دیپلماسی بریتانیایی

نویسنده: محمود جوادی، پژوهشگر حوزه دیپلماسی

دیپلماسی ایرانی: دیپلماسی قدمتی دیرینه دارد و در گذر زمان چه به لحاظ موضوعی و چه به لحاظ شکلی تکامل یافته است. ویژگی غیرایستای دیپلماسی بیانگر اهمیت آن در مدیریت روابط اقوام، گروه‌ها، ملت‌ها و درنهایت دولت‌ها در گذر زمان بوده است. ماهیت تکاملی و پویای دیپلماسی حکایت از تغییرات آن در دو سطح نظری و عملی دارد، بدین معنی که اگر دیپلماسی را توأمان علم و عمل بدانیم، هنوز در مسیر پیشرفت و تکامل قرار دارد و کماکان نیازمند تتبعات علمی و تجارب عملی با هدف افزودن بر غنای علمی مفهوم دیپلماسی است. لذا، این وظیفه شارحان و مجریان دیپلماسی است که نه‌تنها بر ادبیات موجود افزوده و تجارب دیپلماتیک خود را به اشتراک بگذارند، بلکه از دانش و تجربه دیگران بخصوص پیشگامان علمی و عملی حوزه دپیلماسی نیز بیاموزند.

با توجه به این مهم، آکادمی وزارت امور خارجه بریتانیا با همکاری اوپن یونیورسیتی (Open University) از تاریخ 23 اردیبهشت سال جاری (1398) به مدت 6 هفته اقدام به برگزاری دوره آموزشی مجازی و رایگان با موضوع «دیپلماسی در قرن 21» کرده است.  در این دوره آموزشی، 6 سرفصل «نمایندگی»، «ارتباطات»، «زنان در دیپلماسی»، «اهمیت نظریه در دیپلماسی»، «اداره نمایندگی دیپلماتیک» و «مهارت‌های دیپلماتیک» موردبررسی قرار گرفته است. برگزارکنندگان این دوره صریحاً اظهار داشته‌اند که تمامی دروس و مطالب از دیدگاه بریتانیا و وزارت امور خارجه این کشور ارائه شده است، بطوریکه در هر سرفصل، نظریه‌پردازان بریتانیایی در کنار کادر دیپلماتیک وزارت امور خارجه بریتانیا ازجمله سفیر پیشین این کشور در ایران در خصوص موضوعات آن سرفصل به بیان دیدگاه‌ها و تجارب خود پرداخته و توصیه‌هایی را ذیل هر موضوع بیان کرده‌اند.

از سوی دیگر، ماهیت تعاملی دوره آموزشی مذکور، این فرصت را در اختیار برگزارکنندگان و شرکت‌کنندگان از دیگر کشورها قرار داده که از دیدگاه یکدیگر در خصوص موضوعات این دوره آموزشی مطلع شوند و بر غنای مطالب بیفزایند. ناگفته نماند، این دوره آموزشی برای نخستین بار در اواخر سال گذشته (1397) برگزار شد و بنا به آمار ارائه شده، افرادی از 171 کشور جهان در این دوره آموزشی ثبت‌نام کرده بودند که پس از بریتانیا، بیشترین شرکت‌کنندگان از کشورهای ترکیه، آمریکا و استرالیا بودند. در دوره آموزشی جدید که از اردیبهشت‌ماه سال جاری آغاز و تا اواسط تیرماه امکان ثبت‌نام و فراگیری دروس آن وجود دارد، افرادی از بیش از 30 کشور جهان که غالباً دیپلمات و پژوهشگران حوزه دیپلماسی و روابط بین‌الملل هستند، حضور داشته و ضمن فراگیری موضوعات این دوره آموزشی، دیدگاه‌های خود را در این خصوص به اشتراک گذاشتهاند.

