چرا اروپایی‌ها از تبعات ترور سردار سلیمانی نگرانند؟

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – پس از اقدام دونالد ترامپ در صدور فرمان ترور سردار سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اکنون نگرانی جدی در میان کشورها نسبت به تبعات این اقدام، به خصوص افزایش ناامنی در کل منطقه غرب آسیا شکل گرفته است. در این راستا اکنون بیشترین نگرانی علاوه بر کشورهای حوزه خاورمیانه مربوط به اروپایی هاست. اگرچه در این مدت ما شاهد همسویی ضمنی و گاه صریح مقامات و سران اروپایی در حمایت از دستور دونالد ترامپ برای ترور سردار سلیمانی بودیم، اما به موازات آن اروپایی ها نگران تحقق تهدید ایران در قالب "انتقام سخت" هستند. اما سوال مهم اینجاست که به چه دلیل یا دلایلی اروپا درخصوص تبعات ترور سردار سلیمانی نگران است؟ دیپلماسی ایرانی برای پاسخ به این سوال، گفت و گویی را با سید جلال ساداتیان، سفیر اسبق ایران در انگلستان، نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی، کارشناس و تحلیلگر مسائل بین‌الملل انجام داده است که در ادامه از نظر می‌گذرانید:

با اقدام ایالات متحده آمریکا در ترور سردار سلیمانی به نظر می رسد که اروپایی ها ذیل اظهار نظر و مواضع خود یک همراهی نسبی را با این اقدام کاخ سفید نشان داده‌اند. اما به موازات آن به شدت نگران از افزایش ناامنی در منطقه خاورمیانه هستند. از نگاه شما دلیل یا دلایل نگرانی اروپایی‌ها به واسطه افزایش ناامنی در پی ترور سردار سلیمانی در منطقه غرب آسیا چیست؟

