کالای عمومی جنگ، سرمایه ملی دفاع

نویسنده: محمد فاضلی – عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی

دیپلماسی ایرانی: جنگ بخشی از تاریخ ملت‌هاست و همه ملت‌ها برای حفاظت و صیانت از جنگ و تاریخ شان، تلاش می‌کنند. کشورهای متجاوز هم حتی تلاش می‌کنند که جنگ‌های خود را تقدیس کنند و آن‌را به سرمایه اجتماعی و نمادین خود تبدیل کنند. 

سؤال مهم برای ما ایرانیان که هشت سال را بر اثر تجاوز عراق، در جنگ سپری کردیم، این است که چگونه از جنگ و دفاع هشت ساله، صیانت و حفاظت کنیم. 

معتقدم برای حفاظت و صیانت از سرمایه جنگ هشت ساله در تاریخ ملت ایران، می‌توانیم از مفهوم عمدتاً اقتصادی «کالای عمومی» استفاده کنیم. «کالای عمومی» چیست؟ امنیت مصداق کاملی از کالای عمومی است. 

کالای عمومی، تخصیص‌ناپذیر است و همگان می‌توانند از آن استفاده کنند بدون آن‌که سهم دیگران کاسته شود. اگر امنیت تأمین شود، نمی‌توان آن‌را به کسانی خاص تخصیص داد و بقیه را از آن محروم کرد. شهر که امن باشد، همه امنیت دارند. ممکن است کسانی مالیات داده باشند و دیگرانی نداده باشند، اما وقتی امنیت با همین پول مالیات تأمین شد، آنها که مالیات نداده‌اند هم امنیت دارند. 

کالای عمومی رقابت‌پذیر هم نیست. شما می‌توانید برای کسب گوشت یا خودرو بیشتر و بهتر رقابت کنید، اما تلاش برای رقابت در کسب کالای عمومی هوای پاک در تهران یا امنیت، خیلی معنادار نیست. امنیت و هوای پاک یا برای همه هست یا برای هیچ کس نیست. مبحث کالای عمومی شرح بسیار بیشتری دارد، اما همین مقدار برای بحث ما کافی است. کالاهای عمومی وقتی در بهترین شرایط تولید و ارائه می‌شوند که همگان در تولید آن مشارکت کنند. همه باید در استفاده از لوازم نقلیه عمومی و در نتیجه تولید هوای پاک، سهیم شوند.

آب، امنیت، هوای پاک و محیط‌زیست باید با مشارکت همگان حفظ شوند. اما اگر گروهی تلاش کنند کالای عمومی را از آن خود کنند و دیگران را از آن محروم کنند، منجر به بی‌تفاوتی و عدم مشارکت می‌شود. اگر آب و محیط‌زیست پاک مختص گروه خاصی شود، بقیه مردم نسبت به صیانت از منابع آب بی‌تفاوت می‌شوند. اگر امنیت مال گروه خاصی باشد، بقیه هم مالیات نمی‌دهند و بی‌تفاوتی نسبت به امنیت، سبب تخریب امنیت برای همه می‌شود. 

حفاظت از میراث مثبت جنگ برای ملت، باید بر اساس مدل کالای عمومی صورت بگیرد. اقشار و گروه‌های مختلف مردم در تأمین منابع مالی، انسانی، نمادین و حتی عاطفی جنگ سهم داشته‌اند. جنگ به همین ترتیب باید متعلق به همه باشد.

اگر گروهی تلاش کنند «کالای عمومی جنگ» را از دیگران دریغ و آن‌را میراث فکری، اجتماعی و سیاسی خود کنند؛ در نهایت به بی‌تفاوتی بقیه منجر خواهد شد. 

اگر آب مال همه باشد و با مشارکت همه صیانت شد، همه خود را مسئول می‌دانند اما اگر این گونه نبود، در بهترین حالت بی‌تفاوت می‌شوند و بدتر این‌که خود نیز در تخریب و آلوده کردن آن می‌کوشند. عین همین اتفاق برای جنگ هم رخ می‌دهد. جنگ باید کالای عمومی و سرمایه همه ملت ایران باشد. 

اگر جنگ و سال‌های دفاع، مال همه شد – حتی صرف‌نظر از این‌که در تولید سرمایه ملی، عاطفی، معنوی و اجتماعی حاصل از جنگ سهیم بوده‌اند یا نبوده‌اند – آن وقت، حس مشارکت ملی در حفظ سرمایه جنگ هم شکل می‌گیرد.

بی‌تفاوتی نسبت به میراث ملی دفاع زمانی شکل می‌گیرد که برخی می‌کوشند «کالای عمومی جنگ» را اختصاصی کنند. 

امنیت به مثابه کالای عمومی یا برای همه است یا به تدریج برای هیچ کس نخواهد بود. سرمایه ملی دفاع و جنگ هم برای همه است یا به تدریج زوال می‌یابد و برای هیچ کس نخواهد بود.