با توجه به استدلالی که در مطلع این نوشتار اشاره شد، نگارنده این سطور سعی کرده است تا به دور از هرگونه تحلیل محتوای دوره یا قیاس با رویکردهای دیپلماتیک داخلی، خلاصه‌ای از مهم‌ترین موضوعات مطرح‌شده در این دوره آموزشی – بخصوص آن دسته از مطالبی که کاربرد بیشتری برای دیپلمات‌های جمهوری اسلامی ایران دارد (توصیهها) – را در ادامه به اشتراک گذارد با این امید و انتظار که پژوهشگران حوزه دیپلماسی و روابط بین‌الملل و همچنین مجریان دیپلماسی کشورمان بتوانند آموزه‌ها و تجارب خود را با جدیدترین خوانش از دیپلماسی که در این دوره آموزشی تشریح شده است، در بوته نقد و مداقه قرار دهند و علاوه بر آن، به تصویر دقیق‌تر و کامل‌تری از «دیپلماسی انگلیسی» نیز دست یابند تا از این رهگذر، رفتارها و کنش‌های دیپلمات‌های بریتانیایی در قبال موضوعات مختلف دوجانبه بین ایران و بریتانیا و همچنین نوع تعامل آنها با عوام و خواص ایرانی قابل‌فهم‌تر شود. در اینجا لازم به اشاره است که در بین 6 سرفصل این دوره آموزشی، چهار سرفصل نخست ماهیتی فراگیرتر داشته، اما دو سرفصل پایانی که اشاره به «اداره نمایندگی دیپلماتیک» و «مهارت‌های دیپلماتیک» دارد، حائز اهمیت بیشتر و کاربردی‌تری برای دیپلمات‌ها بوده که امید است مورد بهره‌برداری دیپلمات‌های کشورمان قرار گیرد.

دیپلماسی چیست و دیپلماتها نمایندگی چه چیزی را بر عهده دارند؟

استدلال اصلی دوره آموزشی مذکور این است که دیپلماسی در سده معاصر به‌مثابه مثلثی است که سه موضوع «نمایندگی»، «ارتباطات» و «مذاکره» سه ضلع اصلی آن را تشکیل می‌دهد و «شبکه‌سازی» در کانون این مثلث قرار دارد. مدرسان در این دوره آموزشی در تلاش برای القای این باور بوده¬اند که «نظریه» یگانه عنصر صیقل دهنده این مثلث بوده و بهره‌گیری از نظریه در عملِ دیپلماتیک به فهم بهتر محیط پیرامون و همچنین اقدام کارآمدتر از سوی وزارت امور خارجه و کادر دیپلماتیک در کشور پذیرنده منتج خواهد شد. دیگر موضوع مهم و موردتوجه این دوره آموزشی، تبیین این مسئله بوده که در سده معاصر و با توجه به جهانی‌شدن ارتباطات و تعاملات، "کادر دیپلماتیک در کشور میزبان علاوه بر نمایندگی منافع دولت متبوع خود، موظف به نمایندگی و پیشبرد ارزش‌های خود در کشور پذیرنده نیز است". ارزش‌ها – بخصوص ارزش‌هایی که بریتانیا از آن به‌عنوان ارزش‌های جهان‌شمول و لیبرالی یاد می‌کند و سعی در تسری آن در تمامی جوامع است – زمانی اهمیت دوچندان می‌یابد که دریابیم دیپلماسی قابلیت کاستن از اصطکاک یک دولت با دولت‌های دیگر و افزایش سازگاری با آنها در نظام جهانی را دارا است. لذا، بر این اساس است که بریتانیا از دیپلمات‌های خود می‌خواهد که ارزش‌های مطلوب را در دیگر جوامع تبلیغ و ترویج کنند. برای مثال در این دوره آموزشی نشان داده شده است که کمیسیونر عالی (سفیر) بریتانیا در استرالیا در سال 2017، مراسم ازدواج همجنسگرایانی که یکی از آنها تابعیت بریتانیا دارد را در رزیدانس برگزار کرد و این مراسم در زمانی برگزار شد که این نوع مراسم¬ها در استرالیا غیرقانونی بود و همین مسئله باعث جنجال‌های خبری شد که در نهایت در اواخر همان سال، این مسئله در استرالیا تبدیل به قانون شد. به‌رغم رویکرد ترویج ارزش‌های مطلوب بریتانیا از سوی کادر دیپلماتیک لندن در کشورهای پذیرنده، نیکلاس هاپیتون، سفیر پیشین بریتانیا در ایران، در بخشی از این دوره آموزشی اظهار داشت که "حساسیت‌های موجود بین دو کشور مانع از تمرکز بر مسائل حساسیت‌برانگیز از سوی وی و کادر دیپلماتیک این کشور در تهران شد". بااین‌حال، تمرکز وی بخصوص در شبکه‌های اجتماعی بر "فرهنگ متنوع و پویای ایران بود تا از این طریق بتواند ارتباطات مثبت و ایجابی با شهروندان ایرانی برقرار کند".

