کمالوندی: احتمال تغییر برجام با همکاری اروپا نزدیک به صفر است

عصرایران؛ رضا غبیشاوی ؛ مهسا صفایی - آینده برجام به یکی از موضوعات روز تبدیل شده است. برجام چه خواهد شد و ترامپ با این توافق بین المللی چه خواهد کرد؟ بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در گفتگوی مشروح با خبرنگاران عصرایران تلاش کرد ضمن تشریح وضعیت فعلی فعالیت های هسته ای ایران به آینده برجام و گزینه های مختلف قابل تصور درباره تصمیمات ترامپ علیه برجام بپردازد.

بهروز کمالوندی سخنگویی حوزه ایی را برعهده دارد که سخن گویان و تصمیم گیران آن در داخل کم نیستند.

وی در سوابق خود سفیر ایران در کشورهای زیمبابوه و اندونزی بود و به عنوان دیپلمات ارشد نیز سفارتخانه های ایران در سوئد، اسپانیا، قبرس و ایتالیا نیز فعالیت کرده است. او همچنین در سمت های معاونت اداری - مالی، اداره کشورهای آمریکای لاتین و معاونت آمریکای وزارت خارجه نیز کارکرده است.

کمالوندی معاون امور بین الملل، حقوقی و مجلس و سخنگوی این سازمان در این مصاحبه که در تحریریه عصرایران برگزار شد  به بخش های مختلف فعالیت های هسته ای ایران و ابعاد توافق برجام و آینده آن اشاره می کند.

متن کامل این مصاحبه از نظر مخاطبان می گذرد. 

*در سالی که گذشت دستاورد ما در بخش هسته ای در کشور چه بود و اشاره ای هم داشته باشید که با توجه نزدیک بودن دهه فجر، آیا پروژه خاصی برای رونمایی دارید یا خیر برای بیست فروردین که روز فناوری هسته ای است چطور؟

یکسری کارهای معمول و متداول توسط پژوهشگاه علوم و فنون هسته ای که عمدتا روی حوزه پزشکی هسته ای و نیاز دارویی مردم در حال انجام است. مثل اف دی جی در کرج، تاسیساتی برای جی ام پی به معنی تولید خوب و تولیدی که تمیز است، در دست ساخت است. چون استاندارد دارو خیلی مهم است باید استانداردهای کلاس بالا باشد که در این زمینه ها کار هایی انجام شده است. این قبیل مسائل اهمیت زیادی دارد چون با سلامت انسان ها سر و کار دارد.

ما در حال صادر کردن رادیو دارو به خیلی از کشورها هستیم. بعضی از مواد اولیه را وارد می کنیم اما برنامه داریم، مواد اولیه را هم خودمان تولید کنیم و زمینه اش وجود دارد البته در برجام هم برای این کار پیش بینی هایی صورت گرفته و هیچ مانعی در این مسیر نداریم. حتی مواردی که به حوزه بازفراوری می رسد، بازفراوری ظاهرش طوری است که یک عده فکر می کنند برجام جلوی بازفراوری را گرفته در حالی که در رابطه با کارهای تولید رادیو دارو که نیاز به بازفراوری دارد در برجام منعی ندارد.

یکسری کارهای دیگر هم داریم که به طبع برجام پیش آمده است، و دو کار عمده است؛ یکی در ارتباط با مدرن سازی راکتور اراک است که اسمش "راکتور آب سنگین خنداب" است که البته این راکتور از نظر جغرافیا به خنداب نزدیک و در واقع چسبیده به خنداب است. این راکتور در حال مدرن سازی است و نهایتا نصب که به خوبی پیش می رود. متأسفانه بعضی ها طوری تبلیغات می کردند که گوئی این راکتور یک راکتور در حال کار بوده که برجام آن را متوقف کرده است. در حالی که طراحی آن را خودمان انجام می دهیم ولی بازبینی طرح توسط چینی ها انجام می شود. این طرح عملا سه مرحله دارد که ما یک مرحله را کاملا تمام کردیم و بعبارتی مرحله مقدماتی یا طراحی اولیه انجام شده و چینی ها هم تایید کردند. مرحله دوم که مرحله طراحی تفصیلی است. کارهای آن هم در حال انجام شدن و قراردادهای آن هم توافق شده است و فکر می کنم ظرف چهار تا پنج ماه آینده این مرحله را تمام کنیم، بعد از آن هم بحث های مهندسی است

مورد بعدی در رابطه با بحث برجام، موضوع ایزوتوپ پایدار است، ایزوتوپ پایدار استفاده های مختلفی دارد که ما تاکنون تولید کننده نبوده ایم ولی بنا است که تولید کننده ایزوتوپ پایدار باشیم.

پروژه آن هم با روس ها انجام می شود و الان هم قراردادهایش بسته شده است و الان در مرحله نصب آبشارهای نمونه هستیم و بعد از آن به سمت آبشارهای اصلی و تولید خواهیم رفت و ما حداقل دو ایزوتوپ پایدار را تولید خواهیم کرد؛ فرق ایزوتوپ های پایدار با ایزوتوپ های با مصرف دارویی همان طور که از اسمش پیداست؛ ایزوتوپ پایدار، پایدار و با دوام است استفاده ای صنعتی و دارویی- پزشکی دارد. تعداد دو سه کشور بیشتر هم آن را تولید نمی کنند. البته روس ها با تعداد زیادی ایزوتوپ مشغول تولید هستند. ما دو سه نمونه پر مصرف آن را قرار است تولید کنیم که انشاءالله مقدمه ای شود تا در این زمینه هم تکنولوژی ما توسعه پیدا کند.

دسته دیگر هم کارهای بلند مدت است. مثل نیروگاه، در حال حاضر کارهای مربوط به دو نیروگاه انجام شده و به مرحله گودبرداری ها رسیده است. و براساس برنامه زمان بندی، شش سال دیگر ما باید اولین نیروگاه را افتتاح کنیم. دو سال بعد از آن هم نیروگاه بعدی را که جمعا سه نیروگاه خواهند شد.

در طول هشت سال آینده این اقدامات کارهای بلند مدت و مهمی است. سرمایه گذاری دو نیروگاه حدود ده میلیارد دلار و کار بسیار بزرگی است. البته ما باید نیروگاه های بیشتری داشته باشیم ولی در این زمینه مسئله اصلی، مسئله اقتصادی آن است چون هزینه بر است. با توجه به اینکه کشورهای دنیا معمولا در احداث این گونه نیروگاه ها روی بودجه های خودشان حساب نمی کنند و روش هایی که من یک نمونه اش را اشاره کردم مثل
بی او او (BOO) یا بی او تی(BOT) به شکل های مختلفی انجام می شود که ما مشغول بررسی و مذاکره در این خصوص هستیم.

