آمریکا یک نسل کامل از ایرانی ها را از فرصت زندگی محروم کرده است

نویسنده: تایلر کالیس

دیپلماسی ایرانی: در ایده های کوچک یک مخاطره بزرگ وجود دارد؛ راه حل های موقت عمدتا بر چالش های بزرگی که باید به طور اساسی حل شوند، سرپوش می گذارند و مشکل زمانی خود را نشان می دهد که کار از کار گذشته است. تلاش ها برای کسب اطمینان از دسترسی ایران به کالاهای بشردوستانه هم از همین دست ایده ها به شمار می رود.

اروپا در ابتدای امر در تلاش برای کسب اطمینان از منافع اقتصادی ایران از توافق هسته ای موسوم به برجام تصمیم گرفت ابزار ویژه ای برای تسهیل تجارت با ایران از جمله در رابطه با صادرات نفتی، ایجادکند. اما دیری نگذشت که این توافق همانطور که در بیانیه مشترک وزرا در سپتامبر 2018 آمد، به ایجاد یک ابزار صرفا برای دسترسی ایران به کالاهای بشردوستانه به رغم تحریم های آمریکا تبدیل شد. این ابزار ویژه که تحت عنوان «اینستکس» شناخته می شود، حتی در تحقق این اهداف محدود شده نیز ناکارآمد بوده و در تلاش ها برای ایجاد کانالی برای تجارت اقلام بشردوستانه توسط ایران، ناکام مانده است.

اینطور بود که اروپا با وعده تحقق زیربنای توافق هسته ای یعنی منفعت اقتصادی ایران آغاز کرد و نهایتا به ابزاری با هدف محدود اطمینان از دسترسی ایران به کالاهای اساسی بشردوستانه رسید. اروپا در مواجهه با چالش استراتژیک آمریکا مبتنی بر تهدید به اعمال مجازات علیه بازیگران اروپایی با روابط تجاری با ایران، وا داد و برای سرپوش گذاشتن بر شکست خود بود که به فکر ایجاد ابزاری برای تسهیل تجارت با ایران در رابطه با اقلام تحریم نشده از سوی آمریکا گرفت. به عبارت دیگر، اروپا در آزمون سیاستگذاری مستقل از ایالات متحده تصمیم به ایجاد راه حلی برای یک مشکل نامشخص گرفت. آسیب های این اقدام فاجعه آمیز بود: ایران که مدت هاست احساس می کند بارها از غرب رودست خورده، اکنون مجبور شده با هزینه پذیرش محدودیت های طولانی مدت تر بر برنامه هسته ای خود نسبت به برجام، صرفا دسترسی به اقلام بشردوستانه را بپذیرد. وعده ادغام ایران در بازارهای جهانی که تحقق نیافته هیچ، ایران اکنون خود را در موقعیتی بدتر از دوران پیش از برجام یافته چرا که ایالات متحده تحریم ها را دو برابر شدت بخشیده و ایران را به طور یکجانبه محاصره کرده است. اقدامات ترامپ به جای اینکه در جهت اعتمادسازی بیشتر بین ایران و ایالات متحده باشد، تنها دشمنی ناخوشایند بین دو کشور را تشدید کرده است. اروپا هم به جای ایستادگی در مقابل ایالات متحده و دفاع از ایران که تا همین چند وقت پیش به تعهدات برجامی خود پایبند بود، تنها شرایطی را فراهم کرد که محافظه کاران منزوی در ایران قدرت بگیرند.

اکنون دولت ترامپ هم که خود با نگرانی روزافزون مردم درباره تاثیرات تحریم های ایالات متحده بر مردم ایران روبهرو است، درصدد ایجاد یک کانال بشردوستانه از طریق تلاش های هماهنگ با دولت سوئیس برآمده تا از دسترسی مردم ایران به کالاهای بشردوستانه اطمینان حاصل کند. با این حال، یک نگاه اجمالی به این کانال نشان می دهد که ایجاد آن احتمالا فشار بیشتر بر روند دسترسی ایران به اقلام بشردوستانه خواهد بود. این کانال موسوم به «سازوکار بشردوستانه» به دنبال ایجاد سیستمی است که به موجب آن بانک های خارجی بتوانند از دولت آمریکا تضمین کتبی دریافت کنند که در صورت تسهیل تجارت کالاهای بشردوستانه به شرط احتیاط در معاملات و گزارش به ایالات متحده، با مجازات تحریم مواجه نمی شوند.