نظریه ها و تنوع طیف دیپلماسی

سرفصل دیگری که این دوره آموزشی به‌طور ویژه بدان پرداخته، مسئله نظریه‌ها و انواع دیپلماسی بوده است. مدرسان دوره مذکور بر این باورند که "جهان‌بینی همچون عینک است و نظریه‌های گوناگون نیز به‌مثابه لنزها و عدسی‌های این عینک عمل می‌کنند که تغییر در لنزها باعث تأثیرگذاری بر چگونه دیدن و حتی چه چیزی دیدن می‌شود". ناگفته نماند، در بخشی از گفت وگو با یک استاد علم سیاست، دیپلماسی بریتانیا ملهم از بین‌الملل¬گرایی لیبرال توصیف و «شراکت‌ها»، «همکاری با دیگران» و «بازی حاصل جمع غیرصفر» ازجمله ارزش‌های بنیادین دیپلماسی بریتانیا در طول دو سده اخیر عنوان شد. علاوه بر این، در این دوره آموزشی، دیپلماسی خط 1 (دیپلماسی دولت‌ها)، دیپلماسی خط 2 (دیپلماسی بازیگران غیردولتی و مکمل دیپلماسی دولتی) و دیپلماسی خط 3 (دیپلماسی مردمی یا عمومی) به‌عنوان سه گونه اصلی دیپلماسی تبیین شد و علاوه بر آن، چندین خط دیپلماسی بالقوه دیگر نظیر دیپلماسی شهروندان، دیپلماسی محققان، دیپلماسی فعالان صلح، دیپلماسی رهبران دینی، دیپلماسی رسانه، دیپلماسی اعانه، دیپلماسی افکار عمومی و دیپلماسی نخبگان در مدیریت منازعات مورداشاره قرار گرفت که هر یک برای تأثیرگذاری نیازمند مسیر و بازیگران متفاوتی هستند. در پایان این سرفصل، موضوع دیپلماسی ورزش مورد مداقه قرار گرفت و مدرسان این دوره آموزشی در گفت وگو با یکی از شارحان دیپلماسی ورزش، این نوع از دیپلماسی را – در مقایسه با دیگر انواع دیپلماسی همچون دیپلماسی موسیقی، هنر و غذا – به دلیل ماهیت فراگیر و جهان‌شمول آن حائز اهمیت بیشتری دانستند و قدرت ارتباطی آن را بی‌بدیل عنوان کردند و این مثال را مطرح کردند که "دیدیه دروگبا، کاپیتان تیم ملی فوتبال ساحل‌عاج پس از راه‌یابی این کشور به جام جهانی سال 2006 از دولتمردان کشور خود خواست تا به جنگ داخلی در این کشور پایان دهند و پس از چند روز این اتفاق افتاد. لذا فوتبال و ورزش به‌طورکلی این قابلیت را دارد که تأثیرگذار بوده و تصورات را تغییر دهد و به قول نلسون ماندلا از ظرفیت تغییر جهان برخوردار باشد".

اهمیت زنان دیپلمات در دیپلماسی

مبحث دیگری که این دوره آموزشی بدان پرداخت، مسئله نقش‌آفرینی زنان در دیپلماسی با تمرکز بر تجارب و فعالیت‌های زنان دیپلمات در وزارت امور خارجه بریتانیا بود. این مسئله که در قالب «برابری جنسیتی» یا «تنوع نیروی کار» مطرح شده ناظر بر برنامه اقدام 2020 درون وزارت خارجه بریتانیا است که بر این اساس، این‌گونه هدف‌گذاری شده است که تا پایان این دهه، 50 درصد از تمامی کادر وزارت خارجه بریتانیا را زنان تشکیل دهند و 39 درصد از مناصب ارشد و مدیریتی از سوی زنان دیپلمات اشغال شود. همچنین بر اساس توضیحاتی که ذیل این سرفصل در این دوره آموزشی ارائه شد، زنان شاغل در وزارت امور خارجه بریتانیا دارای انجمن بوده که بزرگترین انجمن داخلی این وزارتخانه با 750 عضو نیز به شمار می‌آید. این انجمن دارای سخنگویانی بوده و این انجمن در طول سال نشست‌هایی را برگزار می‌کند، چراکه بر این باورند تنها از طریق آگاهی بخشی و تلاش برای سیاستگذاری در راستای ایجاد توازن بین نیروهای زن و مرد درون کادر دیپلماتیک وزارت امور خارجه می‌توانند به نابرابری جنسیتی در محیط کار خود پایان دهند. همچنین در بخش دیگری از این سرفصل اشاره شده است که بنا به آمار موجود، آن دسته از مصالحه‌ها و توافق‌هایی که زنان دیپلمات در آن‌ها نقش‌آفرین بودند، 35 درصد احتمال بیشتری برای دوام و بقا بیش از 15 سال داشته و دارند؛ لذا تلاش زنان دیپلمات در وزارت امور خارجه بریتانیا این است که از طریق همکاری با همکاران خود در وزارت امور خارجه دیگر کشورها بتوانند حضور زنان در مدیریت منازعات و متعاقب آن مذاکرات و میانجیگری‌ها را تسهیل و محقق کنند.

