در صورت عدم حمایت اروپا ابران بابد انجام برجام را تعلیق کند نه لغو

دیپلماسی ایرانی – اولین نشست کمیسیون مشترک برجام بدون حضور نماینده ای از ایالات متحده آمریکا روز گذشته (جمعه) در جمع نمایندگان کشورهای امضاء کننده توافق هسته ای در هتل کوبورک وین برگزار شد. در این نشست علاوه بر معاونین وزاری امور خارجه و دیگر مقامات، یوکیو آمانو، مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی هم حضور داشت تا با بررسی پیامدهای ناشی از خروج آمریکا از توافق هسته ای، رایزنی های خود را برای اتخاذ راهکارهای تداوم برجام داشته باشند. اما نتایج این نشست در آینده توافق هسته ای چیست؟ اهداف و برنامه های کشورهای اروپایی به همراه روسیه و چین در مقابل فشارهای ایالات متحده برای حفظ و تداوم برجام چه خواهد بود؟ راهکارهای ایران برای ادامه این همکاریهای برجامی  با جامعه جهانی دارای چه اولویت هایی است؟ پاسخ به این سوالات و پرشس هایی از این دست موضوع گفت وگوی دیپلماسی ایرانی با حسن بهشتی پور، کارشناس مسائل بین الملل است که در ادامه می خوانید:

بعد از خروج آمریکا از برجام اولین نشست کمیسیون مشترک برجام بدون حضور نماینده ای از ایالات متحده در وین برگزار شد؛ از نگاهی کلی ارزیابی شما از نشست دیروز چیست؟

همان طوری که انتظار می رفت در این نشست اتفاق عجیب و خاصی روی نداد و بیشتر حضار بر همان مواضع قبلی خود تاکید داشتند. در هر صورت تا اکنون که طرف های برجامی به خصوص اروپایی ها حمایت خود را از این توافق نشان داده و به دنبال ایجاد راهکارهایی هستند که بتوانند این توافق را تداوم بخشند. مواضع دیروز طرفین هم مبین همین نکته بود. به عبارت دیگر اروپا اکنون در همان چاچوب بیانیه خانم موگرینی در حال حرکت است، اما از آن سو هم به دنبال شیوه هایی هستند که بتوانند حیات این توافق را ادامه دهد. به هر حال میزان سرمایه گزاری شرکت های اروپایی در آمریکا و بالعکس بسیار زیاد است. یقینا این شرکت ها نمی توانند بدون توجه به این وابستگی های خود با ایالات متحده گامی بردارند. افزون بر این نکته مساله دیگر به قدرت آمریکا در اقتصاد جهان باز می گردد. بدون شک تاثیر نفوذ واشنگتن بر اقتصاد می تواند اهرم جدی برای سوق دادن این شرکت ها به سمت اهداف خود باشد. لذا اکنون این شرکت ها و کشورهای تابع، هم به دنبال حفظ روابط با آمریکا هستند و هم به دنبال اجرای توافقات تجاری خود با ایران، به گونه ای که رابطه تجاری با ایران باعث لطمه و فشاری از جانب آمریکا نشود که این امر مسلتزم راهکارهای پیچیده و زمان بر است.

در راستای نکات شما خروجی نشست دیروز بر ادامه گفت وگو ها در سطح کارشناسان طی هفته های آتی تاکید داشت؛ اما اگر در نهایت خروجی این نشست ها برای ایران حاوی هیچ نتیجه و دستاوردی نبود، تهران از برجام خارج خواهد شد؟

اول این که تهران تحت هر شرایطی باید در برجام بماند، چرا که همین برجام به عنوان سند مهم سیاسی سبب انزوای آمریکا و همسویی حداقل سیاسی و دیپلماتیک جهانی با ایران بوده است. در ثانی ایران می تواند در نهایت اگر به این نتیجه رسید که نشست ها در سطح کارشناسان دستاوردی برایش ندارد، اجرای برجام را به حالت تعلیق درآورد. این مساله بسیار متفاوت از خروج ایران از توافق هسته ای نظیر رفتار ترامپ است. اگر ایران اجرای برجام را به حالت تعلیق درآورد در آن صورت پروسه بازگشت بسیار سخت و پیچیده نخواهد بود. به عبارتی اگر طرف های مقابل به دنبال اجرای توافق هسته ای در آینده بودند دیگر ایران نیازی به گفت وگو و مذاکره مجدد ندارد، بلکه می تواند به ادامه تعهدات خود بپردازد. اما اگر تهران از برجام خارج شود در آینده برای هر توافق دیگر باید پروسه طولانی مذاکره و گفت وگوهای دیپلکماتیک را طی کنند که این مساله یقینا فرآیندی به مراتب پیچیده تر و زمانبرتر از پروسه مذاکرات تقریبا دوساله برجامی خواهد بود.

اما به واقع تهران می تواند فارغ از وعده ها، اظهار نظرهای دیپلماتیک و حمایت های سیاسی اروپا به رفتارهای عملی و تضمنین های لازمه آنان امیدوار باشد، چرا که میان این دو فاصله زیادی وجود دارد؟

یقینا این فاصله وجود دارد و منکر آن هم نیستم. من در مصاحبه های پیشین خود با دیپلماسی ایرانی هم عرض کردم که اروپا از همان ابتدا تا کنون به جد پیگیر اجرای درست برجام است. اما این که توان این کار را به خصوص بعد از خروج آمریکا داشته باشد، جای تردید و سوال است. اما در این شرایط تهران فعلا باید میان وعده ها، اظهارات و اجرای حمایت های عملی از تاوفق هسته ای صبر سیاسی پیشه کند. اکنون به دلیل وابستگی شدید اقتصاد اروپا به آمریکا با خروج ترامپ باید فرآیند اجرای برجام در حوزه های اقتصادی و به خصوص در حوزه فروش نفت دوباره از نو بازبینی شود تا بتوان به راه های جدیدی دست یافت. علاوه بر اینها چنانی که گفتم اکنون اروپا به دنبال راهی است که ذیل آن علاوه بر حفظ و اجرای برجام، انجام روابط تجاری خود با ایران فشار و گسترش روابط با تهران تحریمی را از جانب آمریکا متحمل نشود و یا این که تحریم ها نتواند مانع اجرای برجام شود.