در زمینه های دیگر مثل لیزرهای پزشکی و لیزرهای صنعتی مشغول اقدام و فعالیت هستیم. در دنیای لیزر توان لیزر مهم است اینکه شما با چند وات می توانید، تولید کنید و چقدر از آن استفاده پزشکی دارد و چقدر استفاده صنعتی دارد و حتی چقدر استفاده نظامی دارد. ما در بالا بردن توان لیزری مان شرایط نسبتا خوبی داریم و آینده خوبی هم در پیش است. به طور مثال کریستال هایی تولید می کنیم که چین هم نمی تواند مشابه آن را تولید کند، مثل کریستال پانزده سانت. اینها دانش و تکنولوژی است که البته باید آرام آرام صنعتی و تجاری شود و بعد از صنعتی شدن باید قابلیت رقابت هم داشته باشد.

یک زمان است که هیچی ندارید یک زمان دارید ولی اقتصادی نیست اما زمانی که بتوانید آن را اقتصادی کنید در کلاس بالاتری قرار می گیرید؛ در حال حاضر هم در این زمینه ما در چنین وضعیتی هستیم و برای بیست فروردین هم یک تعدادی از این پیشرفت ها به موقع رونمایی می شود.

*با این تحولاتی که به ویژه در رفتارهای ترامپ و آمریکایی ها و اروپایی ها دیده می شود، شما چه آینده ای را برای برجام و فعالیت های اتمی ایران پیش بینی می کنید، به ویژه که الان در سه ماه آینده مهمترین سوال شاید این باشد در صورتیکه لغو تحریم ها علیه ایران تمدید نشود آیا حیات برجام تمام می شود یا خیر همچنان می تواند به حیات خودش ادامه دهد؟

برجام چند بُعد دارد یک بُعد سیاسی و یک بُعد حقوقی، یک بُعد اقتصادی و تحریمی ، برجام وقتی متولد شد یک آثاری را گذاشت ولو اینکه امروز هم از بین برود آن آثار به این سادگی نمی تواند حذف شود.

اولین اثرش رها شدن جمهوری اسلامی از فشارهایی بود که در نتیجه شش قطعنامه سنگین فصل هفت شورای امنیت بر آن وارد شده بود، حتی اگر امروز هم تعلیق ها توسط آمریکا امضاء نشود و برجام به هم بخورد، دوباره زنده کردن آن شش قطعنامه برای آنها خیلی کار ساده ای نیست مگر یک سازوکاری راه بیندازند برای نظارت بر تعهدات ما، و آنها بتوانند، اثبات کنند جمهوری اسلامی ایران به تعهدات خود پایبند نیست که عملا چنین اتفاقی از جانب ما نمی افتد.

*بخشی از تحریم ها از طرف شورای امنیت بود و بخشی هم از جانب آمریکا، تحریم های یکجانبه آمریکا به صورت طبیعی قابل بازگشت است؟

بله تحریم های یکجانبه هم در دو بخش بوده که یک بخش تحریم های اولیه که همچنان وجود دارد. یعنی یک شخص آمریکایی اعم از حقیقی و حقوقی نمی تواند در ایران سرمایه گذاری کند. این شخص حقیقی- حقوقی را تعریف کردند، یکبار گفتند 75 درصد سهام شرکت آمریکایی باشد بعد گفتند 50 درصد بعد هم 25 درصد، نوع دوم تحریم های آمریکا یعنی تحریم های ثانویه است که برای غیر آمریکایی ها تدوین شده است. براساس این تحریم اگر شخصی در ایران سرمایه گذاری کند دیگر از سرمایه گذاری در آمریکا محروم می شود.

اتفاقی که افتاد این بود که اسقاطیه ها این نوع تحریم ها را تعلیق می کند. ببینید در این وضعیت مهم این است که ما درست بازی کنیم. در حال حاضر که آمریکا به تنهایی این تحریم های اولیه را دنبال می کند کارش فوق العاده سخت است و اثر بخشی این تحریم ها به طور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد. همچنین اروپایی ها هم حتی گفتند در این زمینه دنبال مکانیزم هایی هستند که از شرکت های خود حمایت کرده تا آنها به دلیل سرمایه گذاری در ایران آسیب نبینند.

*یعنی در وضعیت برجام منهای آمریکا؟

بله این تلقی اروپایی هاست و آمریکایی ها هم به همین دلیل خیلی برایشان مهم است که اروپا را همراه داشته باشند، همان طور که برای ما مهم است برای آنها هم این موضوع مهم است؛ در شرایط کنونی بازی به این شکل پیش رفته که اروپا سمت چه کسی قرار می گیرد و این برای ما خیلی تعیین کننده خواهد بود .

من در شکل گیری اتحادیه اروپا آنجا بودم یعنی در سال های اواخر دهه 1360که اتحادیه داشت شکل می گرفت. آن موقع می دیدیم که یک اتحادیه ای در حال شکل گیری است که به سختی دارند به هم نزدیک می شوند. مکانیزم هایی که درست کردند این بود که ابتدا از نظر اقتصادی کنار هم قرار گرفتند و بعد آرام آرام از نظر سیاسی متحد شدند. البته در حال حاضر از لحاظ امنیتی کنار هم نیستند و به ناتو و آمریکا گره خورده اند.

می توان گفت که اتحادیه اروپا در اقتصاد با هم هستند اما در امنیت به آمریکا گره خورده اند. با این حال از طرف دیگر هم به ما گره خورده اند یعنی حرفی که خانم موگرینی گفت نشانه خوبی بود. او گفت اگر چه رابطه ما با ایران به لحاظ اقتصادی چهار دهم درصد حجم کل روابط اقتصادی اروپا با دنیاست بنابراین عدد زیاد مهمی نیست اما ما بر مبنای این چهار دهم درصد یا نیم درصد محاسباتمان را با ایران نمی چینیم ما براساس ضریب اهمیت ایران در امنیت اروپا روابطمان را با ایران تنظیم می کنیم.

این موضوع نیز به مسائل منطقه، سیل مهاجرین، مسائل تروریزم و غیره گره خورده است. بنابراین چنین موضوعاتی باعث می شود که اروپایی ها برای قرار گیری در کنار آمریکا کمی احتیاط کنند اما دنیای سیاست دنیای واقعگرایی و دنیای قدرت است اصلا دنیای سیاست به معنی دنیای قدرت است. موضوع علم سیاست موضوع قدرت است. در عالم قدرت فضا و شرایط فرق می کند. در عالم قدرت که در آن واقع گرایی وجود دارد بالاخره هر کشوری محاسبات خودش را دارد. محاسبات در این عالم هم بر اساس منافع خودی و در عین حال ملاحظه و بررسی منافع و مواضع قدرت ها و دیگران صورت می گیرد.