این سازوکار به جای گسترش دامنه تجارت مجاز با ایران، تنها از معاملاتی پشتیبانی می کند که طبق قانون فعلی ایالات متحده، مجازاتی برای آنها در نظر گرفته نشده است. حتی اگر ایالات متحده تضمین کتبی هم ندهد، هیچ بستر قانونی برای تحمیل مجازات به تسهیل کنندگان تجارت بشردوستانه با ایران وجود ندارد. ظاهرا همه کاری که این سازکار به اصطلاح بشردوستانه انجام می دهد، موظف کردن طرفین خارجی به گزارش درباره روابط با ایران به ایالات متحده است!

جای تعجب ندارد که این سازوکار معرفی نشده، شکست خورد. مشکل از همان ابتدای امر شروع شد که بانک های خارجی دریافتند کارگزاران محلی آنها تمایل ندارند اطلاعات مشتری را با دولت آمریکا به اشتراک بگذارند و دولت ترامپ هم نتوانست از طریق کانال های رسمی یا غیر رسمی اقدام چندانی برای پیشبرد این سازوکار انجام دهد. در حقیقت، تنها دولت سوئیس بود که برای کسب اطمینان از دسترسی صادرکنندگان دارو و تجهیزات پزشکی سوئیسی به یک کانال مالی برای دریافت مبلغ صادرات به ایران، این سازوکار را به رسمیت شناخت.

دولت ترامپ چند هفته پیش اعلام کرد که معاملات اولیه از طریق کانال سوئیس انجام شده است. بررسی این معاملات نشان می دهد که دولت ترامپ سعی دارد از انتقادهای مداوم درباره عدم توجه به عواقب بشردوستانه تحریم های خود، خلاص شود و به همین منظور، یک «کانال بشردوستانه» راه اندازی کرده که نه تنها در محدوده عملیاتی محدودتر از آن است که تاثیری بر توانایی دستیابی ایران به کالاهای اساسی بشردوستانه بگذارد، بلکه معدود بانک های باقی مانده که با ایران مبادلات مالی دارند را نیز تهدید می کند. دلیلش هم واضح است: اگر دولت ایالات متحده به یک سری بانک های خاص تضمین کتبی بدهد که در پی مشارکت در تجارت غیرقابل مجازات با ایران مجازات نخواهند شد، دیگر بانک ها تمایلی به تسهیل چنین تجارتی در نبود اطمینان کتبی نخواهند داشت. از سوی دیگر، با توجه به اینکه قوانین داخلی و کشوری بسیاری از بانک ها را از اشتراک اطلاعات باز می دارد و به نظر می رسد تضمین کتبی در حال حاضر صرفا به چند بانک سوئیسی داده شده، آن دسته از بانک های خارجی که تا کنون تجارت اقلام بشردوستانه ایران را تسهیل می کردند، به دلیل افزایش مخاطرات ناشی از ایجاد سازوکار بشردوستانه دیگر تمایلی به ادامه این کار نخواهند داشت. 

دولت ترامپ احتمالا در تلاش برای حل مشکلی که خودش ایجاد کرده، دسترسی ایران به اقلام اساسی بشردوستانه را دشوارتر کرده و به جای گسترش دامنه فعالیت های مجاز و فراهم آوردن راهنمایی های عمومی درباره مخاطرات نهفته تسهیل تجارت کالاهای بشردوستانه با ایران، یکی از معدود گزینه های باقی مانده در تجارت موارد تحریم نشده با ایران را پیچیده ساخته است. در همین حال، دولت ترامپ در نظر دارد کل بخش مالی ایران را به عنوان بخشی از اقتصاد ایران تحت دستورالعمل اجرایی 13902 تحریم کند؛ اقدامی که اساسا سازوکار بشردوستانه را به طور کلی بی فایده می کند و تجارت کالاهای بشردوستانه را به کلی مشکل می سازد. احتمال اینکه دولت ترامپ درباره عواقب اقداماتش اندیشیده باشد، بسیار اندک است.

لازم به گفتن نیست که ایده های کوچک اینچنینی نه تنها به حل مشکلات گسترده تر تحریم های ایالات متحده که یک نسل کامل از ایرانی ها را از فرصت های اقتصادی برای زندگی خوشایند محروم کرده، یا فرصت های محدود ایالات متحده و ایران را برای حذر کردن از یک درگیری گسترده از بین برده، کمکی نمی کنند، بلکه این ایده ها صرفا بر مشکلات سرپوش می گذارند و باعث می شوند چالش های جمعی به کلی نادیده گرفته شوند.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت (دولتداری مسئولانه) / مترجم: طلا تسلیمی