حتی اگر کشور در تحریم هم نبود، باید نرخ بنزین افزایش می یافت

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – اگر چه طرح افزایش نرخ بنزین در کشور با برخی حوادث و اتفاقاتی همراه بوده است، اما کارشناسان حوزه اقتصاد و انرژی معتقدند این طرح می تواند در شرایط تحریمی کمک جدی به دولت و کشور در رفع مشکلات کند. . دیپلماسی ایرانی برای بررسی تاثیرات آزاد سازی نرخ بنزین بر توان کشور برای تقابل با تحریم ها، گفت وگویی را با حسن مرادی، کارشناس و تحلیلگر مسائل حوزه انرژی ترتیب داده است که در ادامه می خوانید:
 
بنابر اطلاعیه شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی، از ساعت صفر روز 24 ماه آبان سهمیه بندی بنزین برای تمام وسایل نقلیه بنزین سوز آغاز شد. بر این اساس، قیمت بنزین سهمیه‌ای 1500 تومان و بنزین آزاد 3000 تومان شد. اساسا آزاد سازی نرخ بنزین و دو نرخی کرد آن چه تاثیری در تقابل با تحریم ها دارد؟

پیش از پرداختن به سوال شما معتقدم که نوع اعلام و اعمال سهمیه بندی بنزین بدون زمینه چینی و خبر قبلی تا اندازه ای درست بود. چون باعث ایجاد شُک های اجتماعی و به تبع آن شکل گیری صف های طولانی در پمپ بنزین ها نشد. لذا این نوع اعلام مشکلات کمتری به وجود آورد. اگر چه طی یک دو روز اخیر شاهد برخی اتفاقات ناگوار در برخی از شهرها و استان ها هستیم. اما اگر با زمینه چینی و با اعلام قبلی مسئله سهمیه بندی بنزین مطرح می شد، قطعا مشکلات چند برابر بود. البته در کنار آن روز برفی دیروز شنبه، ترافیک ها و بی برنامگی ها در تردد شهری هم مزید بر علت و افزایش برخی نارضایتی ها شد. اما پیرامون سوال شما هم باید گفت که یقینا یگانه راه مهم در تقابل با فشارها و تحریم های ظالمانه آمریکا توانمند سازی اقتصاد کشور است. در این راستا نیز مسئله سهمیه بندی بنزین می تواند پتانسیل داخلی را برای تقابل با تحریم ها افزایش دهد. چون این مسئله باعث خود کفایی ما در تولید محصول راهبردی به نام بنزین خواهد شد. خوشبختانه ما اکنون در مرز خود کفایی تولید بنزین رسیده ایم. اما با توجه به این ما ضریب افزایش مصرف بنزین تا 14 میلیون لیتر را داریم، نمی توان در رابطه با خود کفایی خوشبین بود، مگر آن که بتوان با سهمیه بندی بنزین، ضریب مصرف را در سال کاهش داد. در غیر این صورت ما در سال 1400 دوباره مجبور به واردات بنزین خوهیم بود که در شرایط تحریمی کنونی بار مضاعفی برای کشور خواهد بود. اگر چه با راه اندازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس گام بزرگی در خود کفایی بنزین برداشته شد ولی با این ضریب افزایش مصرف بنزین در سال یقینا ما باید در آینده ای نزدیک دست به واردات بزنیم پس این جراحی در قالب سهمیه بندی بنزین اجتناب ناپذیر بود. 

اگر چه ذیل نکته شما این جراحی در قالب سهمیه بندی بنزین اجتناب ناپذیر جلوه می کند. اما برخی معتقدند در شرایط کنونی که مردم نزدیک به یک سال و نیم آماج تحریم های بی سابقه آمریکا هستند این آزاد سای نرخ بنزین تشدید فشارهای اقتصادی را باعث خواهد شد که خارج از توان معیشتی جامعه است. لذا کارآیی این طرح در این برهه همراه با اما و اگرهایی است؛ ارزیابی شما در این رابطه چیست؟

ببینید شرایط اکنون به گونه ای است که دولت هر گاه و در هر شرایطی دست به سمهیه بندی بنزین بزند، تبعات منفی آن در جامعه خود را نشان خواهد داد. همان گونه که این طرح در دولت های نهم و دهم با واکنش ها، مخالفت ها و اعتراضاتی روبه رو بود، امروز هم این طرح که از جانب دولت دوازدهم صورت گرفته است، با واکنش های جدی در داخل همراه شد. لذا به صرف برخی مخالف ها نمی توان از فوائد بلند مدت و راهبردی آن برای کل کشور چشم پوشی کرد. چون یقینا طرح سهمیه بندی بنزین می تواند پتانسیل کشور را در حوزه اقتصادی و انرژی به شدت افزایش دهد که در شرایط تحریمی یک امر واجب است. پس نباید به خاطر برخی اهداف مقطعی و کوتاه مدت و برخی مخالفت ها از این طرح مفید چشم پوشی کرد. در این راستا مجلس هم تصویب کرده بود که نرخ بنزین همواره باید نزدیک به قیمت حوزه خلیج فارس باشد. حالا که دولت جرات و جسارت این جراحی را پیدا کرده است باید به آن تاسی کرد و به واسطه برخی نگرانی هایی که می توان با مدیریت درست آن را برطرف کرد نباید از اجرایی شدن این طرح خودداری کرد. البته اخباری هم در خصوص مخالفت برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی مطرح شد که به دنبال جلوگیری از اجرای این طرح هستند که من امیدوارم این نمایندگان نیز به مصالح درازمدت جامعه، ملت و کشور بیندیشند و به فکر برخی تحرکات تبلیغاتی در آستانه انتخابات نباشند. ما باید از این طرح حمایت کنیم و در کنار آن با مدیریت درست به دنبال التیام برخی تبعات منفی سمهیه بندی بنزین باشیم. در این راستا اختصاص هر چه سریعتر درآمدهای ناشی از افزایش نرخ بنزین به خانوارهای نیازمند و دهک های پایین جامعه می تواند موثر و مفید واقع شود. اگر چه صد در صد تبعات منفی افزایش نرخ بنزین مرتفع نخواهد شد، اما به هر حال باید جامعه را به سمت کاهش مصرف سوخت و مدیریت مصرف برای نیل به اهداف بلندمدت و راهبردی تر سوق داد.   