*پیش بینی شما در مورد اتفاقات آینده چیست، آقای ترامپ گفته که در سه ماه آینده تحریم ها را تعلیق نمی کند، در چنین وضعیتی نقش اروپا بسیار مهم می شود یعنی از یک طرف باید از اعتبار خودش و اعتبار برجام به عنوان راه حل جهانی دفاع کند و از طرف دیگر باید با این وضعیت آمریکا هم کنار بیاید، پیش بینی شما چیست؟

در عالم سیاست هیچ وقت یک دیپلمات نمی گوید یا نمی نویسد که چه اتفاقی می افتد، چون در عالم سیاست هیچ چیزی قطعیت ندارد، مثلا شما می گویید با ترکیه در مورد کشور عراق چه کار کنیم، اگر منظورتان کردستان است باید گفت که در کردستان می توانیم تا اندازه زیادی همراه باشیم اما در رابطه با سوریه احتمالاً مقابل یکدیگر هستیم.

پس بر مبنای مصالح، منافع و واقعیت ها روابط خود با ترکیه را تنظیم می کنیم. مجموعه ای از موضوعات است که برای ما مشخص می کند چه چیزهایی باید بدهیم و چه چیزهایی باید بگیریم. این عالم، عالم بده بستان است آخر باید ببینیم سر چه چیزی معامله و چقدر معامله می کنیم. این آدمی که ما با آن مواجه هستیم (ترامپ) نیز یک تاجر است که می خواهد بخرد و البته ارزان هم می خواهد بخرد.

من سخنرانی اخیر ترامپ در کنگره را مستقیم گوش می کردم و معلوم بود که صحبت های ایشان صحبت های یک تاجر است. از جمله بحث هایش این بود که من دستور دادم بیست میلیارد دلار کمک به کشورهایی که علیه ما رای داده اند را دیگر به آنها اختصاص ندهند، به عبارتی چون آنجا به نفع ما (آمریکا) رای ندادند اینجا دلیلی ندارد که پول به آنها بدهیم. این نگاه سیاسی نیست بلکه یک نگاه تجاری است. البته در آمریکا خیلی از نخبه های دولتی سعی کردند این نگاه ترامپ راکنترل کنند ولی بالاخره یکجایی خودش را نشان می دهد که ترامپ آدم سیاست نیست.

باید دید که این آدم تا چه اندازه حاضر است هزینه دهد تا تهدیدهایش را عملی کند. ممکن است در یک زمانی همه چیز را در یک کفه بگذارد و به کشورهای دیگر دنیا از جمله اروپا بگوید من راه شما را می بندم و یا باید با ایران این گونه که من می خواهم رفتار کنید.

*یعنی به نظر شما آیا ترامپ بر سر برجام با اروپا به یک رویارویی می رسد، آیا اروپایی ها دنبال این هستند که مثلا یک امتیازی به ترامپ بدهند برای اینکه در برجام بتوانند از ترامپ یک امتیازی بگیرند؟ وزیر خارجه اخیرا گفته بود یک سری کمیته های کاری تشکیل شده است و در این کمیته ها موضوع موشکی و موضوع منطقه ای ایران را هم مطرح کرده اند و این ایده هم مطرح شد که اروپا دنبال این است که در موضوع دیگری یک امتیازی به ترامپ بدهند. همچنین نیکی هیلی هم فکر می کنم این موضوع را گفته بود که اگر اروپایی ها در موضوع موشکی خوب اقدام کنند این امکان وجود دارد که ترامپ در موضوع برجام باقی بماند. تحلیل شما از این موضوعات چیست؟

برای اجماع سازی وقتی بخواهید بر روی یک کشور فشار بیاورید باید این فشار قدرتمندانه باشد تا آن ها به خواسته شما تن دهد. یا باید قدرت فشار داشته باشید یا باید شما را دوست داشته باشند و از روی عشق با شما همراه شوند و یا اینکه قدرت متقاعد کردن داشته باشید که اصطلاحا به آن قدرت اجماع سازی می گویند ؛ به نظر من هیچ کدام از این موضوعات به اندازه موضوع هسته ای قدرت اجماع سازی در جهان را ندارد. موضوعاتی مانند تروریزم، حقوق بشر و بحث های منطقه ای به حدی نیست که بتواند دنیا را علیه ایران بسیج کند.

بنابراین تیم آمریکایی برای اینکه بتواند اجماعی علیه ایران درست کند با مشکلات زیادی روبرو خواهد بود. شما دیدید که در زمان اغتشاشات اخیر، آمریکا موضوع را به شورای امنیت برد، طبق منشور سازمان ملل هر کدام از اعضا می توانند موضوعی را به شورای امنیت بیاورند اما مهم این است که بتوانند آن را خطری برای صلح و امنیت بین المللی معرفی کنند تا به یک نتیجه ای برسند. آمریکا این موضوع را به شورای امنیت برد ولی ده کشور از پانزده کشور عضو شورا او را به گونه ای مسخره کردند و بر این نکته تاکید کردند که تنها موضوعاتی باید به شورای امنیت برود که صلح و امنیت بین المللی را به مخاطره می اندازد. در شورای امنیت شما باید بتوانید جامعه جهانی را متقاعد کنید که صلح و امنیت بین المللی در خطر است؛ اگر نتوانستید چنین موضوعی را ثابت کنید هیچ کشوری به شما رای نمی دهد البته بهره بستان های سیاسی به ویژه بین قدرت های بزرگ هم تعیین کننده است. یادمان باشد که آمریکایی ها زمانی توانستند به ما فشارهای زیادی بیاورند که حتی چین و روسیه را نیز با خود همراه کردند آمریکائی ها توانستند توسعه برنامه اتمی ایران را خطری برای صلح و امنیت بین المللی معرفی نمایند.

بعد از برجام می بینیم که آمریکا اسم چین و روسیه را در کنار ما به عنوان دشمن می آورد و این یعنی آمریکا دشمنی خود را عیان کرد، یک سیاستمدار هیچ وقت دشمنی خود را کاملا عیان نمی کند. به نظر من سیاست خارجی آمریکا در حال حاضر خیلی قوی نیست برای اینکه شما هر چقدر هم آدم ماهر داشته باشید باید یک موضوعاتی هم داشته باشید که بتوانید دیگران را بر سر آن موضوع خاص متقاعد کنید. اروپایی ها می خواهند ترامپ را متقاعدکنند اما چیزی که ما حس کردیم این بود که اصلا باب گفت و گو از سوی آمریکا باز نشده است.

