زمان برای راستی‌آزمایی صداقت اروپا در برجام فرا رسیده است

دوازدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام روز جمعه (15 آذر) پس از حدود دو ماه تاخیر و در حالی که ایران در آستانه تکمیل فرایند "بازگشت‌پذیری" هسته‌ای قرار گرفته است، در هتل کوبورگ وین برگزار خواهد شد.

به گزارش ایسنا، این نشست بر خلاف نشست فوق‌العاده در مردادماه، نشستی عادی محسوب می‌شود و دستور کار آن مربوط به تعهدات هسته‌ای و لغو تحریم‌ها است. این نشست پیش از ظهر روز جمعه به سرپرستی سید عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه و هلگا اشمید معاون رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا برگزار می‌شود.

قرار است سید عباس عراقچی در حاشیه این نشست با همتایان خود دوجانبه دیدار کند. وی هم‌چنین با رافائل گروسی مدیرکل جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیدار می‌کند.

این اولین دیدار یک مقام ایرانی با رافائل گروسی بعد از انتخاب وی به عنوان مدیرکل جدید آژانس است.

با وجود تغییرات مدیریتی در اتحادیه اروپا که از اول دسامبر شاهد آن بودیم و آمدن جوزف بورل در جای فدریکا موگرینی رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا و از سویی مسایل مربوط به برگزیت، هیات اتحادیه اروپا با همان چینش گذشته در این نشست حاضر خواهد شد.

آخرین نشست کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان وزیران خارجه ایران و 1+4، در 8 تیرماه (29 ژوئن) برگزار شد و بعد از آن نشست فوق‌العاده‌ای در همین سطح در 6 مرداد ماه (28 جولای) برگزار شد. بررسی عملیاتی شدن کاهش تعهدات هسته‌ای از سوی کشورهای اروپایی و از سویی توقیف نفتکش حامل نفت ایران در جبل الطارق که از منظر ایران نقض برجام بود، از جمله موضوعات در دستور کار آن نشست بود.

در عین حال بحث اینستکس و کانال مالی، بررسی آخرین تحولات مربوط به پروژه مدرن‌سازی رآکتور تحقیقاتی اراک به عنوان بخشی از برجام، طرح تبدیل تأسیسات فردو به یک مرکز هسته‌ای، فیزیک و فناوری (اخیرا این طرح از شمول معافیت‌های هسته‌ای آمریکا خارج شد)، بررسی پروژه‌هایی در حوزه همکاری هسته‌ای صلح‌آمیز در چارچوب پیوست شماره سه برجام، بررسی اقلام و درخواست‌های هسته‌ای و دو گانه از طریق کانال خرید برجام، انتقادات ایران به اجرایی نشدن تعهدات کشورهای اروپایی و چگونگی دور زدن و خنثی کردن تحریم‌های آمریکا علیه ایران از جمله موضوعاتی است که در دستور کار این نشست قرار دارد.

سه کشور اروپایی به همراه چین و روسیه بعد از آن‌که آمریکا یک جانبه از برجام خارج شد به بهانه ناتوانی در مقابله با تحریم‌های ایران و متاثر بودن تبادلات بانکی و تجاری اروپا از اقتصاد آمریکا به طور کامل از اجرای تعهدات خود سرباز زدند و در این مدت صرفا به انتشار بیانیه‌ و حمایت‌ از اجرای برجام روی کاغذ اکتفا کردند.

این رویکرد اروپا با واکنش منفی ایران پس از یک سال که از خروج آمریکا از برجام می‌گذشت مواجه شد. ایران به درخواست کشورهای باقی‌مانده در برجام مذاکراتی را در راستای رسیدن به راه‌حلی برای چگونگی اجرای برجام در نبود آمریکا یا دور زدن تحریم‌های آمریکا در این مدت انجام داد و در نهایت دو طرف به ساز و کاری مالی (اینستکس) برای ادامه تعاملات مالی و اقتصادی دست یافتند اما این ساز و کار با وجود حمایت و استقبال کشورهای اروپایی از آن تا کنون فعالیت درخوری که برای ایران راضی‌کننده باشد نداشته است.

ایران در اردیبهشت سال 98 در اطلاعیه‌ای از تصمیم خود برای کاهش تدریجی و گام به گام تعهدات برجامی‌اش خبر داد.

در گام نخست، ایران عدم پایبندی خود به تولید اورانیوم غنی شده 3.67 تا سقف 300 کیلوگرم و تولید آب سنگین تا سقف 130 تن را لغو کرد. در گام دوم در 16 تیرماه، ایران تعهداتش مبنی بر این‌که میزان درصد و غلظت غنی سازی خود را فراتر از 3.67 افزایش ندهد را لغو کرد و عدم پایبندی خود به انجام غنی‌سازی کمتر از 3.67 را اعلام کرد. در گام سوم، سازمان انرژی اتمی فعالیت‌های تحقیق و توسعه‌ای کشور گسترش یافت که در همین چارچوب به میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران نیز افزوده شد. در گام چهارم نیز ایران به 1044 سانتریفیوژی که در چهار سال گذشته در فضای خلاء فعال بودند، گاز هگزافلوراید اورانیوم تزریق کرد.