نقش و اهمیت «ارتباطات» در دیپلماسی

موضوع دیگری که این دوره آموزشی به‌طور ویژه به آن پرداخت، مسئله «ارتباطات» به‌عنوان یکی از سه ضلع دیپلماسی است که تأکید این سرفصل بیشتر بر فعالیت دیپلمات‌ها در فضای سایبری بود. با توجه به اهمیت این مسئله و رویکرد جدید دستگاه سیاست خارجی کشورمان به مسئله ارتباطات و گسترش حضور در فضای سایبری، نکات و توصیه‌های مطروحه ذیل این سرفصل با جزئیات و تفصیل بیشتری در ادامه اشاره شده است:

-    شبکه‌های اجتماعی اساس کار دیپلماتیک است و با توجه به این مسئله که دیپلماسی به معنای دریافت و ارسال پیام است، شبکه‌های اجتماعی در هر دو حوزه دریافت و ارسال می‌تواند مفید واقع شوند.

-    شبکه‌های اجتماعی به دیپلمات‌ها کمک می‌کند تا به گروه‌های اجتماعی خاصی در جامعه هدف ازجمله دیگر دیپلمات‌ها، روزنامه‌نگاران و عقیده سازان (opinion maker) دسترسی داشته باشند و علاوه بر آن، این امکان برای دیپلمات‌ها وجود دارد که از طریق شبکه‌های اجتماعی به گستره وسیعی از مردم دسترسی یابند.

-    اگر به فناوری‌های دیجیتال به‌عنوان ابزار دیپلماسی نگاه شود، ظرفیت‌های فناوری برای دیپلماسی محدود به مجموعه‌ای از مکاتبات بین سفارتخانه‌ها و وزارت امور خارجه خواهد بود. حال چنانچه فناوری‌های دیجیتال به‌عنوان بستری برای دیپلماسی نگریسته شود، آنگاه فعالیت‌های دیپلماتیک از درون متحول خواهد شد و دیپلمات‌ها خواهند آموخت چگونه جهان را متفاوت بنگرند و به‌صورت گوناگون با مخاطبان خود در ارتباط باشند؛ اما مهم‌تر از همه، باعث خواهد شد تا دیپلمات‌ها در اتخاذ رویکردها خلاق‌تر رفتار کرده و انطباق‌پذیری بیشتری با شرایط داشته باشند؛ مسیری که هم اکنون تمامی کشورها در ابتدای آن قرار دارند.

-    با توجه به ماهیت تحول خواهانه فناوری‌ها در یک یا دو سال آینده، ضرورت دارد وزارت امور خارجه و دیپلمات‌ها از هم‌اکنون بر این فناوری‌های جدید و نوظهور نظیر «هوش مصنوعی» و «واقعیت مجازی» سرمایه‌گذاری کنند و از این فناوری‌های جدید در فعالیت‌های دیپلماتیک بهره‌برداری کنند.

-    تمامی نهادها و بخش‌های درونی و تخصصی وزارت امور خارجه باید از رویه‌های مثبت و مطلوب دیپلماسی دیجیتال الگوبرداری کرده و سعی کنند از این نوع دیپلماسی برای تدوین و ترویج راهبردها و رویکردهای خود بهره‌برداری کنند و علاوه بر آن، با استفاده از تحلیل ابرداده¬ها، این نهادهای تخصصی وزارت امور خارجه قادر خواهند بود تا از روندهای نوظهور در حوزه کاری خود اطلاع یابند و بر اساس این روندهای جدید، برنامه‌ریزی کنند.