پاسخ آن را می توان در دو نکته و یا دو دلیل اساسی دید؛ نکته اول این است که به موازات ایالات متحده آمریکا، کشورهای اروپایی و در راس آن آلمان، فرانسه و انگلستان نیز دارای منافع متعدد اقتصادی در منطقه غرب آسیا، به خصوص در کشورهای حوزه خلیج فارس هستند. لذا با افزایش ناامنی در منطقه با ترور سردار سلیمانی از این می ترسند که دامنه آن به کل منطقه غرب آسیا سرایت پیدا کند و به این واسطه منافع آنها در این منطقه دچار مخاطره شود. از این رو اروپایی ها سعی دارند شرایط را به سمتی پیش ببرند که حتی المقدور از افزایش ناامنی در پی اقدام دونالد ترامپ برای ترور سردار سلیمانی بکاهند.
چون واقعیت این است که مسئله افزایش ناامنی در پی ترور سردار سلیمانی تنها محدود به کشور عراق نخواهد بود. شما اگر به ابعاد و اهمیت شخصیت سردار سلیمانی به عنوان فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نگاه کنید، می ببینید که دایره نفوذ وی تنها محدود به عراق، سوریه، لبنان، یمن، فلسطین و نظایر آن نیست، بلکه کل منطقه غرب آسیا را در بر می گیرد. حتی نفوذ وی از مرزهای خاورمیانه عبور کرده و به آسیای میانه نیز کشیده شده است. تا جایی که نفوذ وی در هندوستان، پاکستان و افغانستان نیز دیده میشد. همین چند روز اخیر ما شاهده بودیم که در منطقه کشمیر راهپیمایی گسترده ای برای نشان دادن اعتراض نسبت به این اقدام احمقانه دونالد ترامپ در ترور سردار سلیمانی شکل گرفت. همین یک نکته نشان می‌دهد که میزان نفوذ و ابعاد شخصیت سردار سلیمانی تا چه اندازه می تواند، نه تنها منطقه غرب آسیا که حتی آسیای میانه را هم درگیر کند. به همین واسطه است که اکنون کشورهای اروپایی نیز به موازات ایالات متحده آمریکا به شدت نگران به خطر افتادن منافع و اهداف خود در این مناطق هستند. 
نکته بسیار مهم تری که در این میان باعث افزایش نگرانی اروپایی‌ها شده این است که یقیناً ترور سردار سلیمانی مهمترین عامل و پارامتر برای افزایش جولان داعش و نیروهایی از این دست در منطقه خاورمیانه خواهد بود. بدیهی است به هر میزان که این نیروها و تروریست ها در منطقه غرب آسیا رشد پیدا کنند، دامنه نا امنی های آن به اروپا نیز کشیده خواهد شد و این منطقه نیز تحت الشعاع قرار خواهد گرفت. کما اینکه در همین چند سال گذشته که داعش مدتی قدرت پیدا کرده بود، شاهد حملات تروریستی گسترده در شهرها و کشورهای متعدد اروپایی بودیم؛ حتی در قلب فرانسه و انگلستان نیز حملات تروریستی روی داد. 
در کنار این مسائل این نکته را هم باید در نظر گرفت که افزایش میزان تنش در مناسبات ایران و ایالات متحده آمریکا با ترور سردار سلیمانی می تواند اروپایی ها را درگیر یک بازی پیچیده کند و در پی آن منافع آنها را در این تنش دچار مخاطره کند. به هر حال اروپا در برجام سعی کرده بود با حفظ توافق هسته‌ای از منافع امنیتی آن نهایت استفاده را ببرد. اتفاقا به همین واسطه بود که آلمان، فرانسه و انگلستان به عنوان سه عضو حاضر در توافق هسته‌ای بعد از خروج ترامپ از برجام سعی کردند این توافق را حفظ کنند تا بتوانند از دستاوردهای امنیتی آن بهره ببرند. پس می بینید که افزایش ناامنی در تنش ایران و آمریکا تا چه انداه می تواند اروپا را نگران کند. اما با اقدام احمقانه دونالد ترامپ در ترور سردار سلیمانی یقیناً تمام این دستاوردها تحت‌الشعاع قرار خواهد گرفت. بنابراین اروپایی ها سعی می کنند با برخی تحرکات خود تحولات را به سمت و سویی بکشانند که حداقل از جانب جمهوری اسلامی ایران تهدید به انتقام سخت محقق نشود و یا دامنه آن چندان گسترده و شدید نباشد. به هر حال جمهوری اسلامی ایران در طول ماه‌های اخیر با ساقط کردن پهپاد متجاوز آمریکایی، توقیف کشتی و نفتکش انگلیسی و همچنین اتفاقات دیگری نظیر آنچه در سوریه، عراق و نظایر آن شکل گرفته به روشنی، هم برای دونالد ترامپ و هم برای اروپایی ها این واقعیت را ثابت کرده است که اگر به دنبال انتقام سخت خواهد بود یقینا این مسئله تحقق پیدا خواهد کرد، اما زمان آن، شدت آن و جغرافیای آن هنوز برای هیچ کس مشخص نیست و همین مسئله دایره نگرانی ها اروپا و آمریکا را افزایش داده است به گونه ای که ما شاهد بودیم دونالد ترامپ دوباره مسئله تهدید ایران را با مطرح کردن حمله به ۵۲ سایت ایرانی تکرار کرد تا بتواند نگرانی‌های خود را به حاشیه ببرد. همین ابعاد مبهم ناامنی یقیناً برای اروپایی‌ها به شدت نگران کننده خواهد بود.

