کودتای موفق پکن در اروپا

نویسنده: بهاءالدین بازرگانی گیلانی، مترجم و پژوهشگر

دیپلماسی ایرانی: آخرین باری که اتحادیه اروپایی، اجلاس راهبردی سران را در قبال چین تشکیل داد، قریب 30 سال پیش و به دنبال کشتار "میدان تیانانمن" توسط حکومت چین درسال 1989 بود. در آن زمان سران 12 کشور عضو اتحادیه ضمن محکوم کردن "سرکوب وحشیانه" میدان، دولت چین را تحریم و از جمله تحریم شدید تسلیحاتی کردند. حالا با گذشت سه دهه، در نیمه ماه مارس 2019 دوباره شورای اروپایی درباره چین تشکیل جلسه داد و این باردیگر نه تنها از تحریم و تنبیه خبری نبود، بلکه برعکس صحبت از جلب همکاری، سرمایه گذاری و درخواست گشودن بازارهای چین به سوی تولیدات اروپایی بود. بیش از یک دهه و مخصوصا بعد از بحران بزرگ اقتصادی و پولی سال 2008، اروپا با سلسله بحران های سیاسی، اقتصادی و امنیتی مداومی دست و پنجه نرم می کند و این در حالی است که تولید ملی چین در این مدت رشد و اعتلای کم سابقه ای پیداکرده است. با پیدا شدن پدیده نوظهور ترامپ و ترامپیسم، اروپا به تعارض و دردسر باز هم بیشتری گرفتار شده و چین این رقیب و هم شریک نوظهور و پیش تازنده درعرصه تجارت و فنآوری جهانی را، شاید مفر تازه ای برای برون رفت از معضلات اقتصادی خود می بیند.

در اواخر ماه مارس سال جاری، امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه میزبان شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین درپاریس بود. او با توجه به خطیر بودن مناسبات با چین در شرایط امروزی، بطور حساب شده ضمن دعوت از آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان و ژان کلود یونکر، رئیس کمیسیون اروپایی، یک مینی کنفرانسِ سران با چین به راه انداخت تا مشترکا از رهبر چین بخواهند که به "وحدت و یکپارچگی" اتحادیه اروپایی احترام بگذارد. ماکرون با اشاره به اینکه اتحادیه بزرگترین شریک اقتصادی چین در دنیا محسوب می شود (چین بعد از آمریکا، دومین شریک بزرگ تجاری اتحادیه است)، خواستار احترام قائل شدن چین به ارزش های اروپایی و مخصوصا به مراعات اصول یکپارچگی و وحدت درون اتحادیه ای شد. مناسبات تجاری و سرمایه گذاری یکجانبه و ناعادلانه چین با اروپا مدت ها مورد انتقاد رهبران اتحادیه است. از سوی دیگر ایالات متحده نیز اتحادیه و اعضای بزرگ آن به ویژه آلمان را مورد انتقاد قرار می دهد که تحت تأثیر منافع ملی زودگذر، در قبال  پیشروی و قدرت گیری شتابان چین با تأنی و انفعال فزاینده برخورد می کنند و از آثار تاریخی و بلند مدت چنین انفعالی غافل هستند.