-    وزارت امور خارجه برخی از کشورها با دور شدن از نگرش‌های مقطعی و تاکتیکی به فضای سایبری و شبکه‌های اجتماعی، در اتخاذ رویکردی راهبردی‌تر و حرفه‌ای‌تر به دیپلماسی دیجیتال سعی داشته و دارند، بدین‌صورت که از طریق این نوع از دیپلماسی، برخی اهداف مشخص سیاست خارجی خود را محقق کنند. برای مثال، وزارت امور خارجه هند راهبردی در سطح فضای سایبری در حال اجرا دارد تا از این طریق بتواند نسل دوم دیاسپورای هندی را به سرمایه‌گذاری در داخل هند ترغیب و تشویق کند. درواقع، تلاش وزارت امور خارجه هند برای ایجاد ارتباط قوی با دیاسپورای هندی ریشه در منافع اقتصادی، بهره¬برداری از سرمایه انسانی و مسائل فرهنگی دارد.

-    تقریباً تیم‌های جدید وزارت امور خارجه بریتانیا همچون «واحد تحول دیجیتال» و «واحد منابع باز» اقدام به آموزش دیپلمات‌ها در خصوص کارآمدی ابزارهای جدید ارتباطی می‌کنند و این واحدهای وزارت امور خارجه از طریق استخدام تحلیلگران حرفه¬ای داده¬ها سعی در ارتقای بهره‌وری و توسعه این ابزارهای ارتباطی دارند.
-    در عصر کنونی، سفیر همچنان نمایندگی کشور فرستنده را در کشور میزبان بر عهده دارد، اما در سطحی پایین‌تر و درون سفارتخانه، مجموعه‌ای از افراد با توانمندی‌های مشخص فعالیت دارند که قطعاً یک نفر از این افراد باید شخصی با توانمندی مدیریت محیط دیجیتال و سایبری باشد.

-    ارسال پیام‌های توییتری به معنای تبدیل‌شدن یک دیپلمات به «دیپلمات دیجیتال» نیست.

-    دیپلماتها توییت‌هایی با مضمون مصافحه و یا اعلام خبر برگزاری گفت وگوهای «مفید» یا «سازنده» را به دلیل ماهیت غیرجذاب آن برای مخاطبان نباید در صفحه خود منتشر کنند.

-    دیپلماتها از ایرادات و اشتباهات خود به‌عنوان فرصتی برای نشان دادن این موضوع که آنها نیز همچون دیگران مبرا از خطا نیستید، استفاده کنند.

-    استفاده صرف دیپلمات‌ها از حساب کاربری سازمانی در شبکه توییتر به‌مثابه فرصتی ازدست‌رفته است. کاربران معمولاً تمایل دارند وزیر امور خارجه را به‌جای وزارت امور خارجه در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنند.

-    مسئله مهم در شبکه‌های اجتماعی بخصوص توییتر، کیفیت و نه کمّیت افراد دنبال کننده¬ی دیپلمات‌ها است و همچنین انتشار کم یا زیاد پیام‌های توییتری نیز از اهمیت برخوردار نیست.

-    در شبکه‌های اجتماعی، دیپلمات‌ها باید شخصیت واقعی خود را به نمایش بگذارند و اگر کاربران شبکه‌های اجتماعی دریابند که دیپلمات‌ها واقعیت را نشان می‌دهند، با رغبت بیشتری آن دیپلمات را در فضای مجازی دنبال می‌کنند.

-    اقدامات دیپلمات‌ها باید همسو با اظهارات آنها در فضای سایبری و شبکه‌های اجتماعی باشد؛ در غیر این صورت، اعتبار دیپلمات‌ها خدشه‌دار شده و نزد افکار عمومی به‌عنوان افرادی مزور شناخته خواهند شد.

-    به‌طورکلی، وزارت امور خارجه باید تلاش کند 1) ابزار دیجیتال را در تمامی ابعاد و سطوح دیپلماسی و فعالیت‌های دیپلماتیک ادغام کند؛ 2) مهارت و سواد دیجیتالی سفارتخانه‌ها و نمایندگی¬های خود را ارتقا بخشد و از تاکتیک‌های دیجیتال به سمت راهبردهای دیجیتال حرکت کند؛ و 3) خود را برای موج جدید تحولات دیجیتال آماده کند، بدین‌صورت که فناوری‌های آینده را پیش‌بینی کند و از تأثیرگذاری این فناوری‌های نوظهور بر فعالیت‌های دیپلماتیک خود ارزیابی دقیق داشته باشد.