به عبارتی اروپایی ها گفتند می خواهیم در مورد ایران صحبت کنیم و یک گروهی برای این کار تشکیل دادند. تا اینجای کار یک امر عادی است یعنی شق القمری انجام نداده اند ولی از اینجا به بعد باید ببینیم خروجی این کار چه چیزی خواهد بود. این خروجی مستلزم این است که یک چیزهایی داشته باشند. بنابراین اولین مرحله برای این کار این است که دیگر کشورها را متقاعد کنند ایران مخل نظم جهانی است. اما زمانی که در خلوت با اروپایی ها صحبت می کنید آنها می دانند چنین ادعاهایی صحت ندارد.

*پیش بینی شما از نیتجه کار این کارگروه ها چیست؟

نمی شود پیش بینی کرد ولی جواب این سوال به این بر می گردد که چقدر بخواهند برای این موضوع هزینه کنند. حرف ترامپ این است که من برجام را باید اصلاح کنم و این حرف خیلی بزرگ است، یعنی به فرض محال اگر این اتفاق بیفتد، اصلا سنگ روی سنگ بند نمی شود. از فردا روی هیچ توافق بین المللی نمی شود حساب کرد توافقی که شش کشور قوی و اتحادیه اروپا آن را به سرانجام رسانده اند را نمی شود یک فرد بیاید و خواستار لغو آن و اجرای توافق دیگری شود. بنابراین، ترامپ و آمریکا برای متقاعد کردن دیگر کشور ها کار سختی دارند؛ حالا اگر نگوییم این کار نشدنی است ولی کار خیلی خیلی سختی خواهد بود.

حالا ممکن است از طریقی غیر از برجام فشار بیاورند مثلا بگویند در مورد مسائل منطقه، مسئله موشکی یا مسئله حقوق بشر و یا مسئله تروریسم باید به ایران فشار بیاوریم اما برجام راه های فشار را کلا بسته است.

به طور مثال یکی از آن پنج حوزه اصلی که در برجام بوده و تحریم های آن برداشته شده است فروش نفت بود. حالا این کشورها به کدام دلیل باید دور هم جمع شوند و بگویند ما از این به بعد نفت شما را نمی خریم. مسئله دیگر موضوع بیمه ها، کشتی ها و هواپیماها یعنی حمل و نقل بود و همین طور مسئله بانکی که به صورت کلی حتی تحریم بانک مرکزی و تحریم های سوییفت را شامل می شد. حالا این خنده دار است که مثلا بگویند چون ایران حقوق بشر را رعایت نمی کند پس ما جلوی سوییفت را ببندیم یا بانک مرکزی را تحریم کنیم، از آنها نفت نخریم و یا بیمه کشتی ها را متوقف کنیم. غیر از این در بخشی از برجام آمده که شما به بهانه های دیگر نمی توانید همین تحریم ها را برگردانید. پس آمریکا باید در جایی غیر از این پنج حوزه عمده بگردد مواردی را برای تحریم پیدا کند. تا الان هم همین کار را کردنده اند مثلا دو یا چند فرد یا شرکت را پیدا کردند و در لیست گذاشتند.

*ولی ممکن است سه ماه دیگر رئیس جمهور آن تعلیق تحریم را امضا نکند در نتیجه بخشی از این تحریم ها اتوماتیک وار علیه ایران اجرایی می شود ؟

بله اگر اجرا نکند و ننویسد اصلا اختیار کشور ما را می گذارد به اینکه براساس پاراگراف 36 همه یا بخشی از تعهدات خودش را اجرا نکند. این حق هم برای ما وجود دارد.

*یعنی یکی گزینه ها این است که وقتی آمریکا بخشی از تعهداتش را اجرا نمی کند ایران هم مثلا موازنه کاری کند و بگوید که ما هم بخشی از تعهدات خودمان را اجرا نمی کنیم؟

اصلا تعهد اصلی آمریکا همین اسقاطیه تعلیقه ها است اگر آن را امضا نکند این طور نیست که بخشی از تعهد خود را اجرا نکرده، بلکه همه آن را اجرا نکرده است. ولی ما در دیدگاه خودمان با آمریکا و بقیه کشورها یک توافقی داشتیم و این توافق ما با اینها از طرف یکی نقض شده است. بنابراین برای تصمیم گیری باید همه جوانب بررسی شود.

*این چیزی که من گفتم درست است، یعنی یکی از گزینه های ایران در برابر این اقدام آمریکایی ها و ترامپ این است که ایران هم بخشی از تعهداتش را تعلیق کند یا اجرا نکند ولی از برجام خارج نشود؟

ببینید پاراگراف 36 این حق را به ما داده که اگر ایران ببیند نقضی در اجرای برجام صورت گرفته (می تواند این نقض فاحش باشد یا حتی نقض محدودی تلقی شود)، ایران هم حق دارد که  به صورت کلی یا جزئی بخشی از تعهدات خودش یا همه آن را اجرا نکند. در فرض شما واضح است که نقض یک طرفه صورت گرفته در چنین حالتی ما هستیم که می توانیم از توافق خارج شویم بدون اینکه تبعاتش گردن ما را بگیرد یا می توانیم بمانیم و یک بخشی از توافق را اجرا نکنیم. تصمیم گیری در این خصوص به عهده هیئت نظارت بر برجام است که با ملاحظه همه موضوعات تصمیم بگیرد ولی نکته مهم این است که دست ایران هم برای چنین برخورد هایی باز است.

*فرض می گیریم این اتفاق می افتد یعنی آمریکا تمدید تعلیق تحریم ها را متوقف می کند و این تحریم ها دوباره اجرایی می شود و ایران هم بخش مهمی از تعهداتش را در قالب برجام متوقف می کند. در این بخش کسی که ضرر خواهد کرد ایران خواهد بود یعنی ما تحت تحریم هایی قرار می گیریم و دوباره مشکلاتی بوجود می آید. به هر حال آمریکا می تواند یکسری بانک ها و شرکت های خصوصی را مجازات کند و دستش بازتر است. در نتیجه این فعل و انفعالات کسی که ضرر خواهد کرد احتمالا ایران خواهد بود. اقدامات فنی که ما بعد از خروج از برجام می توانیم انجام دهیم چیست و این اقدامات فنی به ضرر ما خواهد بود یا ما را حداقل به همان سطح قبلی برمی گرداند ؟

اینکه ما بخواهیم یک بخشی از تعهدات را اجرا نکنیم بر می گردد به ارزیابی ما از شرایطی که خواهیم داشت. بدترین شرایط این است که مثلا نقضی از طرف آمریکا صورت می گیرد و بقیه هم همراهی می کنند این بدترین شرایط است.