در راستای نکات شما آیا اگر کشور در شراط تحریمی نبود باز هم این جراحی اجتناب ناپذیر بود؟

بدون شک ما باید به سمت سهمیه بندی بنزین می رفتیم، حتی اگر کشور در تحریم به سر نمی برد. پیرو این نکته در مجلس ششم، علیرغم برخی حاشیه های سیاسی که برای آن مطرح است تصویب شد که هر ساله 20 درصد نرخ بنزین در کشور افزایش پیدا کند. اگر آن روند از همان سال از جانب دولت ها پیگیری و عملیاتی می شد، می توانست با شیب ملایم جامعه را به تدریج با کاهش مصرف بنزین و مدیریت مصرف سوق دهد که در نهایت ما می توانستیم خیلی سال پیش در زمینه تولید بنزین خودکفا شویم. اما متاسفانه مجلس هفتم به بهانه تثبیت قیمت ها از اجرای این طرح مفید جلوگیری کرد تا دولت نهم و دهم که مسئله هدفمندی یارانه پیش آمد. البته با وجود اجرایی شدن آن طرح و افزایش نرخ بنزین در آن سال ها متاسفانه نتوانست خلاء فاصله نرخ سوخت را در کشور پر کند. 
در کنار آن اکنون متاسفانه کشور با مشکلات جدی زیست محیطی ناشی از افزایش مصرف سوخت در کلان شهرها روبه رو است که هر سال هم جدی تر می شود. متاسفانه میزان مصرف سوخت در کشور با معیارها و استانداردهای جهانی تفاوت بسیاری دارد و ما نسبت به متوسط جهانی شاهد مصرف بالای سوخت در داخل هستیم. پیرو این نکته نیز آمار بالای امراض ناشی از آلودگی هوا به خصوص در فصل سرما، خود به بار مضاعف بر دولت، به واسطه تحمیل هزینه های درمانی بدل شده است. یعنی علاوه بر نگرانی از بابت تامین بودجه به منظور تولید و واردات بنزین و نیز تبعات منفی آلودگی هوای ناشی از افزایش مصرف سوخت، باید هزینه جداگانه ای هم برای درمان در این رابطه اندیشید که در شرایط تحریمی، همه این هزینه ها می تواند فشارها را بر دولت و کشور بیشتر کند. 
از طرف دیگر یقیناً مسئله فروش نرخ پایین بنزین در داخل کشور و اختلاف فاحش قیمتی آن با همسایگان باعث رونق بیش از پیش قاچاق سوخت در داخل کشور شده که ضربه مهلکی به صنعت نفت و فرآورده‌های نفتی، آن هم در شرایط تحریمی کنونی وارد کرده است. چون در طول این چند سالی که مسئله آزاد سازی نرخ بنزین و سوخت از دستور کار دولت خارج شده بود، ایران را به ظرفی تبدیل کرده بود که از آن یک شلنگ بنزین و سوخت توسط قاچاقچیان به یکی از همسایگان کشبده شده بود. پس باید این هدفمند کردن سوخت را در دستور کار داشته باشیم حتی اگر در تحریم هم نباشیم. 
مضافا این که سهمیه بندی بنزین همان جراحی اجتناب ناپذیری است که می تواند به عنوان توفیق اجباری در توانمند کردن تولید فرآورده های نفتی و قدرتمند کردن صنعت نفت و جلوگیری از خام فروشی عمل کند. اگر چه اکنون توان پالایشگاه های داخلی نسبت به تولید جهانی پایین است، اما اگر این روند پیگری شود یقینا با درآمد ناشی از این سمهیه بندی ها می توان به سمت تولید و ساخت پالایشگاه های بیشتر رفت. ضمن این که تولید فرآورده نفتی یقینا، هم با ارزش افزوده بیشتر همراه است و هم در شرایط تحریم با دردسرهای کمتری برای فروش مواجه است. لذا باید این طرح هر چه جدی تر و بدون توفق پی گرفته شود. حتی من معتقدم که باید طرح سهمیه بندی سوخت در رابطه با گازوئیل هم عملیاتی شود. البته در فاصله زمانی کمتر و با مدیریت پررنگ تر که تبعات منفی آن هم بر کشور تحمیل نشود.  

با توجه به نکات شما باید نرخ سوخت در چه قالب و متد نرخ گذاری قرار گیرد تا بتوان آن را نرخ درستی برای شرایط کنونی کشور دانست؟

من معتقدم همین نرخی که مطرح شده نرخ مناسبی است که می تواند ما را در رسیدن به اهداف مد نظر کمک کند. اکنون افزایش 50 درصدی در بنزین سهمیه ای و افزایش 300 درصدی در بنزین آزاد با توجه به شرایط معیشتی و اقتصادی کشور، بیشترین هماهنگی را با توان مردم در خرید سوخت و بنزین دارد. اگر چه همین نرخ هم فشارهایی بر مردم دارد، اما باید این شرایط را با آرامش و تنش کمتر سپری کرد.