توصیههایی به دیپلماتها در ماموریت خارجی

دو سرفصل پایانی این دوره آموزشی که اشاره به «اداره نمایندگی دیپلماتیک» و «مهارت‌های دیپلماتیک» دارد، قطعاً از اهمیت بیشتری برای مجریان دیپلماسی ایران در مقایسه با پژوهشگران حوزه دیپلماسی در کشور برخوردار است. لذا، همچون بخش «ارتباطات»، نکات و بخصوص توصیه‌های کاربردی این دو سرفصل به‌اختصار و به‌صورت مجزا در ادامه اشاره شده است تا به نحو مؤثرتری مورد بهره‌برداری دیپلمات‌های کشورمان قرار گیرد:

-    اگرچه تنوع و گوناگونی دیدگاه‌ها در کادر دیپلماتیک در یک نمایندگی دارای مزایا و فرصت‌هایی است، اما هم‌زمان موانعی در برابر کارآمدی تیم دیپلماتیک در سفارتخانه ایجاد می‌کند. وزارت امور خارجه بریتانیا این راهکارها را به سفرا و معاونان سفرای خود در نمایندگی‌ها برای رفع این موانع ناشی از تضاد دیدگاه‌ها بین دیپلمات‌ها توصیه کرده است: ایجاد محل کار باز برای دیپلمات‌ها (اتاق بدون دیوار و حائل)؛ برگزاری مراسم‌هایی با مشارکت کادر دیپلماتیک همچون برگزاری بازارچه‌های خیریه؛ استفاده از باشگاه‌ها و کلوپ‌ها به‌منظور برگزاری مراسم‌ها با حضور کادر دیپلماتیک و اعضای خانواده آنها؛ برگزاری دوره‌های آموزشی با حضور کادر دیپلماتیک؛ برگزاری دوره‌های یادگیری شغل و مهارت در دیگر حوزه‌های غیرتخصصی دیپلمات درون نمایندگی یا سفارت؛ تفویض برخی وظایف به تیم‌های دیپلماتیک متشکل از بخش‌های مختلف یک نمایندگی؛ و برگزاری دوره‌های زبان بخصوص با هدف یادگیری زبان کارمندان محلی.

-    رزیدانسها عرصه دیپلماسی عمومی بریتانیا و محلی بسیار مهم برای تأثیرگذاری‌ها و اعمال نفوذهای پنهانی بر دیگران است. رزیدانس¬ها همچنین نمایانگر روابط تاریخی بین کشور فرستنده و کشور میزبان است. همچنین بسیاری از رزیدانس¬ها میزبان کنسرت‌ها، مهمانی‌ها، مراسم‌های خیریه و ... هستند و برای مثال رزیدانس¬های بریتانیا هرساله میزبان صدها نفر از دریافت‌کنندگان بورسیه تحصیلی چونینگ (Chevening) هستند.

-    آکادمی‌های دیپلماتیک و نهادهای مشابه آنها در وزارت امور خارجه وظیفه دشوار کمک و آماده‌سازی سفرای جدید و معاونان آنها در دوره پیش از اعزام را دارند؛ چراکه برای مثال، سفرا و کارداران جدید بریتانیا باید در دوره‌های فشرده یادگیری زبان کشور پذیرنده شرکت کنند و هم‌زمان گزارش‌های توجیهی متعددی از نهادهای مختلف در خصوص روابط دوجانبه و چشم‌انداز تعاملات و همکاری‌ها دریافت کنند.

-    سفرا و دیپلمات‌های جدید در روزهای ابتدایی حضور در مأموریت خود باید به مسائلی از قبیل تشریفات داخلی سفارت خود، تشریفات خارجی و مرتبط با دیگر سفارتخانه‌ها، نوع پوشش در مراسم‌های مختلف، دعوت از مهمانان و هنر چیدمان صندلی‌ها برای مهمانان توجه کنند.

-    شبکه‌سازی ضرورت حرفه‌ای برای دیپلمات‌ها چه در محل‌های مأموریت‌های دشوار و چه در محل‌های مأموریت‌های غیر دشوار به شمار می‌آید.

