کسب امتیاز بیشتر برای ایران در سایه ایجاد رقابت میان اتحادیه اروپا و آ.سه.آن

عبدالرحمن فتح الهی- محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران که به دعوت همتای سنگاپوری خود و به منظور شرکت در پنجاه و یکمین اجلاس وزرای خارجه اتحادیه آ.سه.آن، چهارشنبه وارد این کشور شد؛ دیروز سند الحاق جمهوری اسلامی ایران به پیمان مودت و همکاری  اتحادیه آ.سه.آن (TAC) را امضا کرد. اما در شرایط بازگشت تحریم ها آیا این دست از اقدامات دیپلماتیک تهران می تواند کمک حالی برای گشایش های اقتصادی و تجاری کشور در سطح جهان باشد؟ در این شرایط اهمیت اتحادیه آ.سه.آن برای ایران چیست؟ آیا این اتحادیه توان حمایت از ایران در مقابل فشارها و تحریم های ایالات متحده را در آینده، به خصوص در دوران تحریم های ثانویه را خواهد داشت؟ دیپلماسی ایرانی پاسخ به این سوالات را در گفت وگویی با محسن روحی صفت، رایزن سابق اقتصادی ایران در مالزی، سرپرست سابق سرکنسول گری جمهوری اسلامی ایران در مزار شریف، پیشاور، قندهار، رئیس سابق ستاد افغانستان و کارشناس مسائل شبه قاره جنوب شرق آسیا پی گرفته است که در ادامه می خوانید:

با توجه به امضای سند الحاق ایران به پیمان همکاری و مودت آ.سه.آن؛ این مودت در شرایط بازگشت تحریم ها تا چه اندازه می تواند به وضعیت ایران به ویژه در حوزه اقتصادی کمک کند؟

اساسا نگاه ایران به حوزه آ.سه.آن، نه بر اساس موقعیت کنونی کشور در آستانه بازگشت تحریم که بر پایه نگاه استراتژیک و بلند مدت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تبیین و پی گرفته شده است. لذا شاهدیم که برنامه پیوستن به آ.سه.آن از سال ها پیش در دستور کار وزارت امور خارجه بوده است که دیروز نهایتا این سند در نشست ورزای امور خارجه عضو آ.سه.آن در سنگاپور به امضای آقای دکتر ظریف رسید. البته این نگاه بلند مدت ایران به آ.سه.آن دلایلی کاملا منطقی دارد. اعضای این پیمان دارای پنجمین قدرت اقتصادی جهان هستند. لذا در مدت زمان تشکیل این اتحادیه توانسته اند خود را به عنوان یک قدرت اقتصادی بزرگ در جهان مطرح کنند. علیرغم این که کشورهای عضو آ.سه.آن از نظر جغرافیایی، سرزمینی، قومی و فرهنگی با هم اختلافات و تنش هایی را دارند، اما این امر سبب نشده که در روند کاری این اتحادیه در منطقه جنوب شرق آسیا اثر سوئی بگذارد و کشورهای عضو با صبر سیاسی و دیپلماسی موفق توانسته اند بر این اختلافات و تنش ها فائق آیند که می تواند الگوی مناسبی برای ایجاد چنین اتحادیه هایی در دیگر نقاط جهان باشند. در پنجاه و یکمین دور از نشست وزاری امور خارجه اتحادیه آ.سه.آن دو شعار "نوآوری" و "مقاومت" دستور کار قرار گرفت. شعار مقاومت بیشتر به دلیل فشارهای ناشی از یک جانبه گرایی ترامپ بوده که سبب شده تا کشورهای آ.سه.آن به دنبال نوعی مقابله به مثل در برابر اقدامات مخرب واشنگتن باشند. برای مثال پیمانی مانند ترانس پاسیفیک که نتیجه سال ها فعالیت سیاسی و دیپلماتیک کشورهای آسیای جنوب شرقی بود که در دروه اوباما با عضویت ایالات متحده به امضاء رسید نهایتا با حضور ترامپ در کاخ سفید و خروج یک جانبه آمریکا از این پیمان مشکلاتی را ایجاد کرد. لذا امسال آ.سه.آن هم مانند ایران به دنبال نمایش قدرت خود در برابر ترامپ بود تا بتواند خود را در عرصه بین الملل نشان دهد تا در سایه این قدرت نمایی توان پیگیری سیاست های اصولی خود را در آینده داشته باشد.