در راستای نکاتی که اشاره کردید اروپا محور تلاش خود را بر جمهوری اسلامی ایران متمرکز کرده است و سعی دارد تهران را از عملیاتی کردن انتقام سخت منصرف کند. اما آیا با این دست مواضع اروپایی‌ها در حمایت ضمنی و گاه حمایت صریح از اقدام دونالد ترامپ در ترور سردار سلیمانی اکنون اروپایی‌ها در جایگاهی هستند که جمهوری اسلامی ایران به مواضع آنها وقعی بنهد؟

نکته مهمی که باید به آن اشاره کرد این است که اکنون اروپایی ها می دانند قدرت و توان لازم برای ایجاد فشار بر دونالد ترامپ و ایالات متحده آمریکا را ندارند. کما اینکه در مسئله برجام این ناتوانی به شکل بسیار بارزی برای افکار عمومی جهانی نمایان شد. لذا اروپا با اعتراف و اشراف بر این ناتوانی خود سعی می‌کند فشار را بر جمهوری اسلامی ایران افزایش دهد تا تهران از انجام اقدامی که به افزایش ناامنی در منطقه غرب آسیا و به خطر افتادن منافع اروپایی‌ها بینجامد، منصرف کند. از طرف دیگر و در راستای آنچه شما به آن اشاره کردید یقینا اروپایی‌ها با این همراهی و همسویی خود با اقدام دونالد ترامپ در ترور سردار سلیمانی دیگر هیچ گونه مقبولیتی در میان جمهوری اسلامی ایران و مسئولین ایرانی ندارند. بنابراین تمام تلاش‌های اروپایی‌ها برای کاهش تنش و منصرف کردن ایران از انجام انتقام سخت با شکست مواجه خواهد شد. حتی این مسئله می‌تواند تاثیرات منفی خود را بر مناسبات برجامی نیز بگذارد. البته این مسئله منوط به اقدامات و شرایط سیاسی در روزها و هفته‌های آینده دارد.

کلید واژه مهمی که در لابه لای سخنان شما وجود داشت، ابعاد گسترده و جدی تبعات ترور سردار سلیمانی بودو در کنار آن به اهمیت انتقام سخت اشاره کردید. از نگاه شما در شرایط حساس کنونی جمهوری اسلامی ایران باید چه واکنشی را از خود نشان دهد که بهترین نتایج را با کمترین هزینه برای ما در پی داشته باشد؟

برای پاسخ به این سوال مهم شما اولاً باید خاطر نشان کنم که اگر ما از انتقام سخت سخن می گوییم به معنای انجام یک عمل نابخردانه و یا احساسی در شرایط کنونی نیست. همانگونه که من اشاره کردم اکنون جمهوری اسلامی ایران به این فهم رسیده است که نباید در بستر تحولات سیال و زودگذر احساسی کنونی دست به اقدام و واکنش سریع بزند. اگرچه اکنون افکار عمومی داخلی به شدت خواهان انتقام سردار سلیمانی هستند، ولی این انتقام باید در جای خود، در زمان خود و در یک جغرافیایی مشخص صورت بگیرد تا به قول شما بهترین نتایج را با کمترین هزینه برای ما در پی داشته باشد.
در کنار آن حتما اولین کاری که باید صورت بگیرد این است که جمهوری اسلامی ایران از تمام ظرفیت و توان سیاسی، دیپلماتیک و حقوقی خود برای قانونی کردن این ترور دولتی ایالات متحده آمریکا استفاده کند. چون این اقدام مذبوحانه دونالد ترامپ عمل بزرگ نظامی و عملیاتی نبوده است. چرا که سردار سلیمانی به عنوان یک فرد عادی با پاسپورت ایرانی و ویزای عراقی وارد این کشور شده و در هیچ عملیات نظامی هم شرکت نکرده است. همچنین طبق بیانیه پنتاگون رسما دونالد ترامپ مسئولیت صدور فرمان این ترور را پذیرفته؛ تروری که نقض حقوق و قوانین بین المللی است. بنابراین باید جمهوری اسلامی ایران شکایت خود را به سازمان ملل، شورای امنیت، دیوان بین المللی دادگستری و هر مجمع، نهاد و ارگان بین المللی که به این مسئله مربوط است، ارجاع دهد تا بتواند این شکایت را از نظر قانونی پیگیری کند. البته این تلاش‌ها به موازات تحقق انتقام سخت است. یعنی جمهوری اسلامی باید در هر دو حوزه فعال شود.