دلیل این گونه واکنش ها در اتحادیه روشن است. تلاش چین در ایجاد شکاف بین اعضای مختلف اتحادیه از چند سال پیش به این سو هرچه آشکارتر شده و اینک ظاهرا به حد غیرقابل تحملی رسیده است. رئیس جمهوری چین قبل از سفر به پاریس اقامتی نسبتا طولانی در رم داشت و در آنجا تفاهم نامه مهمِ پشتیبانی و همکاری ایتالیا با چین بر سر احداث پروژه راهبردیِ جاده جدید ابریشم موسوم به "یک جاده و یک کمربند" را به دست آورد. دولت پوپولیست و راستگرای ایتالیا با این اقدام، حملات و انتقادات شدیدی را از جانب آلمان، فرانسه و ایالات متحده علیه خود برانگیخت. اینها به همراه کشورهای شمالی و حوزه اسکاندیناویِ اتحادیه، که تاکنون زیر بارِ این پروژه نرفته اند، ایتالیا را متهم کرده اند که وحدت و یکپارچگی اتحادیه و دنیای غرب را در قبال چین و طرح عظیم و راهبردی اش که در نهایت مجموعا 80 کشور دنیا به آن خواهند پیوست، زیرپا گذاشته و به دلیل نابسامانی اوضاع اقتصادی خود، گویا فرصت طلبانه درصدد جلب سرمایه های "حکومت اقتدارگرا و تک حزبی چین" برآمده است. اتحادیه و آمریکا مخصوصا از این سبب برآشفته اند که ایتالیا اولین کشور بزرگ صنعتی و عضو گروه 7 است که زیر بار این پروژه رفته است، وگرنه قبلا مجموعا 13 کشور عضو اتحادیه، یعنی قریب نیمی از اعضای این بلوک غربی – آخرین آنها پرتغال – حمایت خود را از پروژه بزرگ چینی ها رسما اعلام کرده اند. برخی ها توفیق پکن در کشاندن پای ایتالیا به این پروژه را " کودتای موفق پکن" در اتحادیه قلمداد کرده اند. چین بر خلاف اصرار اتحادیه که مخصوصا شرکای آمریکایی و چینی را به اتخاذ سیاست های چندجانبه درسطوح بین المللی دعوت می کند، در شرایط موجود تجارت جهانی، راهکارهای دوجانبه را هم در موارد هرچه بیشتری، دستمایه سیاست های خود قرار می دهد و این سیاست را در مواردی، نزدیک تر به اهداف بلند مدت خود می داند.

تازه این همه ماجرا نیست. در 9 آوریل جاری، لی کِه چیانگ، نخست وزیر چین قبل از آن که برای شرکت در اجلاس کوتاهِ سران چین و اتحادیه اروپایی عازم بروکسل شود، اقامت خیلی طولانی تری در کرواسی و برای برنامه مهم تری داشت. او در آنجا در اجلاس گرو موسوم به 16+1 متشکل از چین و گروه کشورهای اروپای مرکزی و شرقی – از جمله 11 کشور عضو اتحادیه – داشت، اقدامی که ناظران مسائل اروپایی آن را تلاش باهم بیشتر پکن برای ایجاد شکاف در داخل اتحادیه ارزیابی کرده اند. بی جهت نبود که یک دیپلمات ارشد اروپایی و مشاورِ کاترین اشتون و خاویر سولانا، دو سیاستمدار سابق اتحادیه، گفته است که: "چین اکنون به خوبی دریافته که می تواند از تشتت و اختلاف درونی بین اعضا، از جمله معضل لاینحلِ برکزیت استفاده کند و اتحادیه را از اتخاذ سیاست واحد و یکپارچه در قبال چین بازبدارد."  گونتر اوتینگر آلمانی، کمیسر تجاری اتحادیه نیز هشدار داده که اتحادیه بر اثر کشمکش داخلی بیش از دوساله بر سر برکزیت، تا توانسته از وقت و انرژی و اعصاب و پولِ خود هزینه کرده، از پرداختن به مسائل مهم بازمانده و بیش از همه رقیب اش، چین را بزرگ ترین برنده میدان ساخته است.

اما با وجود اندرزهای ماکرون و مرکل به رهبر چین در پاریس دائر بر حفظ شئون و وحدت اتحادیه، لیکن این دو کشور نیز جداگانه به مانند سایرین سراسیمه به دنبال تجارت آینده دار و پرسود با پکن هستند. آلمانها بیش از همه در مظان اتهام و انتقاد توسعه بی محابای  تجارت دوجانبه با چین از سوی شرکای غربی خود به ویژه ایالات متحده قرار دارند. ذکر یک نمونه در این زمینه خود گویا است: فولکس واگن آلمان، بزرگترین کمپانی خودروسازی اروپا که شانه به شانه تویوتای ژاپن، بزرگترین کمپانی تولید کننده و فروشنده خودرو در سطح دنیا محسوب می شود، ظرف دو دهه اخیر به برند اول خودروی وارداتی در بازارهای چین تبدیل شده و سال گذشته حدود 40 درصد کل فروش جهانی فولکس واگن فقط در بازارهای رو به توسعه چین بوده است. علاوه بر این، دیگر کمپانی های بزرگ آلمانی نظیر زیمنس و ب.آ.اس.اف و امثالهم حضوری پایدار و طولانی در چین دارند. در همین سفرِ شی رئیس جمهور چین به فرانسه سلسله قراردادهای بزرگی با طرف فرانسوی نیز به امضا رسیده است، از جمله عظیم ترین قرارداد تاریخ کمپانی اروپایی ایرباس، که به موجب آن ایرباس 200 فروند انواع هواپیمای مسافربری به چین خواهد فروخت. شی در سفر کوتاه اروپایی، با خونسردی مثال زدنی نوع چینی، انتقادات شرکای اروپایی را به گوش جان شنید و رهبران اروپایی را به خویشتنداری و تداوم همکاری های پایدار میان اروپا و چین تشویق کرد و آن را برای هر دو طرف لازم و سودآور دانست. وی اطمینان های لازم را برای گشودن بازارهای چینی به روی تولیدات اروپایی و سرمایه گذاری های بهینه و مرضی الطرفینی به رهبران اتحادیه داد.

