تاملاتی چند بر اظهارات روحانی در سوئیس

نویسنده: دکتر افشار سلیمانی، سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان

دررابطه با موضع گیری حسن روحانی، رئیس جمهوری در سوئیس که در سطح بین المللی بازتاب وسیعی پیدا کرد و یک تهدید نظامی تلقی شد چند ملاحظه قابل تامل وجود دارد:

1-  ایران از حیث نظامی توان بستن تنگه هرمز را از طریق رها کردن مین های دریایی، بهره برداری از توان زیردریایی، استفاده از موشک های ساحل به دریا، قایق های تندروی نظامی و .... دارد اما آیا طرف های مقابل یعنی آمریکا ومتحدینش تنها تماشاگر اقدامات نظامی  ایران خواهند بود؟

2-  آیا توان نظامی ایران بیشتر از توان نظامی طرف های مقابل است؟

3- آیا درصورت انسداد تنگه هرمز و وقوع درگیری نظامی، با توجه به مجموعه شرایط داخلی و خارجی ایران، در این صورت آیا قطعی است ایران متضرر نخواهد شد؟

4-  آیا واکنش روحانی به اقدام ترامپ منطقی و حقوقی و سیاسی بود، در حالی که ترامپ هنوز ایران را به اقدام نظامی تهدید نکرده و تنها به دیگر کشورها می گوید از ایران نفت نخرند و حتی آنها را هم تهدید نظامی نکرده است؟ آیا این واکنش، واکنش به جایی بود؟ تهدید ترامپ یک تهدید اقتصادی با توجه به مجموعه مولفه های قدرت است که آمریکا بویژه در حوزه اقتصادی  دارد. ایران هم اگر توان اقتصادی دارد به دیگر کشورها بگوید از آمریکا کالا نخرند یا بگوید هر شرکتی با آمریکا تجارت کند برای تجارت با ایران تحریم می کنیم. آیا ایران چنین توانی را دارد؟ هیچ یک از مولفه های قدرت ایران در سطح امریکا نیست و حتی می توان گفت بسیار کمتر و ضعیف تراست. پاسخ تهدید اقتصادی، تهدید نظامی نیست و این دور از دیپلماسی است .

5-  در شرایطی که اسرائیل، عربستان سعودی و حامیانش و ترامپ علیه ایران متحد هستند نباید بهانه بیشتری به دست آمریکا داد.

6-  به نظر می رسد موضع گیری روحانی یا تحت فشار نیروهای تندرو داخلی بوده یا مصرف داخلی با هدف نزدیک کردن خود به تندروهای داخلی داشته است، برای این که تندروهای داخلی در برابر مذاکرات ایران با 4+1 و مذاکرات احتمالی با آمریکا، حداقل در چارچوب 5+1، سنگ اندازی نکنند.

7-  آیا اگر اروپا و چین و روسیه نتوانند در برابر آمریکا از برجام و منافع خود و حتی تهدیدهای تجاری آمریکا مقاومت کنند، ایران به تنهایی توان ایستادگی دارد؟

8-  اگر ایران توان مقابله با آمریکا را داشت اساسا یک سال قبل از روی کار آمدن روحانی پنهانی در عمان با آمریکا مذاکره نمی کرد و پس از روی کار آمدن او به این مذاکرات ادامه نمی داد تا به برجام برسد. در حالی که در شرایط فعلی اوضاع ایران بسیار بدتر از دوره پیش از برجام است چگونه می توان تصور کرد که ایران بتواند در برابر این همه فشار خارجی با این میزان مشکلات داخلی مقاومت کند؟

9-  در دیپلماسی حرف آخر را اول بر زبان جاری نمی کنند، این موضع گیری تلویحی نظامی روحانی و حمایت نظامیان از او می توانست حرف آخر باشد. ایران راهی جز مذاکره با 4+1 و مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا تا قبل از سوزندان کارت های موجودش ندارد .

10- فرسایشی کردن مذاکرات تا انتخابات کنگره آمریکا در ماه نوامبر ضروری است و اروپا نیز درهمین فکر است، چرا که در صورت پیروزی دموکرات ها در این انتخابات که احتمالش هم کم نیست، ترامپ در موقعیت بسیار ضعیفی قرار خواهد گرفت، بنابراین نباید تا آن موقع بی احتیاطی کرد تا بهانه ای به دست نئوکانهای همسو با جناح راست افراطی اسرائیل و محمد بن سلمان عربستان داد. این گونه بهانه ها می تواند ترامپ را بر آن دارد که برای نجات خود دست به ماجراجویی بزند، در حالی که اکنون زمان ماجراجویی برای ایران نیست.

11-  درست است که شرایط مستعد مذاکره نیست اما ایران هم هنوز در کنج قرار نگرفته است تا تهدید به بستن تنگه هرمز کند. هنوز فرصت های خوبی برای خروج از این شرایط با دیپلماسی هوشمندانه وجود دارد. اگر به کنج برسیم می توانیم راهبردی با حاصل جمع صفر انتخاب کنیم، اما نباید به آنجا برسانیم. در چنین راهبردی ایران بیشتر از دیگران زیان می کند و جبرانش هم بسیار سخت یا ناممکن خواهد بود .

12- در صورتی که همه راه های دیپلماتیک بی پاسخ بماند و یکجانبه گرایی ترامپی با همراهی سایر بازیگران علیه ایران استمرار یابد و ترامپ اولین گلوله را آرام به ایران شلیک کند قطعا گریزی از پاسخ برای ایران نخواهد بود اما ایران نباید اولین گلوله را شلیک کند.