مضاعفی بر سیستم بهداشت و درمان ایران وارد شده، این مستند سازی ها به صورت دقیق انجام گیرد.

جمع آوری اطلاعات و بهره برداری از آن در حوزه های مختلف قابل استفاده است، لکن مواردی که بیشتر می توان منشاء اثر قرار گیرند، در حوزه های سیاسی، دیپلماسی عمومی و علی الخصوص حوزه حقوقی است. چنان که اشاره شد هدف اصلی این مستندات باید برای طرح دعوا در محاکم بین المللی و در بعد حقوقی انجام پذیرد. اما آنچه در این خصوص حائز اهمیت است این که تحریم های یکجانبه در حوزه غذا و دارو غیرمشروع است و ناقض حق حیات که یکی از بنیادی ترین حقوق بشری است به شمار می رود. حق بر سلامت و برخورداری از غذا و دارو در دستور موقت دیوان بین المللی دادگستری علیه آمریکا به صراحت بیان شده است، بر این اساس در خصوص تحریم های یکجانبه غیر قانونی در حوزه ی بهداشت مبانی قانونی لازم وجود دارد و میتوان با ابتنای بر انها طرح مسئولیت بین المللی دولت ها و مسئولیت منتسب به دولت آمریکا را به اثبات رساند.

چالشی که در این میان ممکن است مورد ادعای ایالات متحده آمریکا قرا گیرد این است که آنها همواره مدعی بوده اند که غذا و دارو را از دامنه شمول تحریم های خود مستثنی ساخته اند، این ادعای واهی را می توان از دو منظر پاسخ گفت: اول آن که به خاطر تهدیدات در حوزه بانکی بسیاری از شرکت ها از انجام معامله با ایران امتناع می کنند و دوم آن که با فرض قبول شرکت های خارجی برای فروش اقلام دارویی و پزشکی، عملا امکان انتقال پول به واسطه تحریم های ثانویه آمریکا وجود ندارد؛ لهذا هرچند حوزه دارو از حیث اعلامی از دامنه شمول تحریم های آمریکا خارج شده، لکن به خاطر تحریم های ثانویه همچنان در عمل تحریم است.

در مستند سازی حقوقی، تمرکز باید بر آن وجوهی باشد که بتوان نزد محاکم بین المللی حداکثر بهره برداری را کرد. به همین خاطر صدمات ناشی از کمبود دارو و تجهیزات پزشکی که منجر به فوت یا نقص عضو و یا دیگر صدمات به اتباع کشورمان شده باید مورد توجه و تمرکز قرار گیرد. 

بحث دیگری که بعد از مستند سازی لاجرم باید به آن پرداخته شود، موضوع انتساب فعل مجرمانه به دولت ایالات متحده آمریکا است. کمبود دارو و یا تجهیزات پزشکی می تواند علل زیادی داشته باشد؛ بنابر این اثبات این امر که کمبود دارو و اقلام پزشکی ناشی از تحریم های آمریکا بوده بسیار حائز اهمیت است. در این مسئله مکاتبات شرکت های دارویی داخلی با شرکت های تهیه کننده تجهیزات پزشکی خارجی و پاسخ آنها مبنی بر عدم امکان نقل و انتقال پول به خاطر تحریم های آمریکا باید مستند سازی شود تا بتوان به واسطه آن وجه انتساب حقوقی را به اعمال دولت ایالات متحده مستند کرد.

بخش دیگری که به لحاظ حقوقی ظرفیت اقامه دعوا در دیوان بین المللی دادگستری را دارد، ماده 75 اساسنامه سازمان بهداشت جهانی است که مقرر داشته هر گونه اختلاف راجع به تفسیر و یا اجرای اساسنامه در صورت عدم حل و فصل از طریق مذاکره و یا مجمع سازمان می تواند به دیوان دادگستری ارجاع داده شود. از آنجایی که ایران و آمریکا هر دو عضو سازمان جهانی بهداشت هستند و طبق اساسنامه هر دو کشور، صلاحیت اختیاری دیوان دادگستری برای بروز اختلافات احتمالی را پذیرفته اند، مستند سازی ادله و مشخص کردن وجه انتساب و رجوع به دیوان بین المللی دادگستری برای احقاق حقوق ملت ایران می تواند بسیار اثر گذار باشد.