مذاکره، منجی پول ملی نیست

نویسنده: سید علی موسوی خلخالی، سردبیر دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی: سقوط پول ملی کشورهای در حال توسعه در سال جاری شتاب گرفته است. سقوط پول ملی در برابر دلار فقط مختص به ایران نیست. کشورهای عضو بریکس (یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) همگی امسال سقوط واحد پول ملی خود را شاهد بوده اند. این صحیح است که سقوط ریال ایران در برابر دلار بعد از سقوط بولیوار ونزوئلا در رتبه دوم قرار دارد و سقوط حدودا 236 درصدی را طی پنج سال اخیر تجربه کرده که بعد از انقلاب اسلامی بی سابقه بوده است. اگرچه انتقادهای جدی به سیاست های دولت در حفظ ارزش پول ملی وجود دارد اما نمی توان سیاست های جنگ طلبانه اقتصادی دولت امریکا به ویژه استفاده ابزاری از دلار علیه کشورهای دیگر را منکر شد. سقوط پول های ملی در دیگر کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه حاکی از آن است که دلار به ابزار جنگی برای ایالات متحده برای پیشبرد اهدافش تبدیل شده است. امریکا در این راه دوست و دشمن هم نمی شناسد، با کشوری که دشمنی دارد بیشتر ضربه می زند اما به دوست خود هم رحم نمی کند.

در همین رابطه تحلیل‌های صورت گرفته توسط موسسه "نامورا" نشان می‌دهد که کشورهای آسیایی بیشتر از سایر کشورها در معرض نوسانات ریسک نرخ ارز قرار دارند. در این تحلیل شاخص‌هایی چون واردات، بدهی خارجی کوتاه مدت، میزان صادرات، ذخایر ارزی خارجی، نرخ بهره، جریانات ناخالص سرمایه‌ای خارجی و حساب جاری کشورهای مختلف مورد بررسی قرار گرفته‌اند. نتایج این مطالعات نشان می دهد که آرژانتین که پزوی آن از ابتدای امسال تاکنون بیش از ۵۰ درصد ارزش خود در برابر دلار را از دست داده است، در صدر این فهرست قرار دارد. بحران ارزی آرژانتین تا به آن جا پیش رفته که دولت آرژانتین مجبور به مذاکره با صندوق بین المللی پول برای دریافت یک بسته نجات ۵۰ میلیارد دلاری شده است. گفتنی است روابط آرژانتین نه تنها با امریکا بلکه با اسرائیل نیز بسیار حسنه است تا آن جا که برای راضی کردن اسرائیل فشارهای بسیاری را به ایران وارد می کند که بارزترین آن در پرونده آمیا است. 
ترکیه در این رده بندی در رده دوم قرار گرفته است. لیر ترکیه از ابتدای امسال تاکنون حدود ۴۱ درصد ارزش خود را از دست داده است. تنش‌های بین آنکارا و واشنگتن بر سر بازداشت یک کشیش آمریکایی در ترکیه به اتهام جاسوسی از اصلی‌ترین دلایل این کاهش ارزش عنوان می‌شود.

آفریقای جنوبی نیز در این رده بندی در رتبه سوم قرار گرفته است. ارزش راند در برابر دلار طی سال جاری ۱۸.۸ درصد کاهش یافته است.

سایر کشورهایی که به گفته موسسه نامورا با ریسک ارزی زیادی مواجه هستند عبارت اند از: سریلانکا، پاکستان، مصر، اوکراین، مالزی، رومانی، کلمبیا، شیلی، ویتنام و هند. 

امسال پول ملی کشور مکزیک نیز تضعیف شده است که به اعتقاد بسیاری به تنش های این کشور با امریکا بر سر معاهده نفتا و همچنین دیوار مرزی میان دو کشور بر می گردد. روبل روسیه نیز در پی تحریم های جدید امریکا علیه آن تا کنون دست کم ۱۹ درصد سقوط کرده است. در منطقه آسیا، روپیه اندونزی به پایین‌ترین سطح خود از سال ۱۹۹۸ میلادی به بعد رسیده؛ ضمن اینکه روپیه هند هم بزرگ‌ترین سیر کاهشی خود را در سه سال اخیر تجربه کرده و فقط در سال جاری دست کم 13 درصد ارزش خود را از دست داده است. از جمله دلایل کاهش ارزش ارزها به‌ویژه در بازاراهای نوظهور مربوط به جنگ تجاری جهانی، تحریم‌های آمریکا و بلاتکلیفی‌های عمیق سیاسی در برخی از کشورها مانند برزیل است. 