در حالی که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا در تضعیف پیوندهای دیرینه دنیای لیبرال غرب، میان اروپا و آمریکا و تشدید اختلافات فیمابین، تاکنون کمتر درنگ کرده است و باز درحالی که بسیاری از کشورهای تحت فشارِ دنیا، از جمله همین کشورِخودمان ایران، برای انتخاب نشدن ترامپ در دور دوم انتخابات، دخیل ها بسته اند، چین چنین رخدادی را در جای خود یک فرصت می داند و رویکرد ترامپ در تضعیف پیوندهای کهن میان دنیای لیبرال غرب و میان دو سوی آتلانتیک را به نفع سیاست های بلندمدت خود مورد استفاده قرار می دهد. چین اینک سخت سرگرم محکم کردن جای پای خود در اقصا نقاط دنیا از آمریکای مرکزی و جنوبی و آفریقا و آسیا گرفته تا اروپا و خرید شرکت ها و فناوری های پیشرفته اروپایی و ایجاد شکاف بین رقبای غربی خود است.

در حاشیه بد نیست یادآور این نکته هم شوم که برخلاف آنچه در کشورمان البته انتظار آن را می کشند، امکان انتخاب نشدن ترامپ در دور دوم ضعیف است و چین به این موضوع واقف است. علیرغم روابط خارجی ضعیف ترامپ از جمله نافرجامی سیاست هایش در کره شمالی، ایران، ونزوئلا، خاورمیانه و در محافل جهانی و در زمینه پیمان های بین المللی، لیکن آنچه درانتخابات آمریکا نقش اصلی و تعیین کننده ایفا می کند، اوضاع داخلی آمریکاست. شاخص های عمده اقتصادی از جمله نرخ رشد اقتصادی و نرخ اشتغال و درآمدها در سال انتخابات یعنی 2019 و 2020 مجموعا خوب است و ترامپ تمام توان خود را در مدت باقی مانده در حفظ چنین تعادلی به کار خواهد بست. همه طیف راست جهانی چه در آمریکا و اروپا، سفیدهای آمریکایی، پوپولیست ها، نومحافظه کاران غربی، یهودیان، شیوخ عرب و حتی پوتین برای انتخاب مجدد ترامپ سرمایه گذاری، جهد و دعا می کنند. راست ها در دنیا بسیج شده اند و نمی خواهند فرصت تاریخی و راهبردی تازه به دست آمده را به سادگی از کف بدهند. آنها شکست، آن هم در عنفوان این به زعم خود خیزش بزرگ را یک فاجعه برای خود و درغلبه بر به اصطلاح "شرارت بین المللی" می بینند. آن را مسئله ای حیثیتی برای خود می دانند، حاضر به انجام مداخلات غیرعادی هستند و ای بسا آماده به راه انداختن جنگ محدود و گزینشی هم باشند. نیروهای دموکرات و دموکراسی خواه در ایالات متحده و لابی های اروپایی و جهانی اش در شرایط موجود کاملا ضعیف و در حاشیه قرار دارند، متفرق هستند و فاقد رجال و شخصیت های قاطع و تعیین کننده هستند. چین که به این واقعیات وقوف دارد، عملگرایی پیشه می کند، به نقد واقعی می اندیشد و به دنبال آرزوهای نسیه نیست. به همین دلیل تا می تواند در اقصا نقاط عالم و به ویژه در اروپا دست به اقدام می زند. رهبران کشورمان نیز باید با واقعیات آشناتر شوند، به انتظار این و آن  ننشیند و راهبردی تازه، منطقی و منطبق بر واقعیات روز با اروپا، منطقه، همسایگان، چین و ماچین و مخصوصا با آمریکا در پیش بگیرند.