آیا رایزنی‌های شمخانی عراق را از بن‌بست سیاسی خارج می‌کند؟

نویسنده: فاطمه سیاحی، کارشناس مسائل سیاسی و خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: سفر اخیر «علی شمخانی»، دبیر شورای عالی امنیت ملی در رأس یک هیئت بلندپایهٔ سیاسی از ایران به کشور عراق از چند جهت حائز اهمیت بود. اول اینکه این سفر اولین سفر رسمی یک مقام بلندپایهٔ ایرانی بعد از ترور سردار شهید قاسم سلیمانی و شهید ابومهدی المهندس به بغداد است. دوم اینکه این سفر در شرایطی تدارک دیده شده که وضعیت داخلی عراق با مسائل مهمی همچون ناکامی بیت شیعی در معرفی یک نخست‌وزیر مستقل، اختلاف نظر کُردها و اهل تسنن با احزاب شیعی و... مواجه است. سومین دلیل اهمیت سفر دبیر شورای عالی امنیت ملی را باید دیدارهای مختلف با مسئولان و رهبران عراقی و همینطور تنوع موضوعات مطرح شده در خلال این دیدارهای دو و چندجانبه دانست؛ موضوعاتی که مطرح‌شدنشان در هر دیدار، هدف و نتیجه‌ای در پی داشت.

اولین دیدار آقای شمخانی با «فالح فیاض»، مشاور امنیت ملی نخست‌وزیر عراق با محوریت مسئله‌ خروج نظامیان امریکایی از خاک عراق بود. دبیر شورای عالی امنیت ملی با اتکا به اقدام مجلس و دولت عراق در تصویب قانون خروج نیروهای نظامی خارجی از خاک عراق، دولت و نیروهای مسلح و مردم این کشور را در تأمین امنیت خود، تواناتر و اصلح‌تر دانست؛ مردمی که تجربهٔ پیروزی بر تروریست‌های داعش و گروه‌های تکفیری را دارند و نسبت به حضور نیروهای خارجی معترض‌اند. بعد از اقدام نظامیان امریکایی در ترور سرداران مقاومت در خاک عراق و به پشتوانهٔ تظاهرات میلیونیِ عراقی‌ها که خواستار پایان حضور نیروهای خارجی در خاک کشور خود هستند، به‌نظر می‌رسد تلاش مقامات ایران و حمایت‌شان نسبت به این امر مقبول واقع شود. چرا که حالا پس از نابودی تروریسم در عراق، انتخاب یک نظم و برنامهٔ امنیتی جدید در منطقه‌ حق مسلّم دولت مرکزی‌ست؛ حقی که بغداد بارها به آن اشاره داشته و امنیت خود را در نیازمند بسط همکاری‌های امنیتی و نظامی با تهران ارزیابی کرده است.

البته روند تسریع تلاش‌ها و افزایش فشارها نسبت به خروج نیروهای امریکایی از خاک عراق، با چالش انتخاب نخست‌وزیر جدید متوقف شده؛ چالشی که اکنون در پی مخالفت کُردها و اهل‌تسنن و با کناره‌گیری «محمد توفیق علاوی» نخست‌وزیر مکلّف ظاهراً بغداد را با یک بن‌بست سیاسی مواجه کرده است. محور اصلی دیدارها‌ی آقای شمخانی با رهبران احزاب سیاسی عراق و نخست‌وزیر پیشبرد امور این کشور را باید کمک به بغداد در خروج از این بن‌بست دانست. دبیر شورای عالی امنیت ملی در چند دیدار مهم سعی کرد تا با گریزی به تلاش‌های محور غربی – عبری – عربی در ایجاد وضعیتی بی‌ثبات در عراق، به لزوم سازش احزاب و ضرورت انتخاب و حمایت از یک نخست‌وزیرِ مقبول ملی بپردازد. 

حالا رهبران سیاسی عراق با درک وضعیت حساس منطقه، اثرات افزایش فشارهای خارجی و توجه به مطالبات فزایندهٔ مردم این کشور از دولت، باید هر چه سریع‌تر در مورد انتخاب نخست‌وزیر جدید توافق و او را از حمایت ملی برخوردار کند. بدیهی‌ست که چالش‌های عراق با انتخاب یک فرد رفع نخواهند شد، اما یک انتخاب کارا قطعاً روند حل مشکلات را آغاز و به ضعف جایگاه نخست‌وزیری و بی‌ثباتی دولت در این کشور پایان خواهد داد. جایگاهی که بعد از «عادل عبدالمهدی» نماد عدم انسجام بیت شیعی و منعکس کنندهٔ سیاست‌ها و اهداف ناهمگون رهبران آن شده است. حالا جریان‌های مختلف شیعی برای پاسداری از قدرت و جلب رضایت ملت هم که شده باید تمام توان خود را در تعیین یک فرد مناسب و مقبول نزد اکراد و اهل تسنن به کار گیرند.

