عزم جدی آلمان، فرانسه و انگلستان برای حمایت از ایران

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – سرانجام در کنفرانسی خبری با حضور وزیران امور خارجه سه کشور اروپایی در بخارست رومانی حمایت قاره سبز از ایران که از سازوکار ویژه مالی" یا SPV به "ابزار حمایت مبادلات تجاری" یا INSTEX تغییر نام یافت، بعد از گذشت 10 ماه رونمایی شد. در توضیح این سازوکار آمده است که این ابزار کانال ویژه‌ای برای تسهیل تجارت مشروع میان عاملان اقتصادی اروپا و ایران است.  دیپلماسی ایرانی برای بررسی دقیق تر این مسئله، گفت وگویی را با حسن بهشتی پور، کارشناس مسائل بین الملل ترتیب داده است که در ادامه می خوانید:

از نگاه شما چرا برلین، پاریس و لندن در اعلام سازوکار ویژه مالی جزئیات دقیق را مطرح نکرده اند. آیا می توان گفت که هنوز سازوکار به مرحله عملیاتی نرسیده است؟

خیر. به نظر می رسد که قاره سبز و به خصوص انگلستان، فرانسه و آلمان سیاست قطره چکانی اطلاعات را برای رونمایی از ساز و کار ویژه مالی خود در پیش گرفته است، چراکه این سیاست، واکنش محتاطانه این سه بازیگر به تحریم‌های ایالات متحده آمریکا است تا واشنگتن و وزارت خزانه داری اقداماتی را برای خنثی کردن راهکارهای مدنظر این سه کشور در پیش نگیرد، لذا با طبقه‌بندی شدن این اطلاعات، سعی می کنند جزئیاتی به بیرون درز پیدا نکند و مرحله به مرحله بخش هایی از سازوکار ویژه مالی رونمایی شود. مضافا این که در خود بیانیه بخارست آمده که ایجاد این ابزار، اولین گام مهم است که توسط سه کشور اروپایی برداشته شده و عملیاتی کردن مابقی مراحل در یک پروسه گام به گام انجام خواهد شد. همچنین تلاش روی جزئیات دیگر به منظور مشخص کردن نحوه فعالیت شرکت ها ادامه دارد.

رونمایی از این سازوکار چه تاثیراتی بر مناسبات واشنگتن با برلین، پاریس و لندن خواهد داشت؟

با رونمایی از این سازوکار یقیناً گسل میان دو طرف بیشتر خواهد شد، به خصوص که در چند دهه گذشته سابقه نداشته است که سه کشور اروپایی و به خصوص انگلستان بخواهد برخلاف مواضع ایالات متحده آمریکا گام بردارد. شاید در مراحلی لندن مخالفت های سیاسی و دیپلماتیک با برخی مواضع واشنگتن داشته، اما تاکنون اقدامی عملی در برابر تصمیمات و رفتارهای کاخ سفید نداشته است. این مسئله می‌تواند فصل جدیدی را در تحولات بین المللی شکل دهد و از آن سو نوید خوبی برای مناسبات ایران با این کشورها باشد. با این وجود باید این را هم بپذیریم که اگرچه این سه کشور توان سیاسی و دیپلماتیک را برای تقابل با تصمیمات آمریکا در سایه رونمایی از این سازوکار نشان دادند، اما شرایط برای تقابل با هژمونی مالی و اقتصادی ایالات متحده در این سه کشور وجود ندارد. هر چند که اعلامیه رومانی تلاش این سه کشور برای خروج از هژمونی اقتصادی کاخ سفید به شمار می رود.

در سایه اخباری که مطرح شده "پر فیشر"، بانک دار با سابقه آلمانی و رئیس پیشین کامرتس بانک، ریاست این سازوکار زا بر عهده گرفته است. با توجه به تهدیدات واشنگتن این اشخاص تا چه اندازه مشمول تحریم های کاخ سفید خواهند شد؟ 

ابتدا به ساکن باید این نکته را بگویم که بخشی از تهدیدات و مواضع سخت‌گیرانه دونالد ترامپ و کاخ سفید در راستای تبلیغات این کشور قرار می گیرد. به عبارت دیگر واشنگتن سعی دارد با این تبلیغات پوچ و توخالی، دیگر کشورهای جهان را از تداوم و افزایش مناسبات اقتصادی و تجاری با ایران بترساند. اما فارغ از این مسئله نکته مهمتر، نه به پر فیشر به عنوان مدیرعامل این ساز و کار ویژه مالی، بلکه به فرانسه و شهر پاریس بازمی‌گردد که اکنون میزبان این ساز و کار ویژه مالی است. چرا که اهمیت آن به مراتب بیشتر از تحریم مدیرعامل است. مضافا این که سه کشور اروپایی انگلستان، فرانسه و آلمان در تقابل با تحریم های کاخ سفید اشخاصی را در این ساز و کار ویژه مالی به کار گرفتند که کوچک‌ترین ارتباط مالی و سیاسی با آمریکا نداشته باشند.

