منطقه سبز عراق تبدیل به «منطقه قرمز» شده است

نویسنده: صلاح الدین خدیو، کارشناس مسائل سیاسی و خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: 1- سیزده سال پس از اعدام صدام، حمله به سفارت آمریکا در بغداد  رخدادی است که رمزگشایی از آن پرده از مناسبات قدرت در عراق و چالش های فراروی آن بر می دارد.

صدام توسط آمریکایی ها دستگیر شد و تا لحظه اعدام نیز در زندان آنها بود. اما نه آمریکایی ها، نه اهل سنت و نه کردها موافقتی با کشتن او دستکم به این سرعت نداشتند. نوری مالکی، نخست وزیر وقت که به شدت پیگیر اعدام دیکتاتور بود، زندانی را از زندانبانان خارجیش تحویل گرفت و در جایی خارج از منطقه سبز به دار آویخت.

ویدئوهایی که از صحنه اعدام صدام پخش شد، گروهی از شبه نطامیان هوادار مقتدی صدر را نشان می داد که پای چوبه دار پایکوبی و هلهله می کردند.
آن زمان بغداد در آتش جنگ داخلی و بمب گذاری های روزمره و مقاومت علیه نیروهای آمریکایی می سوخت و منطقه سبز تنها نقطه امن شهر بود. دولت لرزان مالکی هر وقت که پا را از منطقه امن بیرون می گذاشت، لاجرم متکی به شبه نظامیان و بهویژه گروه جیش المهدی هوادار مقتدی صدر می شد.
اعدام صدام بهعنوان شاهد پیروزی بر نظام سابق و هوادارانش و وداع با عراق گذشته برای دولت شیعه عراق که همزمان درگیر جنگی داخلی با ناراضیان سنی بود، اهمیتی فراوان داشت. 

2- با پیروزی در این جنگ ماه عسل با مقتدی صدر هم به پایان رسید و رژیم پرو بال شبه نظامیان حامی رهبر جوان شیعی را چید.

جای صدری ها را " خودی هایی " گرفتند که از زمان جنگ ایران و عراق امتحان وفاداری پس داده و ضریب عدم قطعیت به مراتب پایین تری داشتند. اینان از همان اوان کار ستون فقرات وزارت کشور و سازمان های اطلاعاتی عراق پس از صدام شدند.

این معنا را می توان در محاصره اخیر سفارت آمریکا یافت: پلی که تطاهرکنندگان را به منطقه سبز رساند، پلی امنیتی است و تاکنون کثیری از تظاهراتکنندگان خواهان رسیدن به منطقه سبز روی آن جان خود را از دست داده اند!

در حالیکه همین پل دیروز در کمال امنیت به روی هواداران حشد باز و آنها در اندک زمانی خود را به سفارت رساندند. دلالتی آشکار بر این که سازمانهای امنیتی در اختیار نیروهای نزدیک به حشد شعبی است و اگر طرفهایی بخواهند قاعده بازی را بههم بزنند، هیچ جای بغداد حتی منطقه سبز هم امن نیست. این معنایی جز بازگشت به نقطه صفر ندارد.

طرفه آن که درست برعکس سیزده سال قبل هواداران صدر در آن سوی پل و در میدان تحریر قرار دارند. صدری ها معترضان به سفارت را متهم کردند که می خواهند دستور کار بحران عراق را تغییر دهند: از اعتراض به نابسامانی سیستم سیاسی به داعیه خروج آمریکا از عراق!

دونالد ترامپ پا را از این فراتر گذاشت و گفت ایران دنبال تحریف مطالبات مردم است تا خواست خروج ایران را به بوته فراموشی بسپارند!

مرجعیت هم موضعی بینابین اتخاذ کرد.

3- بدون شک تشدید تنش ها میان ایران و آمریکا و رقبای منطقه ایش خود را به صورت افزایش سطح درگیری در عراق نشان داده است. حملات منتسب به اسرائیل که در ماههای گذشته علیه پایگاههای حشد شعبی انجام شد، نشان دهنده یک دگردیسی مهم در روابط وخیم تهران و تل آویو است. اما حمله آشکار و رسمی آمریکا به مواضع گروه های نزدیک به ایران و تلافی آنها در حفاظت شده ترین منطقه بغداد، فراتر از اقدامات اسرائیل، قرینه ای دیگر دال بر بن بست فزایده در روبط میان تهران و واشنگتن است. بنبستی که هر یک از دو طرف برای گشایش آن در نتیجه عقب نشینی طرف دیگر است.

عراق هم خواسته یا ناخواسته به یکی از میدانهای رویارویی تبدیل شده و باید دید "قرمز شدن" منطقه سبز چه پیامدهایی خواهد داشت و جناح بندیهای شیعیان چگونه تکلیف خود را میان آوردگاه ایران و آمریکا روشن خواهند کرد؟