ماموریت غیرممکن شینزو آبه در تهران

نویسنده: ایشان تارور

دیپلماسی ایرانی: روز پنج شنبه دو کشتی حامل مواد پتروشیمی که یکی از آنها یک کشتی متعلق به ژاپن بود در منطقه خلیج فارس مورد حمله قرار گرفتند. این اتفاقات دشمنی های موجود را در آبراهه ای که می توان به جرات آن را مهم ترین مسیر دریایی جهان خواند، تشدید کرد. پس از آنکه ایالات متحده با اعلام تحریم های جدید ضربه دیگری به صنعت انرژی ایران وارد آورد، تهدید بروز ناآرامی در خلیج فارس و دریای عمان جدی تر شد. این در حالی است که حدود یک سوم از محموله های نفتی جهان از جمله 80 درصد از نفت وارداتی ژاپن از این مسیر آبی عبور می کنند.

ایالات متحده خیلی سریع انگشت اتهام را به سمت ایران دراز کرد. نیروهای آمریکایی بعد از ظهر پنج شنبه ویدیویی را منتشر کردند که ظاهرا نیروهای ایرانی را بعد از انفجار در حال خارج کردن یک مین منفجر نشده از کشتی ژاپنی نشان می داد. یک مقام وزارت دفاع آمریکا گفت فکر می کند که حمله توسط غواصان صورت گرفته است. این اولین نمونه از حملات اینچنینی در منطقه نبوده و آمریکا در همه موارد ایران را متهم کرده است. روز پنج شنبه مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا این حادثه را «تشدید تنشی غیرقابل قبول» از سوی ایران توصیف کرد. اما محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در توئیتی نوشت که با توجه به زمان وقوع حمله به نظر می رسد که هدف از آن تحت تاثیر قرار دادن «مذاکرات گسترده و دوستانه» با شینزو آبه بوده است.

در حقیقت اتفاقات پیش از این حمله از اهمیت زیادی برخوردار بودند. سفر شینزو آبه به ایران اولین سفر نخست وزیری ژاپن به ایران از زمان انقلاب اسلامی در سال 1979 تاکنون بود و پس از استقبال آشکار رئیس جمهوری ترامپ و گفت و گو با رهبران دیگر کشورهای خاورمیانه که رابطه خوبی با ایران ندارند، صورت گرفت. آبه مصمم بود آغازگر روند مصالحه باشد. او روز چهارشنبه در حالی که در کنار حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران ایستاده بود، گفت: «صلح و ثبات خاورمیانه نه تنها برای این منطقه ضروری است، بلکه برای رونق دنیا نیز اهمیت زیادی دارد. هیچ کسی خواهان جنگ نیست و ژاپن می خواهد هر چه در توان دارد برای کاهش تنش ها به کار گیرد.»

اگرچه اشتیاق او به تحقق این مهم مشخص بود، اما احتمال دستیابی او به این خواسته بسیار اندک به نظر می رسید. نه دولت ایران و نه دولت ترامپ آمادگی پذیرش خواسته های طرف مقابل را ندارند. ایالات متحده به دنبال تغییر رفتارهای به اصطلاح «بدخواهانه» ایران است و تهران هم پایان تحریم های ایالات متحده و بازگشت این کشور به برجام را ضروری می داند. شینزو آبه شرایط سختی داشت، اما باور عمده بر این بود که حامل پیشنهادهایی برای تهران است که احتمالا درباره آنها با ترامپ و دیگر مقامات در واشنگتن مذاکره شده و حتی اگر پیشرفت واقعی دیپلماتیک حاصل نشود، می تواند به کاهش تنش ها کمک کند.

کازو تاکاهاشی، استاد علوم سیاسی بین الملل در دانشگاه آزاد ژاپن به بلومبرگ گفته بود: «آنچه آبه می تواند انجام دهد به آنچه ترامپ به آبه پیشنهاد کرده است، بستگی دارد. اگر او به عنوان یک پیام رسان راهی ایران شده، خود را در برابر همه جهان مضحکه کرده است. فکر نمی کنم خود را بی محابا در معرض چنین خطر سیاسی قرار داده باشد.» اما به نظر می رسد که ابه این کار را کرده و پذیرش مخاطره جواب نداده است. او روز پنج شنبه با آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم ایران دیدار کرد و از جلسه با تعهد مجدد ایران به صلح و خودداری از ساخت یا استفاده از تسلیحات هسته ای بازگشت. اما ایرانی ها هر گونه احتمال گفت و گو را رد کردند و بسیاری از «پیامی که به مقصد نرسید» سخن گفتند.

پس از این جریانات بود که انفجار تانکرها رخ داد. جف کینگستون، استاد پردیس دانشگاه تمپل در توکیو گفت «این یک تصادف عجیب است و نشان می دهد که آبه شینزو غیر از چند عکس یادگاری هیچ دستاوردی در زمینه کاهش تنش ها نداشته است.»

علی واعظ، تحلیلگر ارشد گروه بین‌المللی بحران در امور ایران گفت: «اینجا جایی است که یک درگیری گسترده تر بین ایالات متحده و ایران آغاز می شود. اگر ایران پشت این حمله بوده باشد، یعنی سیاست اعمال فشار حداکثری دولت ترامپ، ایران را تحریک کرده است. اگر هم ایران پشت این حملات نباشد، روشن است که برخی از دیگر بازیگران منطقه ای سعی در طراحی اتفاقی مشابه خلیج تونکین را دارند.» اشاره واعظ به درگیری در دریای چین در سال 1964 است که امکان جعل اطلاعات برای ایالات متحده برای توجیه جنگ ویتنام را فراهم آورد.

با این حال، این احتمال وجود دارد که ایفای نقش نخست وزیر ژاپن در این مساله هنوز پایان نیافته باشد. توبایس هریس، معاون ارشد شرکت مشاوره جهانی تنئو گفت: «به ویژه باتوجه به نزدیک شدن اجلاس گروه 20، آبه احتمالا همچنان نقش پیام رسان میان ایران و دشمنانش را ایفا خواهد کرد. اما کاهش مخاطره درگیری به تغییر جدی در استراتژی های ایران، آمریکا و متحدان منطقه ای آن نیاز دارد و این تغییری است که آبه احتمالا در تحقق آن موفق نخواهد بود.»

منبع: واشنگتن پست / مترجم: طلا تسلیمی