*یعنی اینکه آمریکا تعلیق تحریم ها را تمدید نکند و اروپا هم حمایت کند؟

بله مثلا این اتفاق بیفتد ما هم می رویم سراغ جواب قاطع و در این جواب قاطع سرعت برنامه هسته ای را اضافه می کنیم. اینکه بعد این اتفاق چه می شود باید بگویم که هر دو می توانند متضرر شوند. اصلا این نوع توافق ها برای این است که طرفین متضرر نشوند.

آنها آن طور که مطرح می کردند نگرانی داشتند، نگرانی آنها این بود که سرعت غنی سازی می تواند از نظر آنها فاصله ما با ساختن بمب را کاهش دهد. بعد از این موضوع بود که یک توافق صورت گرفت و مشخص کردیم که چه فاصله ای و چقدر باید باشد و در نهایت با تعیین درصد غنی سازی و تعداد سانتریفیوژ ها نگرانی آنها کم شد. ضرری که آنها می کنند این است که دوباره این نگرانی را خواهند داشت ضمن اینکه از قدرت ایران نمی توانند در معادلات منطقه ای بهره ای ببرند. این طور نیست که دیگر همه چیز باب میلشان پیش برود. درست است که کشور ما نمی خواهد به این سمت برود ولی به هر حال کارهای زیادی را می تواند انجام دهد اما به نظر من فعلا این سناریو غیرممکن است.

اینکه هم آمریکایی ها تعهداتشان را اجرا نکنند و هم اروپایی ها از آمریکا حمایت کنند کمی دور از ذهن است و تقریبا می شود حساب کرد که اروپایی ها مایل نیستند که چنین اتفاقی بیفتد؛ البته مایل نبودن و مجبور بودن دوتا بحث است و فرق می کند. اروپایی ها مایل نیستند که برجام تمام شود چرا که اعتبار و آبروی خودشان هم در معرض خطر قرار می گیرد. اصلا من یادم می آید اتحادیه که داشت شکل می گرفت خود من سوال می کردم که مکانیزم تصمیم گیری در تصمیمات مهم سیاسی که نیاز به سرعت دارد چیست.

این تعداد زیاد از کشورها چگونه می توانند به هماهنگی و تصمیم واحد برسند. بعد دیدیم که این ها آمدند یک تشکیلاتی را درست کردند که یک هماهنگ کننده برای مسائل امنیتی و سیاست خارجی دارد، قبلا مسئول آن خانم اشتون بود والان خانم موگرینی است. در اتحادیه اروپا تصمیمات به سختی گرفته می شود اما از درجه ماندگاری بالایی برخوردار است.

در چنین شرایطی چون یک سازمان گسترده تصمیم گیری برایش سخت است شرایط را کمی پیچیده می کند. ولی یک حسن این تصمیم گیری سخت این است که اگرچه تصمیمات دیر گرفته می شود اما معمولا تصمیم ها حساب شده است؛ شما اگر هفتاد نفر باشید، هفت ماه باهم دعوا کنید و در پایان به یک تصمیم برسید یک دستاورد برای سازمان شما به حساب می آید. در نتیجه انجام چنین پروسه ای، کنار گذاشتن نتیجه تصمیم گیری خیلی سخت است؛ مخصوصا در شرایطی مانند برجام که طرفین به این تصمیم به عنوان یک دستاورد سیاسی افتخار کردند و ما نشان دادیم با دیپلماسی هم می توان مشکلات را حل کرد.

فرق اروپا با آمریکا این است که، آمریکای امروز اعتقاد دارد هر جا که لازم شد با قدرتش مسئله را حل می کند و در نتیجه لزومی ندارد که مذاکره ای صورت بگیرد. چند روز اخیر هم شاهد بودیم که ترامپ در سخنرانی اش گفت یکی از کارهای من مدرن کردن تسلیحات اتمی است. این تصمیمات به این معنی است که ترامپ به مسائل جهان از زاویه اعمال قدرت نگاه می کند و معتقد است که با استفاده از زور مسائل را حل می کند.

بر عکس آمریکا، کشورهای اروپایی هستند. کشورهای اروپایی با توجه به تجربه دو جنگ جهانی خانمان سوز به این جمع بندی رسیده اندکه راههای جنگی هزینه زیادی دارد. در نتیجه این کشورها به راحتی تابع آمریکا نمی شوند. پس اروپایی ها پروسه ای که به شکل دیپلماسی جواب می دهد را به راحتی کنار نمی گذارند آن هم به این دلیل که آقای ترامپ آن را می خواهد. ولی اینکه بگوییم اروپایی ها تا چه زمانی در توافق می مانند را نمی شود محاسبه کرد؛ در عالم سیاست کشورها تا زمانی که زور طرف مقابل زیاد نباشد رفتارشان عادی است و وقتی زور از حدی بالاتر رفت نوع تصمیمات تغییر می کند.

مثلا اگر مسائل اقتصادی سنگین برای اروپایی ها در حیطه قوانین WTO مطرح شود هر چند ابزارهای فشاری برای مقابله آنها با شرایط وجود دارد البته ممکن است نظر اروپایی ها کمی تغییر کند اما باید توجه کنیم که آمریکا هم همزمان به اروپا نیاز دارد بنابراین فشار یک جانبه از سوی آمریکا حتی برای آمریکا کار مشکلی خواهد بود.

*یعنی چیزی به نام اصلاح یا تغییر برجام نداریم ؟

ما یک برداشت از ارتباطاتمان با اروپا داریم. احتمال این موضوع که مثلا یک اروپایی بگوید این قسمت را اصلاح کنید تا آقای ترامپ هم قبول کند نزدیک به صفر است. چنین چرخش هایی این سیگنال را به دیگر کشورها می فرستد که ما هر چقدر هم با شما قرار بگذاریم وقتی زور بالای سرمان باشد نظرمان عوض می شود.

*شانس یا راهکار الحاقیه را چطور می بینید، چیزی که رئیس جمهور فرانسه گفته بود. یعنی برجام دست نمی خورد اما چیزی شبیه الحاقیه یا متمم به آن اضافه بشود تا موضوعات غیر هسته ای را نیز پوشش بدهد؟

در برجام پیش بینی الحاقیه و اصلاحیه وجود ندارد؛ الحاق یعنی چسباندن و برجام در این خصوص نچسب است چیزی به آن نمی چسبد. به کجا و به کدام قسمتش می خواهند الحاقیه بچسبانند. کجا را به لحاظ حقوقی باز گذاشتیم که بتوانند بچسبانند. پس در سازوکار حقوقی برای الحاق جایی وجود ندارد.