ایران اعلام کرده است تا رسیدن به خواسته‌های خود به برداشتن گام‌هایی در راستای کاهش تعهدات برجامی‌اش ادامه می‌دهد.

به گفته مقامات کشورمان تصمیم برای کاهش تعهدات برجامی با هدف بازگرداندن طرف‌های حاضر در برجام به اجرای تعهداتشان انجام گرفته است اما این اقدامات تا کنون موجب نشده تا کشورهای اروپایی به ویژه به تعهدات خود ذیل برجام بازگردند. نه تنها این اتفاق نیفتاده است بلکه کشورهای اروپایی در این مسیر قرار گرفتند که ایران را به استفاده از مکانیسم ماشه (Snap Back) و بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی ذیل قطعنامه‌های شورای امنیت به طور خودکار تهدید کردند.

شرایط فعلی برای طرف‌های حاضر در برجام به لحاظ افکار عمومی داخلی و بین‌المللی این کشورها به گونه‌ای است که هر نوع حرکت به جلو یا عقب‌گرد و جابه‌جایی در این عرصه را پیچیده و سخت ساخته است. برای هر دو طرف ایستادن یا حرکت کردن با هزینه‌های هنگفت سیاسی، اقتصادی و امنیتی رو به رو است. برای ایران اینگونه است که تحریم‌های آمریکا و همراهی اروپا با آن خواسته یا ناخواسته تمامی درها را در عرصه‌های مختلف به روی ایران بسته است و مردم و دولت در شرایط سخت معیشتی قرار گرفته‌اند. از طرفی دولت حسن روحانی با سرمایه‌گذاری عظیمی بر روی برجام، حیثیت و اعتبار دولت خود را بر روی این توافق گذاشت و اکنون پذیرش شکست آن بسیار سخت و هزینه‌ساز است.

در سوی دیگر ماجرا، کشورهای اروپایی قرار دارند که در سال‌های طولانی مدعی بالانس کننده مذاکرات میان ایران و آمریکا بوده و هستند و به ویژه برجام برای اتحادیه اروپا اعتباری قابل توجه در بر داشت و در این سال‌ها کشورهای اروپایی حداقل در حرف و مواضع اعلامی خود از آن و ادامه اجرای توافق هسته‌ای حمایت‌ کرده‌اند. با تنگ‌تر شدن فضای تنفسی برجام، اتحادیه اروپا و سه کشور فرانسه انگلیس و آلمان نه تنها باید شکست خود در این تلاش بین‌المللی را بپذیرند بلکه باید پذیرای این مساله از سوی افکار عمومی خود و جهان باشند که اروپا توان و اراده لازم برای پیشبرد اهداف و منافع خود را مقابل آمریکا ندارد و این شکستی بزرگ برای حیات سیاسی اتحادیه اروپاست.

اتحادیه اروپا همواره اعلام کرده است که "بر تعهد خود نسبت به اجرای کامل و مؤثر برجام در تمام بخش‌ها تاکید می‌کند و برجام را عنصر کلیدی در ساختار جهانی عدم اشاعه می‌داند و یک دستاورد بسیار مهم در حوزه دیپلماسی چندجانبه که بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ با اتفاق آرا مورد تأیید شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار گرفت، است."

روند پیش رو در تعاملات ایران و اروپا به ویژه در حوزه برجام و بعد از خروج آمریکا از این توافق نشان می‌دهد همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد اروپا بین ایران و آمریکا، آمریکا را انتخاب خواهد کرد و حمایت او از برجام صرفا سیاسی بوده است نه اقتصادی و امنیتی. 

نکته قابل توجه در دستور کار نشست‌های کمیسیون مشترک برجام در یک سال و نیم گذشته و نیز در مواضع و سخنان مقامات کشورهای باقی‌مانده در برجام تاکید و انتقاد آنها از رفتار و تصمیم ایران در کاهش تعهدات برجامی‌ است که انتظار دارند با وجود خروج آمریکا از برجام و اجرا نشدن تعهدات اقتصادی و تجاری متقابل، ایران هم‌چنان به برجام پایبند بماند و در نشست روز جمعه نیز به طور قطع بیش از آنکه به تعهدات و اقدامات خود بپردازند روند انتقاد از ایران را دنبال خواهند کرد. کشورهای اروپایی با تهدید ایران به استفاده از مکانیسم ماشه عملا در جبهه آمریکا قرار گرفته‌اند.

ایران با برداشتن چهار گام مهم هسته‌ای و برداشتن محدودیت‌های هسته‌ای عملا در آستانه انجام اقدامات و گام‌هایی قرار گرفته است که بدون شک سرنوشت برجام و تعاملات ایران و 1+4 و ایران و اروپا را تغییر خواهد داد. ورود ایران به غنی‌سازی 20 درصدی و کاهش نظارت‌ها و بازرسی‌های آژانس به سطح پادمانی اقداماتی است که می‌تواند سنگ محکی برای ایران در اعتماد به اروپا در همان سطح حمایت سیاسی از برجام باشد.