موسسه رتبه بندی «فیچ» نیز گزارش داد که اوکراین، آرژانتین، ترکیه و برزیل کشورهایی هستند که بیش از سایر کشورها در مقابل افزایش قیمت دلار آسیب پذیرند. این موسسه درباره اوکراین اعلام کرد به دلیل اوضاع نامساعد بانکی و بدهی شرکت ها و بنگاه های اوکراین به نهادهای بین المللی و طرف های خارجی، این کشور بیش از سایر کشورها به تغییر در نرخ دلار حساس است و اتخاذ سیاست پولی انقباضی توسط بانک مرکزی آمریکا برای آن تبعات دشواری خواهد داشت. اوکراین کشوری است که از سوی امریکا و اروپا در برابر روسیه حمایت کامل می شود. پس از اوکراین، کشورهای آرژانتین، برزیل، ترکیه، آفریقای جنوبی، روسیه، هند، مجارستان، فیلیپین و قزاقستان در بین ۱۰ کشوری هستند که بیشترین آسیب پذیری را نسبت به تغییر نرخ دلار دارند. افزایش نرخ بهره می تواند مشکلات بسیار زیادی برای کشورهای وام گیرنده در صورت افزایش قیمت دلار ایجاد کند، اتفاقی که اکنون در حال رخ دادن است و هزینه استقراض و بازپرداخت اقساط برای این کشورها شدیدا افزایش یافته است.

اگر در این میان یورو سقوط نکرده به دلیل وجود اقتصادهای بزرگی چون آلمان و فرانسه است در حالی که بسیاری از تحلیلگران نسبت به سقوط یورو در برابر دلار هم هشدار داده اند و گفته اند در صورت سقوط بیش از پیش واحد پولی کشورهای در حال توسعه از جمله کشورهای عضو بریکس و همچنین ترکیه، احتمال سرایت بحران ارزی این کشورها به اتحادیه اروپا نیز وجود دارد. کما این که شبکه یورونیوز گزارش داد که بانک سرمایه گذاری اتحادیه اروپا هشدار داده است که بحران اقتصادی احتمالا به زودی دامنگیر ایتالیا، اسپانیا، پرتغال و فرانسه را خواهد گرفت و این مساله سقوط یورو در برابر دلار را به دنبال خواهد داشت. اگرچه امکان دارد آلمان مثل ناجی ظاهر شود و جلوی سقوط یورو را بگیرد که در این صورت رهبری خود را بر اروپا مسجل خواهد کرد. 

این اتفاقات نشان می دهد تا زمانی که امریکا از دلار به عنوان ابزار جنگی در تعامل با دنیا استفاده می کند، نمی توان روی مذاکره با این کشور حساب کرد. ابزار جنگی اصطلاحی نیست که فقط ما در ایران درباره دلار استفاده می کنیم، این روزها روسیه، ترکیه، هند، چین و پاکستان نیز همین اصطلاح را نسبت به دلار استفاده می کنند. بعد از سقوط ریال ایران در برابر دلار بسیاری در ایران پیشنهاد دادند که جمهوری اسلامی به سراغ مذاکره با امریکا برود و مشکلاتش را با آن حل کند. در حالی که مثل روز روشن است حتی اگر مشکل ما با امریکا حل شود شاید در مقطعی بهبودی در واحد پول ملی کشور شاهد باشیم اما این به معنای حل کامل مساله نیست. کما این که شاهدیم تمامی کشورهای فوق الذکر با امریکا رابطه دارند و حتی بعضی از آنها روابطشان با امریکا نزدیک است و متحد آن محسوب می شوند اما با مشکل ارزی مواجه هستند؛ چه برسد به ما که امریکا برای ما شمشیر از رو بسته و علنا اعلام جنگ اقتصادی کرده است. مشکل ما داخلی است، دولت باید در ابتدا معضلات فراگیر خود را در حوزه های اقتصادی به ویژه حوزه بانکداری را حل کند. تا زمانی که مشکلات داخلی ما حل نشود هیچ مذاکره ای نمی تواند منجی واحد پول ملی ما باشد.