ببینید وقتی شما یک توافقی می کنید، برای اصلاح آن باید سازوکار مشخصی تدوین شده باشد. یک کنوانسیون ممکن است جایی برای اصلاح بگذارد و به همین دلیل نحوه اصلاح را هم پیش بینی می کند، مثلا می گوید سه چهارم اعضا درخواست کنند و بعد جلسه تشکیل بدهند. در چنین توافق هایی یعنی جایی برای اصلاح گذاشته شده است ولی در برجام چنین موضوعی وجود ندارد؛ کجای برجام گفته شده است که اگر خواستید بیایید اصلاح کنید یا چیزی به آن اضافه کنید. به زور هم نمی شود به آن چیزی چسباند.

بنابراین این کار از نظر حقوقی امکان پذیر نیست، از نظر سیاسی هم این کار شدنی نیست. البته ممکن است یک روش هایی را پیدا کنند چرا که در عالم سیاست همه چیز ممکن است و می شود. و در چنین صورتی به نظر من آمریکا کارهای اشتباه قبلی خود را تکرار می کند.

تا الان آمریکایی ها چند اشتباه پی در پی داشته اند. در شورای امنیت مسائل ما را بردند و حرف هایی که آنجا زدند اشتباه پشت اشتباه بوده است. همین که الان ترامپ گفته است آن بیست میلیارد را به آن کشورهایی که در مورد قدس علیه آنها رای دادند، دیگر نمی دهند، موقعیت آمریکا را خیلی بدتر می کند. این گونه نیست که کشورها بگویند چون شما گفتید ما می گوییم چشم. به نظر من یک اشتباه سیاسی است که می خواهند همه مشکلات خود را با فشار و زور حل کنند. .

درست است که دعوا در عالم سیاست بر سر قدرت است چون قدرت خیلی معجزه ها دارد اما این طور نیست که قدرت همه مسائل را حل کند؛ یک جاهایی درایت و فکر می خواهد و با زور تنها کارها حل نمی شود.

شرایط پیچیده امروز سیاست امکان استفاده مطلق از زور را نمی دهد و حالا می بینیم فردی مانند ترامپ با عقیده های اوایل قرن بیستم، می خواهد در قرن بیست و یکم مسائل و مشکلات را حل کند.

زور خیلی خوب است یک کالایی است که در عالم سیاست هفتاد درصد ضریب دارد ولی آن سی درصد دیگر بعضی وقت ها این تعادل را تغییر می دهد. لذا من فکر می کنم اتفاق خاص بزرگی نمی افتد این که به زور ایران را بیاورند پای میز و به ما حکم کنند که این را اصلاح کن یا این الحاقیه را بپذیر غیر ممکن است. به نظرم چهارچوب برجام خوب گذاشته شده و به همین دلیل است که نمی توانند کار زیادی انجام دهند.

آن شب هم که ترامپ در کنگره سخرانی می کرد اشاره می کرد که این توافق فاجعه آمیز که مشکلات و نقاط ضعف زیادی دارد باید اصلاح شود، لذا برای او پذیرش برجام فاجعه آمیز است اما برای ما یک توافق نسبتا محکمی است. از نظر سازوکارهای حقوقی ضمیمه بودن برجام به قطعنامه شورای امنیت مهم است، اگر برجام قرارداد دو طرفه میان ایران و آمریکا بود، ترامپ می توانست این توافق را پاره کند و دور بیاندازد اما در شرایط توافقی مثل برجام این کار شدنی نیست.

بگذارید مسئله را این طور بیان کنم؛ در بحث بین حقوق بین الملل و حقوق خصوصی تفاوت در ضمانت اجرا است؛ در حقوق خصوصی برای ضمانت اجرا اگر یکی از طرفین کاری را انجام ندهد حکم دادگاه صادر می شود و با حکم دادگاه اگر هم تبعیّت نکند قانون به او تحمیل می کند مثلاً شخص خاطی زندانی می شود. ولی در حقوق بین الملل این طور نیست؛ یعنی کشوری که تعهداتش را اجرا نکرد تنها اعتبارش را مخدوش می کند. در عالم تجارت هم یک آدمی اگر تعهداتش را اجرا نکرد اعتبارش از دست می رود. اما قراردادهای بین المللی آن ضمانت اجرا را ندارد که کشوری را به زور مجبور کنند کاری را انجام دهد مخصوصا اگر این قرارداد بین دو طرف باشد.

اما در شرایط دیگری وقتی موضوعی خاص به شورای امنیت رفت و مشمول فصل هفت شد ضمانت اجرا پیدا می کند. در حال حاضر برجام به عنوان ضمیمه قطعنامه 2231 است و به همین دلیل ضمانت اجرا دارد. به همین دلیل است که ترامپ هیچ کاری نمی تواند انجام دهد. اینکه گفتند با یک چرخش قلم می توانیم برجام را بی اثر کنیم نشان می دهد که این چرخش قلم چندان هم کارایی ندارد.

*برای اختتام این بحث می توانیم این گونه بگوییم که همه طرفین سود کردند و در صورتیکه بخواهد خسارتی هم وارد شود همه طرفین به یک اندازه دچار ضرر و زیان می شوند و این طور نیست که ایران بخواهد بالاتر باشد یا آمریکا کاملا سود ببرد؟

دقیقا همین است و این چیزی است که از اجرای برجام همه سود می برند. اگر ضرری دارد فقط برای آمریکا نیست برای ما هم وجود دارد ما هم محدودیت پذیرفتیم.

*شما و آقای دکتر صالحی مدعی شده بودید که اگر قرار به برگشت پذیری باشد با لغو و نقض برجام ظرف سه ماه ما می توانیم برگردیم به آن سطحی که بودیم ؟

ما انواع سناریوها را دیده ایم و از لحاظ فنی هم به مسئولین ذی ربط منعکس کرده ایم. مثل یک جعبه مدادرنگی است که می توانند انتخاب کنند که کدام از اینها برای چه چیزی مناسب است. آیا مثلا اینجا هدف شروع غنی سازی است با افزایش سطح غنی سازی یا که می خواهیم میزان آن را ببریم بالا یعنی مثلا شش هزار تا سانتریفیوژ بشود ده هزار سانتریفیوژ. قانون اقدام متقابل و متناسب برای چنین شرایطی پیش بینی شده بود طبق این قانون دولت موظف است به نحوی شرایط را آماده کند که اگر طرف مقابل تعهداتش را انجام نداد جمهوری اسلامی ایران بتواند ظرف دو سال ظرفیت غنی سازی خود را به صد هزار سو برساند. ما براساس گزارشی که دادیم به مراتب زودتر از آن زمان و به مراتب بیشتر از آن میزان می توانیم به هدف تعیین شده برسیم؛ اینکه دقیق بگوییم چند ماه و به چه میزانی این اتفاق می افتد را در گزارشاتی به صورت محرمانه ارائه کرده ایم ولی به صورت کلی می توانم بگویم اگر بخواهیم کمتر از دو سال به بیشتر از آن میزان تعیین شده در قانون می رسیم.