اما با نگاهی به اعضای اصلی موسس و تشکیل دهنده آ.سه.آن مانند سنگاپور، مالزی، تایلند، اندونزی و فلیپین می بینیم که این کشورها، کشورهایی هستند که مبانی اقتصاد خود را روی تجارت آزاد بنا نهاده اند. از آن سو اعضای دیگری نیز مانند میانمار، برونئی، کامبوج و ویتنام از قدرت سیاست چندان مهم و وزنه دیپلماتیک سنگینی در صحنه بین الملل برخوردار نیستند. در این شرایط آیا اتحادیه آ.سه.آن می تواند از ایران در مقابل فشار و تحریم های ایالات متحده حمایت خود را داشته باشد. اساسا این اتحادیه می تواند از خود در برابر فشارهای آمریکا مطابق با شعاری که شما هم به آن اشاره داشتید، محافظت کند؟

من دوباره تاکید می کنم که تعاملات تهران با آ.سه.آن نه بر مبنای بازگشت تحریم ها و فشار آمریکا به عنوان یک حربه برای مقابله، بلکه بر اساس نگاه بلند مدت سیاست خارجی کشور به منظور توسعه روابط تجاری و اقتصادی کشور با قدرت اقتصادی مهمی چون آ.سه.آن است که مدت ها پیش در دستور کار بوده است. در شرایط کنونی جهانی ما می بینیم که قدرت های اقتصادی نه در حوزه توان یک کشور، بلکه در بلوک بندی ها تعریف می شوند. مانند اتحادیه اروپا، آ.سه.آن، بریکس و دیگر بلوک بندی ها. نکته مهمی که در اینجا لازم به ذکر است این است که در شرایط کنونی ما شاهدیم که قدرت اقتصادی جهان نیز به مرور در حال گذار از غرب به شرق است. به گونه ای که در حال حاضر کشورهای غربی هم نگاه خود را به شرق دوخته اند و به آنها نیازمندند. در شرایط این چنینی بیش از نیم و حتی دو سوم تولید ناخالص داخلی جهان در شرق آسیا شکل گرفته است. بنابراین قدرت اقتصادی شرق بیشتر از قدرت اقتصادی غرب شده است. در این راستا که بیشتر کشورهای مهم اقتصادی هم عضو آ.سه.آن هستند، این اتحادیه در آینده از قدرت بیشتر و اهمیت بالاتری برخوردار خواهد بود. کما این که اکنون هم قدرت پنجم اقتصادی جهان است. از آن سو آ.سه.آن با هندوستان به عنوان قدرت سوم اقتصادی جهان و کشور چین در جایگاه قدرت اول اقتصادی جهان و نیز کشورهایی مانند کره جنوبی و ژاپن به عنوان وزنه های مهم اقتصادی جهان ارتباطات محکمی دارد که می تواند وزن آ.سه.آن را به دلیل تلاقی قدرت های اقتصادی جهان در خود  بیش از پیش بالا ببرد. از این رو نفس پیوستن ایران به این اتحادیه مهم به شدت می تواند به اقتصاد کشور کمک های شایانی بکند. این نکته فارغ از مساله بازگشت تحریم های اقتصادی آمریکا به عنوان مساله ثانویه و عارضی است که به کشور تحمیل شده است که می تواند به عنوان انگیزه مضاعف در سیاست خارجی کشور در پیوستن به اتحادیه آ.سه.آن نقش خود را ایفا کند. لذا نباید مساله حضور ایران را در آ.سه.آن با مساله بازگشت تحریم ها گره زد. این استراتژی ایران در سیاست خارجی بوده است، حال چه تحریمی در کار باشد یا نباشد. اما نکته مهمی که در سوال شما هم مطرح بود ناظر بر این که کشورهای عضو تا چه اندازه توان حمایت از ایران را در مقابل آمریکا و تحریم ها خواهند داشت هم باید گفت که خود این کشورها از سیاست های ایالات متحده به شدت ناراضی هستند و این می تواند پتانسیل خوبی را در همراهی با ایران به آ.سه.آن بدهد. لذا کشورهای عضو سعی خواهند داشت که روابط خود را با تهران حفظ و حتی گسترش دهند.  