-    در خصوص شبکه‌سازی، همه افراد به‌صورت بالقوه یا بالفعل دارای اهمیت هستند و نباید هیچ فردی نادیده گرفته شود؛ چراکه ممکن است در آینده نزدیک در کشور پذیرنده تحولی سیاسی صورت گیرد و آن فرد کم‌اهمیت به منصب مهمی دست یابد. همچنین دیپلمات‌ها و بخصوص سفرا باید تمامی مراسم‌هایی که از آنها دعوت می‌شود را قبول کرده و شرکت کنند. علت اصلی این مسئله هم این است که ممکن است در همان مراسم تکراری یا کسالت‌آور، افرادی حضور داشته باشند که ارتباط‌گیری با آنها ضرورت داشته باشد. همچنین در مراسم‌ها و مهمانی‌ها، سفرا و دیپلمات‌ها صرفاً نیابد با مهمانانی که از قبل آشنا بودند، ارتباط برقرار کنند (در این خصوص، سفیر سابق بریتانیا در اوکراین این‌گونه توصیه کرده است که وی مادامی‌که سه کارت ویزیت از افراد جدیدی که در آن مهمانی حاضر بودند، دریافت نمی‌کرد، از آن مهمانی خارج نمی‌شد).

-    سفرا و دیپلمات‌ها باید بر روی توانمندی‌های شخصی خود سرمایه‌گذاری کنند و برای مثال، چنانچه در طبخ برخی خوراک محلی تبحر دارند، از همین ظرفیت برای ایجاد ارتباط و شبکه‌سازی با دیگر افراد استفاده کنند.

-    این تفکر وجود دارد که افراد برونگرا در شبکه‌سازی و ارتباط‌گیری موفق هستند. همچنین، شبکه‌سازی مهارتی است که باید دائماً تقویت و توسعه شود و نهایتاً آنکه شبکه‌سازی و ارتباط‌گیری صرفاً محدود به حضور در مراسم‌ها و مهمانی‌ها نیست، بلکه شامل شبکه‌سازی و ارتباط‌گیری آنلاین از طریق شبکه‌های اجتماعی نیز می‌شود. در همین رابطه، شبکه‌سازی و ارتباط‌گیری حرفه‌ای و کارآمد دیپلمات¬ها از طریق برخی تعاملات و اقدامات کوچک و شاید کم‌اهمیت نظیر ارسال پیام کوتاه تبریک، لایک کردن (پسندیدن) پیام‌ها در شبکه‌های اجتماعی فیس‌بوک یا توییتر، برقراری تماس‌های کوتاه تلفنی، ارسال ایمیل یا نوشیدن قهوه با افراد یا جامعه هدف صورت می‌گیرد.

-    صرف جمع‌آوری و انباشت کارت‌های ویزیت افراد پس از مهمانی‌ها و مراسم‌ها ابزار مناسب و حرفه‌ای برای شبکه‌سازی و ارتباط‌گیری به شمار نمی‌آید، بلکه دسته‌بندی افراد و تمرکز بر هر گروه از طریق ابزار و شیوه‌های مختلف است که منتج به یک ارتباط‌گیری کارآمد می‌شود. همچنین، سفرا باید بتوانند از نرم‌افزارهای مدیریت داده برای شبکه‌سازی و ارتباط‌گیری استفاده کنند که این مسئله غالباً با کمک نهادهای داخلی وزارت امور خارجه دولت متبوع خود یا کارشناس فناوری اطلاعات مستقر در نمایندگی صورت می‌گیرد. بهره‌برداری از این نرم‌افزارها، ماهیت شبکه‌سازی و ارتباط‌گیری را راهبردی و کارآمدتر می‌کند.

-    دیپلمات‌ها و بخصوص سفرا و معاونان آنها باید سعی کنند از ظاهر یا رفتارهای خود، «برندسازی» کنند و به‌واسطه این برند نزد دیگر همتایان و افراد شناخته و معروف شوند.

-    در زمان تنظیم گزارش، دیپلمات‌ها نباید رسانه‌ها را رقیب خود درنظر گیرند. آنچه به گزارش یک دیپلمات در خارج از کشور ارزش‌افزوده می‌بخشد، تحلیلی است که به متن خبر افزوده شده است. درواقع، وظیفه اصلی دیپلمات واکاوی لایه‌های پنهانی و زیرین یک خبر یا رویداد است.