محور مهم دیگر رایزنی‌های دبیر شورای عالی امنیت ملی در عراق به سیاست‌های اسرائیل اختصاص داشت. شاید در نگاه اول و باتوجه به شرایط کنونی عراق، صحبت از مسائل امنیتی منطقه آن هم با محوریت بررسی برنامه‌ها و اقدامات رژیم صهیونیستی چندان موضوع با اهمیت و اولویت‌داری تلقی نشود؛ اما جایگاه مهم عراق در ژئوپلیتیک غرب آسیا و نقش فعال سیاسیون بغداد در دیپلماسی منطقه‌‌ای چنین ضرورت و اهمیتی را ایجاب می‌کند. هدف از طرح چنین موضوعاتی در حوزه‌های امنیتی، با هدف افزایش توجهات نسبت به تحولات منطقه و هشدار نسبت به فضایی در خارج از مرزهای عراق است که در آینده و بطور بلقوه ظرفیت ایجاد ناامنی و درگیری را دارد. بی‌شک بغداد یک متحد راهبردی برای تهران است که حضور فعالش در محور مقاومت سبب هم‌افزایی و نیرومندی خواهد شد؛ پس چنین بازیگر تاثیرگذاری نباید در اثر شرایط سخت داخلی، نسبت به تحولات برون‌مرزی خود غافل شود‌.

بخش‌های دیگری از گفت وگوهای آقای شمخانی با «فالح فیاض»، مشاور امنیت ملی نخست‌وزیر، «جعفر علاوی» وزیر بهداشت و همینطور «عادل عبدالمهدی» نخست‌وزیر پیشبرد امور عراق، به شیوع ویروس کرونا اختصاص یافت. این معضل جهانی که قبل از عراق دامن‌گیر ایران شد، بر تجربیات و یافته‌های پزشکی کشور افزود. در دیدار دبیر شورای عالی امنیت ملی با فالح فیاض، ایران برای کمک به عراق در مقابله با این بیماری اعلام آمادگی کرد؛ اکنون انتظار می‌رود همکاری‌های دو کشور در این زمینه از طریق ایجاد کارگروهی مشترک برای پیگیری اقدامات پیش‌گیرانه و درمانی ارتقاء یابد. با توجه به وضعیت نامناسب بهداشت و درمان در برخی از استان‌های عراق، تجربیات کمِ کادرهای درمانی این کشور و سریع‌الإنتشار بودن ویروس COVID-19 این همکاری‌ها برای هر دو کشور مفید و کمک‌کننده خواهد بود؛ مخصوصاً در شرایطی که ایران مقصد بسیاری از بیماران عراقی برای درمان است.

باوجود آنکه سفر دبیر شورای عالی امنیت ملی، دیدارهای مختلف با موضوعات متفاوت به همراه داشت، اما بسیاری از رسانه‌ها و تحلیلگران عربی‌‌زبان این سفر را به سطح سیاسی تقلیل داده و موضوعِ اَهم را بازتاب دادند. سومریه نیوز هدف اصلی این سفر را طرح مسئله‌ ابقای عادل عبدالمهدی در این سِمَت تا برگزاری انتخابات برشمرد؛ و در ادامه از رد این پیشنهاد توسط چند تن از رهبران سیاسی عراق از جمله برهم صالح و نوری مالکی خبر داد. احسان الشمری هم در گفت وگو با عربی21 سفر آقای شمخانی را نتیجهٔ نگرانی از سردرگمی و اختلاف‌نظر بیت شیعی عراق ارزیابی کرد. بهاء الاعرجی، معاون نخست‌وزیر سابق عراق، حیدر العبادی هم در صفحهٔ توییتر خود، سفر هیئت بلندپایهٔ سیاسی از ایران به کشورش را دلیلی بر شکست‌شان در انتخاب نخست‌وزیر توصیف کرد. باتوجه به اهمیت رایزنی‌های این سفر در سطح سیاسی، برداشت‌ها تفاوت زیادی نداشت و تقریباً اکثر توجهات به حمایت و مساعدت بیت شیعی در انتخاب نخست‌وزیر معطوف بود که البته نقش ایران در این زمینه می‌تواند راه‌گشا باشد.

درحالی‌که برخی افراد و رسانه‌ها این‌گونه سفرها و دیدارهای دوجانبه بین مسئولان ایرانی و عراقی را مداخله‌جویانه قلمداد می‌کنند اما در عمل و تا به اینجای کار همکاری‌ها و همفکری‌ها چه در سطوح امنیتی – سیاسی و چه در حوزه‌های اقتصادی – فرهنگی متضمن دستاوردهای مثبت برای هر دو کشور بوده است. در فهم ماهیت همکاری‌های تهران – بغداد درک این نکته ضروری‌ست که عراقِ امن و باثبات، کمک شایانی به امنیت و رشد ایران خواهد داشت. ایران همواره با تاکید بر نقش مهم عراق در ثبات غرب آسیا، کمک به ارتقاء دیپلماسی منطقه‌ای بغداد و افزایش مستمر همکاری‌های مشترک در حوزه‌های مختلف، به دنبال تقویت این کشور بوده است. حالا وجود یک عراقِ قوی و منسجم در گام اول باید از طریق حل چالش انتخاب نخست‌وزیری مستقل و آغاز به کار دولتی مردمی دنبال شود؛ گامی که اراده، تدبیر و توافقِ واقعی بیت شیعی را می‌طلبد‌.