اپوزیسیون‌سازی، دستاورد جدید محمد بن سلمان

دیپلماسی ایرانی: هفته گذشته دولت فرانسه اعلام کرد به عبدالعزیز بن عبدالله، پسر شاه سابق عربستان و معاون سابق وزیر امور خارجه این کشور در زمان ملک عبدالله پناهندگی داده است. در گذشته، بسیاری از جمله خود وی انتظار داشتند که او بعد از فوت ملک عبدالله بتواند جانشین وی یا حداقل ولیعهد شود. در بحبوحه دستگیری شاهزاده های عربستانی توسط محمد بن سلمان عبدالعزیز بن عبدالله به قصد درمان از کشورش خارج و راهی فرانسه شد. وی بعد از تحولات اخیر در عربستان تقاضای پناهندگی کرد که پاریس روز چهارشنبه هفته پیش اعلام کرد که با پناهندگی او موافقت کرده است.

هفته گذشته همچنین اعلام شد که متعب بن عبدالله با پرداخت یک میلیارد دلار از زندان آزاد شده است. وی به همراه شاهزاده هایی که به دستور محمد بن سلمان دستگیر شده بودند، زندانی شده بود. متعب تنها یک روز قبل از دستگیری، وزیر گارد سلطنتی بود که بلافاصله بعد از عزل توسط محمد بن سلمان به دستور وی دستگیر و زندانی شد. حالا خبر می رسد که متعب که پسر دیگر ملک عبدالله است، با پرداخت یک میلیارد دلار از زندان آزاد شده است.

به نظر می رسد محمد بن سلمان در کنار دیگر اصلاحات عجیب و غریبش که همگی بی سابقه و شگفتی ساز بوده اند در حال انجام یک اقدام بی سابقه دیگر نیز هست؛ اپوزسیون سازی که تا کنون برای عربستان وجود نداشته است. در طول سال های گذشته شاهد بوده ایم افرادی نظیر طلال بن عبدالعزیز، پدر ولید بن طلال، ثروتمند مشهور عربستانی که اکنون به دستور محمد بن سلمان زندانی است، به مخالفت به هیئت حاکمه عربستان می پرداختند اما این مخالفت هیچ گاه جنبه عملی به خود نمی گرفت و حتی دستگاه سلطنتی را زیر سوال نمی برد. مخالفت طلال بن عبدالعزیز در چارچوب حفظ نظام سلطنتی عربستان بود و سعی می کرد هیچ گاه شخص پادشاه زیر سوال نرود. وی در تبعیدی خودخواسته (یا تحت فشار هیئت حاکمه) بخش عمده ای از حیات خود را در لندن گذراند. در طول این سال ها حکومت عربستان هیچ وقت با او با خشونت برخورد نکرد، حتی اموال او نه تنها مصادره نشدند بلکه وی حتی در خود عربستان بدون حضور مستقیم به تجارت و داد و ستد خود ادامه می داد.

حتی جریان لیبرال عربستان نیز هیچ گاه تا آن اندازه قدرتمند و فعال نبوده است که بخواهد تهدیدی برای پادشاهی عربستان باشد. اگر چه از بسیاری از جنبه های هیئت حاکم بر عربستان انتقاد می کرد اما آن قدر پرزور نبود که بتواند با حکومت پادشاهی در بیفتد یا حتی شعار سرنگونی نظام سر دهد.    

اما اکنون به نظر می رسد وضعیت دیگری در حال رقم خوردن است. محمد بن سلمان که در حال انجام اصلاحات همه جانبه متهورانه است، خواسته یا ناخواسته در حال ایجاد اپوزسیون جدیدی علیه خود است. به نظر می رسد شاهزادگان عربستانی رفته رفته به سمتی می روند که بعد از خروج از کشور به هسته مقابل محمد بن سلمان در قالب اپوزسیون تبدیل شوند.

پیش بینی می شود به زودی متعب بن عبدالله نیز از کشوری اروپایی (احتمالا بریتانیا) تقاضای پناهندگی کند. متعب و برادرش، عبدالعزیز پتانسیل تبدیل شدن به هسته اصلی مخالفان محمد بن سلمان را دارند. سال ها حضور در قدرت و برخورداری از امتیاز شاهزاده بودن، همچنین برخورد تند و خشن ولیعهد جوان که بسیاری از اموال و دارایی های آنها را مصادره کرده است، پتانسیل و انگیزه لازم برای رهبری اپوزسیونی علیه او را ایجاد می کند. اگر ولید بن طلال، میلیاردر عربستانی نیز بعد از آزادی از زندان به جمع آنها افزوده شود، اپوزسیونی قدرتمند که هم پول دارد هم سابقه حکومت داری در عربستان، به وجود خواهد آمد. در کنار آنها باید شمار بسیاری از روشنفکران و نویسندگان و نخبگان علمی و فرهنگی عربستانی را که این روزها به دلیل سرکوب های محمد بن سلمان دستگیر یا تبعید شده اند را نیز افزود. همین چند روز پیش بود که جمال خاشقجی که به تازگی از فعالیت در روزنامه الحیات و دیگر رسانه های وابسته به عربستان تعلیق شده است، در روزنامه اشپیگل به انتقاد صریح از محمد بن سلمان و سیاست های او پرداخت.

روشن نیست که آیا تعمدی در کار است یا سیاستی برنامه ریزی شده در حال اجراست یا محمد بن سلمان و مشاورانش ناخودآگاه و بدون فکر به عواقب کاری که می کنند، در حال اپوزسیون سازی هستند.

اقدامات نسنجیده و متهورانه محمد بن سلمان در سیاست خارجی را که کمتر جنبه دیپلمتاتیک و بیشتر جنبه تهاجمی دارد و عموما فاقد روشن بینی و استراتژیک است را نیز باید افزود. این اقدامات می تواند به ضرر محمد بن سلمان تمام شود و وزنه مخالفانش را سنگین تر کند.

به این ترتیب باید به زودی شاهد وضعیتی متفاوت در پرونده عربستان باشیم. پرونده ای که یک سوی آن مخالفان قدرتمند حکومت عربستان ایستاده اند که به واسطه جایگاه های دیپلماتیک و سیاسی گذشته شان، قدرت لابی گری بالایی دارند، و در سوی دیگر، محمد بن سلمان، جوان مدعی قدرت که برای رسیدن به حکومتی تمامیت خواه عجله دارد، ایستاده است. کش مکش طالبان قدرت چیز تازه ای در عرصه سیاسی جهان عرب و کلا جهان سوم نیست. حداقل در طول دو دهه گذشته کش مکش قدرت در کشورهای مختلف عربی در برابر دیدگان بوده است. همان چیزی که بهار عربی معروف شده است.