این ها وظایف دولت و وظایف ما بوده که پیش بینی می کردیم و پیش بینی های آن را انجام دادیم. این طور نیست که ما دو سال غنی سازیمان را در این سطح نگه داشتیم چون اگر بخواهیم تعداد سانتریفیوژ تولید نشده را جبران می کنیم یعنی با شتاب بیشتر اما ما نمی خواهیم اینها را فعلاً موضوع اصلی کنیم.

*ولی نقشه آن را به صورت بالقوه دارید، درباره پروژه آی آر 8 توضیح دهید که در چه مرحله ای قرار دارد ؟

یک ماشین سانتریفیوژ شش هفت سال کار دارد و این پروژه تا نیمه راه رفته و تست های مکانیکی آن تمام شده است. این تست ها انجام شده و از این مرحله به بعد آن چیزی که می تواند به شما بگوید 90 الی 95 درصد نتیجه می گیرید،تزریق گاز است. به عبارتی دقیق تر پایداری ماشین در تزریق گاز مشخص می شود. منظور از پایداری که می گوییم این است که گاز را تزریق می کنیم و دستگاه با مدت زیادی بدون اینکه مشکلی پیش بیاید عمل می کند ؛ وقتی انجام شد می توانید بگویید که ما بالای 90 درصد روی این ماشین حساب می کنیم، البته می توانید بگویید 100 درصد عملیاتی شده است ولی یکسری اصلاحات ممکن است نیاز داشته باشد.

الان حدود یک سال است که گاز به آن تزریق کردیم و زیر گاز دارد تست خود را نشان می دهد که نتیجه آن هم خوب است از این مرحله به بعد باید این را آبشار کنیم یعنی چند تایی بشود تا به تکاملش برسد. براسا شرایط موجود می توانیم روی این ماشین حساب کنیم ماشینی که با حدود 25 سو ظرفیت دارد نسبت به ماشینی که الان یک سو ظرفیت دارد یک تکامل موفق به حساب می آید.

*تخمین می زنید که چقدر زمان تکمیل آن طول می کشد ؟

این ماشین مثل بچه است که مراحل تولد تا بلوغ و تکامل خود را باید به صورت مرحله ای طی کند. الان این ماشین به بلوغ رسیده ولی برای آنکه به تولید صنعتی برسد نیاز به یک سری تست های نهایی داردتا عیب های جزئی آن نیزگرفته شود. کارهایی باید انجام شود که به مانند واکسیناسیون برای بچه ها در کودکی است. البته می شود بدون تست از آنها استفاده کنیم و اگر لازم باشد چنین کاری می کنیم، ولی این کار مثل تولید ماشینی است که هنوز ترمز آن را خوب کنترل نکرده اید و در نتیجه هر چند وقت یکبار برایتان مشکل درست می کند. میزان خرابی ماشین های نسل اول که داشتیم تا حدود سی درصد بود و وقتی آنها را روشن میکنیم برای پایدار شدن باید به یک سرعت خاصی برسد، به مجرد اینکه بخواهید این ماشین را خاموش کنید و سرعتش را کاهش دهید، مثل فرفره ای که سرعتش کم می شود نا متعادل می شود و روتور آن با بدنه برخورد می کند و می شکند به همین دلیل این ماشین باید تست شود که کدام سرعت، سرعت مناسب برای حرکت آن است.

ممکن است شخصی بگوید این موضوعات مهم نیست ماشین بیشتری تولید می کنیم وهر کدام که شکست ماشین دیگری جایگزین آن می کنیم. ولی وضعیت اقتصادی را هم باید در نظر گرفت و در نتیجه ماشین باید به گونه ای شود که بتوان روی آن حساب کرد. در حال حاضر میزان خرابی ماشین ای آر دو صفر درصد است اما این اطمینان را نمی توانیم با آی آر یک داشته باشیم. بنابراین یک پروسه ای باید طی شود تا ما بگوییم ماشین جدید قابل اطمینان کامل برای تولید صنعتی است و همچنین باید توجه کنیم که مابرای ساخت ماشین های جدید یکسری محدودیت هایی را پذیرفتیم که کلا ماشین های جدید را زیاد تولید نکنیم.

*بعد از هشت سال قرار بود آی آر 1 معدوم شود ؟

به این کار فیزاوت می گویند، معدوم کردن نیست بلکه دیگر آن را تولید نمی کنند و بعد ازآن ماشین دیگری را جایگزین آن می کنند. اما چون ما باید آن50/60 عدد را حفظ کنیم قرار بر این است که از سال دهم به بعد مثلا وقتی محدودیت تولید ما کنار می رود ماشین آی آر هشت را به اندازه بیست و پنج تا از آن ماشین ها جاگذاری کنیم. ولی بعد از پانزده سال دیگر محدودیتی نداریم و آن موقع بیشتر به موارد اقتصادی آن زیاد فکر می کنیم.

*حادثه جزء جدایی ناپذیر هر نوع تاسیسات انسان ساخت است به هر حال تاریخ نشان داده تاسیسات هسته ای هم با حوادث مختلف رو به رو می شوند هر چقدر هم خوب ساخته بشوند هر چقدر هم موازین ایمنی در آن رعایت شود. آیا برنامه هایی برای مقابله با حوادث غیرمترقبه در تاسیسات اتمی ایران وجود دارد به ویژه که این حوادث اگر اتفاق بیفتد شعاع در برگیری آن فراتر از یک چارچوب جغرافیایی یا انسانی خاصی است. مثلا من خوانده بودم کویت به لحاظ دارویی انبارهایی را دارد برای اینکه اگر خطری یا انفجاری یا آلودگی رادیو اکتیوی رخ دهد بتواند با آن انفجار مقابله کند. آیا برنامه های خاص و اضطراری وجود دارد ؟

اولا در صنعت هسته ای چیزی که از همه بیشتر اهمیت دارد اول ایمنی است یعنی هر چیزی را که تولید می کنند باید روی ایمنی آن قسم بخورند. مثلا نوع جوش آن با جوش معمولی فرق می کند و یا آلیاژ آن متفاوت است. طوری حساب می کنند که اگر چهارصد درجه حرارت نهایی باشد دستگاه باید برای هشتصد درجه مقاومت داشته باشد. ضمن اینکه ما همیشه باید سناریوهای حوادث مختلف را در نظر بگیریم.

