حقوق بین‌الملل و انتقال سفارت آمریکا

سیدمصطفی میرمحمدی عضو هیات علمی دانشگاه مفید در سرمقاله ای در روزنامه شرق، نوشت: وزیر خارجه آمریکا نیز در بیانیه ای که به مناسبت جشن افتتاح سفارتخانه صادر کرد، آن را در راستای وعده های انتخاباتی رئیس جمهور دانسته و گفته ترامپ در سخنرانی شش دسامبر 2017 نیز اعلام کرده «70 سال پیش رئیس جمهور ترومن، اسرائیل را به رسمیت شناخت و از آن زمان اسرائیل نیز اورشلیم (بیت المقدس) را پایتخت خود می داند. 

بنابراین جا دارد ایالات متحده این شهر را پایتخت اسرائیل بشناسد». انتقال سفارت از تل آویو به اورشلیم (بیت المقدس) تاکنون بیش از 60 کشته از فلسطینیان بر جای گذاشته و این یعنی افتتاح این سفارتخانه یکی از خونین ترین افتتاح ها در جهان است. در اواخر سال قبل که ترامپ، محمودعباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین را از تصمیم خود با خبر کرد، این اخطار داده شد که چنین تصمیمی می تواند باعث ناآرامی در منطقه شود. خشم فلسطینیان از این تصمیم باعث شد تعدادی از آنان جانشان را از دست بدهند. تعداد زیادی از کشورها این تصمیم آمریکا را محکوم کردند و با آن همراه نشدند. پیش از تحلیل این تصمیم از منظر حقوق بین الملل، مروری بر قانون 1995 کنگره آمریکا شایان توجه است. کنگره آمریکا در این سال قانونی تصویب کرده است که به قانون سفارتخانه اورشلیم موسوم است. در این قانون آمده است... 

- مطابق حقوق بین الملل و عرف بین الملل هر دولت دارای حاکمیت حق دارد پایتخت خود را مشخص کند.
- از سال 1950 پایتخت اسرائیل اورشلیم است و این شهر مرکز معنوی یهودیت و دیگر ادیان است
- از سال 1948 تا 1967 بیت المقدس به دو قسمت تقسیم شده است و دسترسی به بخش اماکن مقدس که در اختیار اردن بود، برای اسرائیلی ها ممکن نبود.

- پس از جنگ شش روزه 1967 اداره بیت المقدس به عنوان شهری یکپارچه و تقسیم ناپذیر در اختیار اسرائیل قرار گرفت.
- در 1990 کنگره آمریکا قطع نامه ای صادر کرد که بیت المقدس شهری یکپارچه است و حقوق همه گروه های دینی در آن رعایت می شود.

- در سال های 1994 و 1995 تعداد 93 نماینده مجلس سنا و 257 نماینده از مجلس نمایندگان در نامه هایی به وزیر خارجه وقت آمریکا، وارن کریستوفر، از او خواستند تا طرحی را برای انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به بیت المقدس تنظیم کند و این کار تا 1999 تحقق یابد.
- آمریکا سفارتخانه دایر خود را در دیگر مناطق جهان حفظ می کند جز در مورد هم پیمان استراتژیک ما اسرائیل.

مطابق بخش های 3 تا 6 قانون فوق، زمان بندی برای انتقال سفارت، تأمین بودجه، نحوه ساخت سفارت و نظارت بر آن و نیز ارائه گزارش سالانه پیش بینی شده است. ولی مطابق بخش هفتم همین قانون چنانچه رئیس جمهور تشخیص دهد تعلیق انتقال سفارت به نفع منافع ایالات متحده است، می تواند آن را برای مدت شش ماه به تأخیر اندازد و این تعلیق شش ماهه را می تواند تکرار کند ولی قبلا به اطلاع کنگره برساند. از زمان بیل کلینتون به این طرف برای اینکه مذاکرات صلح با فلسطینیان ادامه یابد و تضعیف نشود، انتقال سفارت به تعلیق می افتاد. اما در دولت ترامپ تصمیم به انتقال گرفته شد. اگرچه هر کشوری می تواند درباره انتقال سفارتخانه با دولت محل مأموریت به توافق برسد اما وضعیت درباره این اقدام از منظر حقوق بین الملل متفاوت است:

1- قانون فوق که 23 سال قبل به تصویب رسیده است به خوبی دیدگاه تاریخی و جانبدارانه ایالات متحده را نسبت به اسرائیل نشان می دهد. مبتکر این قانون سناتور جمهوری خواه Bob Dole بود که خود کاندیدای ریاست جمهوری در سال 1996 بود. در این قانون به اشغالی بودن بخش هایی از بیت المقدس که ملل متحد آن را اشغالی می داند، هیچ اشاره ای نشده است بلکه از الحاق کامل این شهر به اسرائیل پس از جنگ شش روزه سخن می گوید. این در حالی است که پس از تصویب منشور ملل متحد هیچ سرزمینی را نمی توان با توسل به زور تصاحب کرد. 

شورای امنیت سازمان ملل متحد مطابق قطع نامه 478 بیت المقدس شرقی را سرزمین اشغالی می داند و الحاق این بخش را به اسرائیل نقض حقوق بین الملل دانسته است. این قطع نامه که با رأی ممتنع آمریکا و با 14 رأی مثبت تصویب شد، از دولت ها می خواهد تا از انتقال سفارت خود به اورشلیم خودداری کنند. مطابق مواد 24 و 25 منشور دول عضو باید از تصمیم این سازمان تبعیت کنند. 

2- تصمیم ترامپ استراتژی دو دولت فلسطین- اسرائیل در کنار یکدیگر را نیز نادیده می گیرد و تلاش ملل متحد را دراین باره تضعیف می کند. 

3- از نظر دولت آمریکا قانون اساسی این کشور حقوق بین الملل است و دادگاه فدرال این کشور نیز دادگاه بین المللی است. تصمیمات این دادگاه برای دولت آمریکا حقوق بین الملل تلقی می شود. این قرائت رئالیستی از حقوق بین الملل را در تصمیمات بین المللی کنگره و تحلیل آن باید مدنظر داشت. جناح جمهوری خواهان همان جناحی است که از عضویت آمریکا در جامعه ملل ممانعت به عمل آورد و در نشست دمبارتن اکس 1944 ساختار مورد نظر این کشور را برای سازمان ملل متحد به کرسی نشاند. از نظر ایالات متحده این ملل متحد است که باید از آن تبعیت کند و نه عکس آن. 

4- سازمان همکاری اسلامی که اخیرا نشست فوق العاده خود را در استانبول برگزار کرده، بیت المقدس شرقی را پایتخت فلسطین دانسته و جالب است که مطابق ماده 21 منشور 2008 همین سازمان، مقر دائم سازمان همکاری نیز همین شهر خواهد بود ولی تا زمانی که این شهر در اشغال است، موقتا جده مقر سازمان همکاری در نظر گرفته شده است. از یاد نبریم منشأ تأسیس این سازمان، آتش سوزی بیت المقدس در پنج دهه پیش بود. کارنامه عملکرد سازمان در چند دهه گذشته نشان می دهد نمی توان به تصمیمات آن امیدوار بود.