-    گزارش‌های دیپلمات‌ها باید خلاصه و موجز باشد تا از سوی همکاران و مقامات خوانده شود. حتی اگر موضوع گزارشی بسیار حیاتی و مهم باشد، اما از اصل خلاصه‌نویسی و ایجاز تبعیت نکرده باشد، احتمال خوانده نشدن گزارش وجود دارد.

-    گزارش‌های دیپلمات‌ها باید برای مخاطبان گسترده‌ای تهیه شود، چراکه ممکن است گزارش ارسالی صرفاً از سوی وزارت امور خارجه خوانده نشود و دیگر نهادها نیز قصد بهره‌برداری از آن گزارش را داشته باشند.

-    دیپلمات‌ها فارغ از تمایلات شخصی به کشور خود یا کشور میزبان، باید گزارش‌های منصفانه و غیرجانبدارانه تهیه کنند و در این خصوص نه توانمندی کشور خود را بیش‌ازحد تصور کنند و نه مشکلات و چالش‌های موجود در کشور میزبان را نادیده انگارند.

-    دیپلمات‌ها باید تلاش کنند تا زبان محل مأموریت خود را فرا گیرند و هرچه بیشتر از نیاز خود به مترجم بکاهند؛ چراکه به میزانی که زبان محل مأموریت فراگرفته شود، به همان میزان، فهم دیپلمات از آن جامعه افزایش می‌یابد و تحلیل‌های وی هرچه بیشتر به واقعیت نزدیک می‌شود.

-    دیپلمات‌ها بخصوص دیپلمات‌هایی که به‌تازگی وارد محل مأموریت جدید خود می‌شوند، باید ارتباط بیشتری با کارمندان محلی داشته باشند تا از این طریق، دیپلمات جدیدالورود تصویر بهتر و شفاف‌تری از محل مأموریت و ابعاد مختلف فرهنگی و اجتماعی کشور میزبان به دست آورد.

آنچه در این نوشتار اشاره شد، خلاصه‌ای از مهم‌ترین موضوعات، نکات و توصیه‌های کاربردی‌ای بود که آکادمی دیپلماتیک وزارت امور خارجه بریتانیا در دوره‌های آموزشی داخلی برای کادر دیپلماتیک خود ارائه می‌کند و برای نخستین بار در اواخر سال گذشته و سپس برای دومین مرتبه در اردیبهشت‌ماه سال جاری، بخشی از این دوره‌ها را که مبتنی بر رویکرد و مواضع بریتانیا است، به‌صورت عمومی در اختیار مجریان دیپلماسی و پژوهشگران این حوزه در دیگر کشورها قرار داد. قطعاً یکی از اهداف پنهانی برگزاری چنین دوره‌هایی می‌تواند شناسایی دیپلمات‌ها و افراد مستعد غیرانگلیسی از سوی سرویس‌های دیپلماتیک و اطلاعاتی بریتانیا باشد تا بدین واسطه بتوانند زمینه‌های جذب وی را با هدف ارائه اطلاعات و جاسوسی فراهم کنند. بااین‌حال، این مسئله نافی این واقعیت نیست که دیپلماسی ماهیت پویا و تکاملی دارد و دیپلمات‌ها همواره باید خود را در معرض یادگیری و بهره‌برداری از تجارب تمامی کشورها – اعم از کشورهای پیشرفته یا درحال‌توسعه و حتی کمتر توسعه‌یافته – قرار دهند و بهترین رویه‌های دیپلماسی در دیگر کشورها را در فعالیت‌های دیپلماتیک خود بکار گیرند. نگارنده این سطور ضمن پرهیز از هرگونه قیاس آموزه‌ها و رویه‌های دیپلماتیک کشور بریتانیا با رویه‌های موجود در دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران، این امید و انتظار را دارد که دیپلمات‌های کشورمان ازآنچه در این نوشتار مفصل اما مهم اشاره شده است، حداکثر بهره‌برداری را در راستای ارتقای کیفی فعالیت‌های دیپلماتیک خود داشته باشند و توصیه می‌شود در مدت کمتر از یک هفته باقیمانده به پایان این دوره آموزشی، دیپلمات‌ها و پژوهشگران حوزه دیپلماسی در این دوره آموزشی ثبت‌نام و با رعایت ملاحظات حفاظتی، از مباحث آن بهره برداری کنند.