به نظر شما راهکار اروپا چه می تواند باشد؟

اکنون اروپا به فکر استفاده از شرکت ها و بانک های کوچک و متوسطی است که از طریق آنان بتواند روابط تجاری خود با ایران را داشته باشد که اگر با تحریم هم روبه رو شد بتواند با حمایت دولت ها لطمه ای به این شرکت ها و بانک ها وارد نشود. تغییر ارز تجاری با ایران از دلار به یورو هم می تواند به عنوان تسهیل کننده این مسیر عمل کند. همچنین اروپا به دنبال ایجاد بانکی اختصاصی برای انجام امور تجاری و بانکی با ایران هستند که این بانک می تواند مستقیما با بانک مرکزی ایران مراودات خود را انجام دهد. اما این مسائل فعلا در روی کاغذ است و تا انجام کامل آن راه زیادی وجود دارد. ولی نکته که باید مد نظر داشت این است که  با تمام این راه حل ها باز باید گفت که اقتصاد امروز جهان بسیار در هم پیچیده و تنیده شده است، حتی اگر این امور را به انجام برساند باز شرایط به روانی انجلام نخواهد گرفت. باید قبول کنیم که اروپا هیچ گاه میان ایران و آمریکا به سمت تهران نخواهد رفت. اما در حال حاضر اروپا به دنبال حفظ موازنه است.        

در این میان نکته بسیار مهمی که وجود دارد و آن هم جدیت به مراتب پررنگ تر اروپا نسبت به آمریکا در خصوص توان موشکی و دیپلمایسی منطقه ای ایران است. آیا در این خصوص در نشست های آتی اروپا این مسائل را به برجام گره نخواهد زد؛ مشابه رفتاری که ترامپ انجام داد و در نهایت هم به خروج آمریکا از برجام انجامید؟

در این باره اروپا از همان روز اول صادقانه مواضع خود را برای ایران تبیین کرد. اگر جدیت اروپا در خصوص توان موشکی و دیپلماسی منطقه ای ایران از آمریکا و شخص ترامپ بیشتر است، اما از آن سو هم دارای یک منطق دیپلماتیک و مواضعی کاملا شفاف و روشن است. در این راستا اروپا از همان ابتدا تا کنون ضمن حفظ برجام، تدوام اجرای آن و نیز تعهد طرفین به دنبال مذاکراتی البته کاملا جداگانه در خصوص توان دفاعی و دیپلماسی منطقه ای ایران است. پس اگر آتش اروپا تندتر از آمریکا است، اما در آن سو منطق دیپلماتیک در دستور کار اروپا وجود دارد. در این چارچوب یقینا ایران هم می تواند در مقابل رفتار بهتری را توام با مدارای دیپلماتیک پیشنه کند، نه این که مانند ترامپ بی هیچ منطقی تنها خیالات و اوهام خود را به ایران دیکته کند و برجام و غیر برجام را به هم گره برند تا به رویاهای خود دست یابد. البته این رفتار ترامپ کاملا طبیعی چرا که او فهم مسائل دیپلماتیک و درک منطق سیاسی ندارد. میان تجارت و ملاک بودن با ریاست جهموری که درصدی از فهم سیاسی و هوش دیپلماتیک را طلب می کند، فاصله بسیاری است. همین مساله هم بسیاری از سیاسیون داخلی آمریکا را هم رنج می هد. اما فارغ از این مساله باید بپذیریم که میان اروپا و آمریکا در خصوص نحوه تقابل با توان دفاعی و نیز دیپلماسی منطقه ای ایران نزدیکی مواضع وجود دارد. اما روش کار این دو بسیار متفاوت از همدیگر است. خانم مرکل، ترزا می، امانوئل ماکرون و خانم موگرینی در سخنان و مواضع متعددی اعلام داشته اند که میان اروپا با ایران در خصوص بی ثبات سازی منطقه ای، توان موشکی و حقوق بشر اختلافات جدی وجود دارد، اما نباید این مسائل و اختلافت خود را به برجام گره زد. بلکه باید از کانال خود و با مذاکرات جداگانه این مسائل را هم با تهران حل کرد.

تهران در این مدت می تواند چه راهکاری را در پیش بگیرد؟

چاره کار بسیار روشن است. اگر مذاکرات به نتیجه نرسید منطقا باید ایران اجرای برجام را حلت تعلیق درآورده و بعد زیر نظر آژانس انرژی اتمی، ان پی تی و پروتکل الحاقی مذاکرات خود را برای حصول اطمینان طرفین نجام دهد.

این مساله به عمر دولت دوازدهم قد می هد؟

پروسه برجام یک پروسه ملی و با نظر مثبت رهبری بوده است نه دولت به طور خودسر این توافق را صورت داده باشد. لذا برای حفظ وجه و جایگاه ایران چه به عمر این دولت قد بدهد و چه به دولت های بعدی این مساله حواله داده شود، تنها راه منطق دیپلماتیک است. توافق هسته ای مساله ای فرا دولتی و مربوط به امنیت کشور است.   

انتشار اولیه: شنبه 5 خرداد 1397 / انتشار مجدد: چهارشنبه 9 خرداد 1397