جنس متفاوت سفر شمخانی به عراق

علی موسوی خلخالی؛ روزنامه نگار، سردبیر دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی: سفر دریادار علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی و نماینده مقام معظم رهبری به عراق نخستین سفر یک مقام عالی رتبه جمهوری اسلامی ایران به این کشور بعد از ترور شهید سپهبد سلیمانی و ابومهدی المهندس محسوب می شود. 

شمخانی که در سطحی عالی رتبه به عراق سفر کرده بود دیدارهای رسمی با مقامات عالی عراق از جمله با فالح الفیاض، مشاور امنیت ملی، برهم صالح، رئیس جمهوری، عادل عبدالمهدی، رئیس دولت پیشبرد امور، محمد الحلبوسی، رئیس مجلس و شماری از رهبران سیاسی ارشد عراقی از جمله سید عمار حکیم، رهبر جریان حکمت ملی، هادی عامری، رهبر ائتلاف فتح و نوری مالکی، رئیس ائتلاف دولت قانون و نخست وزیر اسبق عراق انجام داد.

یک هفته قبل از این سفر، سردار اسماعیل قاآنی، فرمانده قدس سپاه به سوریه سفر کرده بود. سفر او نیز نخستین سفر رسمی ایشان به سوریه بعد از ترور سردار سلیمانی بود. بنابراین می توان گفت سفر دو مقام ارشد ایرانی به فاصله کوتاه به دو کشوری که شاکله اصلی سیاست منطقه ای ایران را تشکیل می دهند، بیانگر این است که تهران در یک تقسیم کار، در دوره بعد از ترور سردار سلیمانی، در حال تعریف تازه ای از سیاست منطقه ای خود است. به عبارتی جمهوری اسلامی ایران با سپری کردن دوره تلخ ترور حاج قاسم سلیمانی، کارت های بازی خود را مجددا سامان داده، نگاهی دوباره به توانایی ها و ظرفیت های خود انجام داده و با رویکردی جدید وارد عرصه منطقه ای خود شده است. از این رو می توان گفت که بر خلاف تصور امریکایی ها که گمان می کردند، بعد از شهادت سردار سلیمانی که او را فرمانده و معمار نفوذ منطقه ای ایران توصیف می کردند و انتظار داشتند ایران وارد لاک دفاعی خود شود و نفوذ منطقه ای اش تضعیف شود، اکنون نفسی تازه کرده و مجددا به عرصه بازگشته است. 

سوریه وضعیت جنگی دارد و همچنان در حال جنگ با تروریسم و دشمن خارجی است بنابراین رویکرد تعامل با آن باید همچنان سیاست جنگی باشد که به نظر می رسد این رویکرد حفظ شده است. اما عراق بعد از پایان کار تروریسم داعش و بازگشت آرامش و امنیت به شهرهای درگیر با تروریسم وارد فاز سیاسی شده و به نظر می رسد جمع بندی ها در ایران به این نتیجه رسیده است که باید با پرونده عراق سیاسی برخورد شود. شاید به همین دلیل باشد که به سوریه، سردار قاآنی سفر می کند و به عراق، دریادار شمخانی. 

شمخانی تلاش دارد همان رویه ای را که در عراق شهید سلیمانی پیگیری می کرد، پیگیری کند. شمخانی ویژگی هایی دارد که به او در رسیدن به این هدف کمک می کند. نخست این که او اهل خوزستان است و از تعاملات عشیره ای به خوبی خبر دارد و با گوشت و پوست خود این نوع تعاملات را لمس کرده است. تعاملات عشیره ای همچنان در عراق حرف اول را می زند و در هر رویکرد سیاسی نقشی موثر دارد. از این رو شمخانی می تواند این نوع تعاملات را به خوبی درک کند. دیگر این که شمخانی به زبان عربی تسلط کامل دارد و با لهجه عراقی ها عربی صحبت می کند. دانستن زبان عربی از سوی افراد خارجی در کشورهای عربی از اهمیت بالایی برخوردار است. عراق نیز از این قاعده مستثنی نیست. دانستن زبان عربی به لهجه محلی، امتیازی است که شمخانی به خوبی از آن برخوردار است. این مساله می تواند تعاملات او را با طرف های عراقی آسانتر کند. 

یکی از نکات برجسته سفر شمخانی به عراق دیدار او با مصطفی الکاظمی، رئیس دستگاه امنیتی عراق است. این دیدار از سه زاویه اهمیت دارد، اول این که پیش از این مقامات ایرانی در سفر به عراق یا با او دیدار نمی کردند یا اگر دیدار می کردند، رسانه ای نمی شد. نفس رسانه ای شدن این دیدار مهم است. دوم این که کاظمی از چهره های مطرح برای نخست وزیری عراق است. برخی گروه های عضو الحشد الشعبی با نخست وزیری وی مخالفند. تا آنجایی که دو روز قبل از سفر شمخانی به عراق، گروه حزب الله عراق با صدور بیانیه ای الکاظمی را متهم به دست داشتن در ترور سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس کرد و هشدار داد در صورتی که او انتخاب شود جنگ داخلی در عراق درمی گیرد. دیدار شمخانی با او شاید بتوان گفت به نوعی تلطیف این فضا بود. نکته سوم به مفاد گفت وگوهای شمخانی با کاظمی باز می گردد. در عراق این گونه معروف است که رابطه کاظمی با امریکایی ها بسیار خوب و نزدیک است. شمخانی در دیدارش با وی ضمن بزدلانه خواندن ترور رهبران مقاومت تاکید کرد که این حادثه آغاز شمارش معکوس برای خروج نیروهای امریکایی از عراق است. به عبارتی شمخانی به طرف عراقی فهماند که سیاست ایران مبتنی بر حمایت از خروج نیروهای امریکایی از عراق است و اعتقاد دارد که هر کسی که قرار است نخست وزیر آینده عراق شود باید این موضوع را که به تایید پارلمان عراق رسیده است پیگیری کند./سیاست پارسی