به موازات تلاش سه کشور آلمان، فرانسه و انگلستان برای حمایت از برجام و ایران در برابر تحریم های ایالات متحده آمریکا، اکنون اروپای شرقی به واسطه تحریک دونالد ترامپ تلاش های جدی برای دو پاره کردن قاره سبز در حمایت از ایران دارند. آیا در راستای این تلاش ها می توان عنوان داشت که در نهایت این سه کشور (آلمان، فرانسه و انگلستان) نیز رخت حمایت از برجام و ایران را به ناچار بر خواهند چید؟ 

در ابتدا باید عنوان داشت که همه کشورهای اروپایی از بلوک شرق تا غرب به طور رسمی مواضع خود را در حمایت از برجام داشته اند و این گونه نیست که بخواهند در تقابل با تعهدات خود اقدامی انجام دهند. از طرف دیگر، پیشتر هم عنوان داشتم، اقدام سه کشور فرانسه، انگلستان و آلمان در سایه بیانیه رومانی برای رونمایی از ساز و کار ویژه مالی نشان از عزم و تصمیم جدی این سه کشور برای تقابل و رویارویی جدی با هژمونی سیاسی، دیپلماتیک و حتی اقتصادی ایالات متحده دارد. لذا یقینا این سه بازیگر در برابر برخی رفتارهای کشورهای اروپای شرقی هم تقابل خود را خواهند داشت. به ویژه که این کشورها قدرت چندان مهم اقتصادی و سیاسی هم به شمار نمی روند. پس برلین، پاریس و لندن برنامه جدی برای حمایت از ایران دارند و رخت حمایت از برجام و ایران را بر نخواهند چید چون امنیت آنها به حفظ برجام گره خورده است. آن هم در شرایطی که بسیاری در کشور اعتقاد دارند این سه کشور در سایه یک برنامه ریزی و هماهنگی با کاخ سفید، نقش پلیس خوب و پلیس بد را در برجام ایفا کمی کنند. در صورتی که اگر به رفتارهای آنها نگاه شود خواهید دید تا کنون تلاش های جدی برای حمایت از برجام داشته اند، هرچند که تأثیر اقدامات آنها چندان جدی نبوده است. اما باید بپذیریم به هر حال این سه کشور در برابر قدرت اول سیاسی و اقتصادی جهان به منظور حمایت از ایران قد علم کرده اند. از طرف دیگر باید این را عنوان داشت که از گذشته اروپای پیر در برابر کشورهای بلوک شرق و اروپای جوان همواره اختلافاتی را داشته و این مسئله معطوف به برجام نبوده است. چرا که با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و بعد از آن یوگسلاوی و فروریختن دیوار برلین، اتحادیه اروپا در سال ۱۹۵۶ میلادی که به تدریج ساختاری منسجم پیدا کرده بود با تنش های متعددی روبه رو شد چرا که تعداد کشورها و اعضای آن افزایش پیدا کرد و این افزایش تعداد تضارب آراء و گاه اختلاف نظر در میان آنان را سبب می شد.

اما فارغ از تلاش این سه کشور می توان به این سازوکار در سایه حوزه توان آن امید داشت؟

به نظر می رسد که این سازوکار ویژه مالی اکنون برای تأمین کالاهای اساسی، مواد غذایی و نیز دارو در نظر گرفته شده است، اقلامی که به قول وزارت خزانه داری آمریکا مشمول تحریم‌های وزارت خزانه داری نمی شود، در صورتی که قاره سبز طبق تعهدات خود باید ساز و کار ویژه مالی را برای تقابل جدی تر با تحریم‌های ایالات متحده آمریکا و حمایت از جمهوری اسلامی ایران برای فروش نفت و تحریم های بانکی شکل دهد. اما در حال حاضر واقعیت امر با تعهداتی که قاره سبز مطرح کرده بود تفاوت بسیار زیادی دارد. در سایه این وضعیت این سه کشور سعی در تعدیل شرایط دارند. چون هر چند واشنگتن در مواضع خود ادعاهای بسیاری هم برای عدم تحریم کالاها و مواد اولیه و نیز دارو مطرح کرده، ولی یقیناً به واسطه تحریم‌های پولی و بانکی ایران توان تامین و خرید این اقلام را نیز ندارد. لذا این کالاها نیز به صورت غیرمستقیم مشمول تحریم‌های کاخ سفید شده است. اروپا و این سه کشور به دنبال حل این مشکل هستند که حداقل دسترسی ایران به دارو و کالاهای اساسی مقدور باشد، اما مسئله مهم به این بازمی‌گردد که فعلا سه کشور اروپایی سازوکار ویژه مالی خود را ثبت و رونمایی کردند، اما اجرایی شدن آن منوط به تصویب لوایح چهارگانه FATF است. ولی در مجموع همان‌طور که پیش از این برخی مقامات و رسانه‌ها به آن اشاره کرده بودند این ابزار در گام و مرحله نخست آغاز به کار خود روی ضروری‌ترین بخش‌ها از جمله اقلام دارویی، کالاهای پزشکی و کشاورزی و غذایی تمرکز دارد و اتحادیه اروپا از تجارت مشروع با ایران در این زمینه‌ها البته با تصویب لوایح 4 گانه حمایت می‌کند.

مواضع فرانسه در خصوص توان موشکی ایران و انجام مذاکرات، آن هم به موازات این تلاش ها برای حمایت از ایران چگونه ارزیابی می‌شود. آیا تروئیکای اروپایی در حال امتیاز گیری از تهران هستند؟  

خیر. شاید بسیاری در داخل عنوان کنند که اکنون این سه کشور اروپایی یک بازی دوگانه را علیه ایران مطرح کردند، اما اساساً توان موشکی، دیپلماسی منطقه‌ای و حقوق بشر هیچ گونه ارتباطی به برجام نداشته و نخواهد داشت. یعنی حتی اگر ایران برجامی را هم امضا نمی کرد، این سه کشور سر دیگر مسایل با ایران اختلاف نظر داشته و خواهند داشت. لذا  نباید این سه کشور را به امتیازگیری از برجام نسبت داد. زمانی که حتی فرانسوی ها در رومانی اعلام کردند که سازوکار ویژه مالی آماده به کار است و برای عملیاتی شدن آن امتیازی از ایران در خصوص مذاکرات موشکی و یا دیگر مسائل نخواسته اند، ما چرا این باور و انتظار را در اروپایی شکل می‌دهیم. ما باید واقعیات را درست ببینیم و آنها را درست تحلیل کنیم.