*منظور من حوادث غیرمترقبه ای است که مثلا در ژاپن اتفاق افتاده؟

این موضوعات را به حوادث کوچک و حوادث بزرگ تقسیم می کنند، حوادث بزرگ را به دو بخش تقسیم می کنند یکی اتفاقات داخل سایت و دیگری اتفاقات بیرون سایت. در بحث های بیرون سایت چندتا منطقه بندی وجود دارد، در منطقه اول که خیلی خطرات دارد و منطقه های بعدی که از مخاطرات آن کاسته می شود. ما یک برنامه ای برای مقابله با حوادث هسته ای داریم ولی این برنامه ها هر چند وقت یکبار باید بازنگری شود. چند وقت پیش در مجلس بحث مقابله با حوادث هسته ای را مطرح کردیم که مسئولیت برنامه ریزی و مقابله با آن به عهده سازمان افتاد.

قرار است مرکز نظام ایمنی سازمان انرژی اتمی با چند سازمان دیگر برنامه ای برای این موضوع تنظیم کنتد تا به تصویب شورای امنیت برسانیم. البته عرض کردم الان یک برنامه داریم که باید بازنگری شود.

*تا الان مانوری برای این موضوعات انجام شده است و یا برای مثال اگر در تاسیسات اتمی بوشهر اتفاقی بیفتد مشخص است چه باید کرد؟

بله هم مسئول دارد هم مانور شده مثلاً استانداری بوشهر می داند در شرایط حادثه باید چه کار کند و چگونه اطلاع رسانی کنند. اگر لازم به تخلیه باشد چگونه تخلیه کنند. همچنین قوانینی تصویب شده که مثلا در منطقه ایمنی تراکم ساخت و ساز نداشته باشیم.

همیشه احتمال وقوع حادثه حتی به بزرگی فوکوشیما وجود دارد اما نیروگاه ها را به دلیل این حوادث تعطیل نکرده اند. در دنیا حوادثی مانند چرنوببیل هم اتفاق افتاده و باز هم ممکن است واقع شود. اتفاقی که برای فوکوشیما افتاد این بود که دو تا لوپ سرد برای خنک کردن در نظر گرفته شده بود. لوپ دوم باید با برق کار می کرد و در نتیجه پیش بینی کرده بودند اگر حادثه ای پیش بیاید این لوپ با موتورهای دیزل ادامه دهد. حتی پیش بینی کرده بودند که اگر موج سونامی شش متر یا شش مترو نیم هم باشد نتواند از دیوارهای مانع آن عبور کند ولی فکر نمی کردند که سونامی هشت متری بیاید. به هر حال این سونامی اتفاق افتاد وآب را به داخل دیزل هایی که قرار بود برق تولید کند آورده بود که در نتیجه آن ژنراتور ها کار نکردند.

امروز می گویند که پمپ دینامیک به تنهای کفایت نمی کند و باید پمپ استاتیک هم داشته باشیم. در دنیا از این تجربه استفاده کردند و این پمپ استاتیک خیلی هم ساده عمل می کند و می توانستند قبلا هم کار گذاشته شود. اما این همه نیروگاه تا زمانی که این اتفاق نیفتاد چنین ضرورتی را احساس نکردند.

این حوادث همیشه وجود دارد حالا یکی بیاید این حادثه را انقدر بزرگ کند کار منطقی نیست. متاسفانه کشورهای عربی این موضوع را در خصوص نیروگاه ها بزرگ می کنند که بیشتر با اهداف سیاسی صورت می گیرد. وگرنه این نیروگاه نیروگاه امنی است و ایمنی بالایی دارد.

حتی ممکن است حادثه ای در نتیجه یک شی خارجی اتفاق بیفتد. مثلا یک هواپیما با نیروگاه برخورد کرده و فاجعه رخ دهد. در مورد نیروگاه بوشهر پیش بینی شده است که اگر یک هواپیمای 747 با کل مسافر و بار به این نیروگاه برخورد کند هم اتفاقی برای آن نمی افتد. این موضوع را با شبیه سازی محاسبه کردند و با پیش بینی های انجام شده همه کارشناسان می گویندکه این نیروگاه از همه نظر ایمن است. امروز می گویند بحث های روانشناسی هم مهم است و ممکن است اپراتور های انسانی در اثر خطاهای روانی کار خود را درست انجام ندهند و فاجعه رخ دهد به هر حال این موضوع در همه صنایع وجود دارد و قابل محاسبه نیست. ولی محاسبات فنی و علمی می گوید که این نیروگاه امن است برای حادثه هم پیش بینی لازم انجام شده است.

*این ذخایر و ترتیبات دیده شده؟

بله وقتی می گویم روستای هلیله و بندرگاه در نزدیکی نیروگاه اتمی بوشهر باید سریعا در چنین مواردی تخلیه شود براین اساس است ولی برای اینکه این کار به سرعت انجام شود مشکلی وجود ندارد.

*بحث خرید اورانیوم از قزاقستان و کارشکنی انگلستان به کجا رسید؟

گزینه خرید اورانیوم همچنان روی میز است. انگلیسی ها کار شکنی کردند آقای دکتر صالحی به جک استراو که آمده بود این مطلب را گفت. همچنین سفیرمان نیز این مسئله را به مقامات انگلیسی منعکس کرده است ولی برای حل این موضوع باید مقداری زمان بگذرد و شرایط بهتری مهیا شود تا موضوع به صورت شفاف مطرح و دنبال شود.  البته این موضوع در قالب یک بسته مطرح شده بود. ما چند کار باید انجام می دادیم و آنها نیز باید چند کار را به صورت متقابل انجام می دادند، از جمله این کار ها فروش نهصد تن اورانیوم بود که وقتی آنها این کار را انجام ندادند ما هم بخش خودمان را انجام ندادیم. زمانی که آقای ترامپ می آمد انگلیسی ها مخالفت کردند بعد رها کردند یعنی دیگر مخالفت نکردند. ولی به هرحال موضوع به عنوان طلب ما همچنان مطرح است .

*راجع به بیمارستان هسته ای که کلنگ آن زده شد به کجا رسید؟

بحث مرکز یون درمانی هم خوب دارد پیش می رود قرارداد با طرف اتریشی بسته شده است. سیستم بانکی آنجا هم این اعتبار را تخصیص داده و بانک ضمانت صادرات آنجا هم موافقت کرده است که این کار انجام شود. الان این موافقت ها وجود دارد و کارهای بانکی آن در حال انجام است.

قطعا بعد از اتمام کارهای بانکی، کارهای اجرایی شروع می شود. منظور از کارهای اجرایی بحث های طراحی و تأمین تجهیزات است که یک پروسه چند ساله برای نهایی شدن آن طی می شود.