اما در دوران تحریم های ثانویه هم چنین امکانی وجود دارد؟

 مشکلی که هست بحث حضور پررنگ شرکت ها و بانک های خصوصی در اقتصادی کشورهای عضو آ.سه.آن است. لذا در دوران تحریم های ثانویه احتمال زیادی دارد که این شرکت ها و بانک ها از همکاری با ایران خود را کنار بکشند. لذا در دوران تحریم های ثانویه فشار آمریکا تاثیرات سوء خود را خواهد داشت. بنابراین همان راهبرد ایران در استفاده از شرکت ها و بانک های کوچک و متوسطی که ارتباط مالی با آمریکا ندارند، در دستور کار همکاری با کشورهای عضو آ.سه.آن قرار خواهد گرفت.

با توجه به نکته مهم شما ناظر بر گذار قدرت اقتصادی جهان از غرب به شرق، آیا ایران هم در نگاه بلند مدت سیاست خارجی خود به ویژه در حوزه اقتصاد بین الملل باید نگاه به شرق را در دستور کار قرار دهد، آن هم در شرایطی که آمریکا از برجام خارج شده و تهران امید چندانی به همراهی اتحادیه اروپا به منظور مقابله با آمریکا ندارد؟

به طور طبیعی و البته عاقلانه باید همراهی و تعامل با همه جهان در دستور کار سیاست خارجی ایران باشد. لذا نباید تعادل در امر دیپلماسی را فراموش کرد. همه جانبه گرایی می تواند سیاست خارجی را پویا و البته ثمر بخش کند. همان طور که یک جانبه گرایی و محدودیت در امر دیپلماسی می تواند محرومیت کشور را از برخی مواهب تعامل با دیگر کشورها با خود به همراه داشته باشد. ارتباط تهران با همه بلوک ها از اتحادیه اروپا تا آ.سه.آن و دیگر بلوک ها می تواند ضربه پذیری ما را در مقابل فشارها و تحریم های اقتصادی کاهش دهد. اما اگر بخواهیم وزن بلوک ها را محاسبه کنیم، خوب می بینیم که وزن کشورهای شرق آسیا بالاتر از کشورهای غربی به خصوص در حوزه تجاری و اقتصاد است که این روزها می تواند برای کشور راهگشا باشد. پس نباید خود را محروم از این ارتباطات کنیم. البته این مساله به معنای جایگزین کردن این روابط به جای تعامل با اتحادیه اروپا وغرب نیست. آن روابط در جای خود هم کارآمد است. پس باید نوعی رقابت را میان آ.سه.آن و اتحادیه اروپا در ایجاد روابط با ایران به وجود آوریم تا زمینه بهره برداری بیشتر از مناسبات هر کدام از طرفین نصیب ما شود. بنابراین می بینید که نگاه یک جانبه تهران به یک بلوک، حال آ.سه.آن یا اتحادیه اروپا، می تواند به عنوان نقطه ضعف ایران تلقی شود و بستر فشار و امتیازگیری بیشتر از کشور را فراهم کند. من در این راستا معتقدم حتی باید رقابت را میان چند بلوک برای ایجاد روابط با ایران گسترش دهیم.  

در سایه امضای سند پیمان مودت ایران با آ.سه.آن آینده روابط این اتحادیه با تهران در آینده در بستر فشارهای‌ آمریکا به کجا خواهد کشید؛ آیا بعد این امضاء روابط طرفین از استحکام بیشتری برخوردار خواهد بود و یا این که مناسبات رو به سردی خواهد گذاشت؟

همه کشورهای اتحادیه آ.سه.آن فارغ از نگاه بلوک بندی به صورت جداگانه روابط حسنه و خوبی را با ایران داشته و دارند. برای مثال مالزی، آن هم با روی کار آمدن "ماهاتیر محمد" می تواند بستر مناسبی را برای گسترش هر چه بیشتر روابط دو کشور ایجاد کند. لذا لازم بود که در عهدنامه مودت هم این روابط خوب و حسنه با کل کشورهای این منطقه ذیل اتحادیه آ.سه.آن شکل گیرد. بنابراین چنین وضعیتی بهتر از نبود این روابط است. کما اینکه این روابط و عهد مودت می تواند در آینده تحت الشعاع بازگشت تحریم ها قرار گیرد. اما باز بودن آن بهتر از نبودنش است. چرا که این اتحادیه می تواند در پاره ای از فشارهای آمریکا با اتخاذ تصمیمات دسته جمعی از ایران حمایت های خود را داشته باشد. البته لازم هم نیست که این تصمیمات دسته جمعی در حمایت از تهران به صورت علنی اعلام شود. در این صورت می توان برخی مواهب اقتصادی و تجاری را در ارتباط با کشورهای آ.سه.آن نصیب کشور کرد.