جبهه النصره و کردهای سوریه مهمترین مباحث سوریه پس از داعش

عبدالرحمن فتح الهی - کار داعش البته در حوزه جنگ گسترده مسلحانه با پیروزی ارتش سوریه و همپیمان آن در شهر ابوکمال با پیام سردار سلیمانی تمام شد و مبارزه اصلی به میدان دیپلماتیک منتقل شده است تا دستاوردهای امنیتی به دستاوردهای سیاسی تبدیل شوند .سه شنبه هفته جاری ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در سوچی میزبان بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه بود. روز گذشته هم حسن روحانی، پوتین و رجب طیب اردوغان روسای جمهوری ایران، روسیه و ترکیه در نشست شهر سوچی درباره سوریه گفت و گو کردند و با صدور بیانیه ای در پایان نشست سه جانبه تعهد خود به حاکمیت، استقلال، وحدت و تمامیت ارضی سوریه را مورد تایید مجدد قرار دادند. ناظران معتقدند هرچند که طرف های مختلف درباره برخی مسائل اختلاف دارند، اما بازهم نشست سوچی می تواند به راه حلی سیاسی برای آینده سوریه منتهی شود. اما از آن سو نیز چند لایه و پیچیده بودن بحران سوریه سبب شده است که هنوز سخن گفتن درباره نزدیک بودن حل بحران سوریه کمی زود باشد. از همین رو نیز دیپلماسی ایرانی برای تحلیل شرایط سوریه پس از اتمام جنگ با داعش و بررسی اقتضائات جدید این کشور گفت و گویی را با حسین رویوران، کارشناس مسائل خاورمیانه ترتیب داده که در ادامه می خوانید:

باتوجه به پیام سردار سلیمانی در خصوص شکست داعش در سوریه و پایان مبارزه مسلحانه و نظامی گسترده با این گروه تروریستی آینده امنیتی سوریه جدید را در دوران پساداعش چگونه ارزیابی می کنید؟

پاکسازی نظامی سوریه از داعش مرحله ای از بحران سوریه بود که اکنون پس از پیام سردار سلیمانی به پایان رسید. اما این بدان معنا نیست که سوریه از گروه های معرض به طور کامل پاکسازی شده است. اکنون شرق فرات در اختیار نیروهای دموکراتیک کرد سوری است و قطعا نیروهای دولتی سوریه و نیز هم پیمانان او بدون شک اقداماتی را برای بازپس گیری شهر رقه در فرات شرقی از دست نیروهای کردی انجام خواهند داد. لذا درگیری های نظامی با وجود از میان رفتن داعش تا آزادسازی کامل سوریه ادامه خواهد داشت. در این میان بحث نیروهای کردی سوریه که به شدت از سمت آمریکا مورد حمایت قرار می گیرند و مضافا مساله جبهه النصره با حمایت ترکیه در آینده بحران سوریه نمود بیشتری پیدا می کند و می تواند موضوع جدید سوریه در دوران پساداعش باشد که برای تکمیل آزادی کامل سوریه باید تکلیف این دو طیف روشن شود. اما یقینا این مساله پیچیدگی های خاص خود را دارد، چرا که نیروهای مستقر در شرق فرات با آموزش و هماهنگی با نیروهای آمریکایی در این مناطق حضور دارند. در سوی دیگر نیروهای ارتش سوریه با حمایت ایران و روسیه در طرف دیگر منازعه قرار دارند و احتمالا برخورد نظامی با نیروهای کردی واکنش آمریکا را در پی خواهد داشت و در سایه این نکته شرایط سوریه کمی پیچیده تر شود. به همین دلیل اکنون منطقه به سمت ایجاد راهکارهای جدید در خصوص محدودسازی درگیری ها است. چون درگیری روسیه و آمریکا بر سر نیروهای کردی قطعا آتش جنگ را در سوریه بیش از پیش گسترده تر می کند و حتی می تواند جنگ را به سطح بی سابقه ای که حتی دوران مبارزه با داعش با آن هم قابل قیاس نیست، بکشاند.

اما چهارشنبه (دیروز) ما شاهد برگزاری نشست سوچی در سطح سران سه کشور ایران، روسیه و ترکیه درخصوص مساله سوریه با حضور بشار اسد بودیم. در یک نگاه کلی این نشست را پس از پایان مبارزه نظامی با داعش چگونه ارزیابی می کنید؟

اجلاس سوچی مهمترین نشست و اجلاس در خصوص مساله سوریه در چندهفته اخیر بوده است. چرا که در این نشست در خصوص تحولات آتی سوریه راهکارهای جدیدی را به بحث گذاشته شد که ریل گذاری مسیر سوریه نوین است. در این راستا قطعا سه کشور روسیه، ایران و ترکیه به دنبال ترسیم آینده جدید سیاسی - امنیتی سوریه پس از داعش هستند و حضور بشار اسد می تواند جدیت در این موضوع را برساند. همچنین این نشست می تواند در حکم نمایش پیروزی جبهه مقاومت تصور شود.

شما به مساله نیروهای کردی اشاره کردید که علاوه بر آمریکا، روسیه نیز از این نیروهای کردی حمایت های خود را دارد. از سوی دیگر در طول بحران سوریه ما شاهد بودیم که کردها در موازات با نیروهای دولتی و جبهه مقاومت با داعش به مبارزه برخواسته و پیروزی های بسیار مهمی را نیز به دست آورده است؛ از سوی دیگر دولت سوریه مانند ترکیه رفتار قهری با کردها نداشته است. لذا با توجه به این که خود نیروهای کردی تمایلی به درگیری با دولت سوریه نداشته و ارتش سوریه هم رغبتی به درگیری با نیروهای کردی ندارد، آیا می توان احتمال داد که مساله بازپس گیری و یا واگذاری شهر رقه به نیروهای دولتی سوریه از طریق راه های دموکراتیک و مذاکره پیش رود؟

اولا مدیریت امنیتی و نظامی سوریه در دست ترکیه، ایران و روسیه است و مناطق کاهش تنش که تا کنون در سوریه تعریف شده عمدتا توسط نشست های آستانه پی ریزی شده است. در این بستر نکات مهم سوال شما مهم اینجاست که آیا می توان تصور کرد که یک منطقه کاهش تنش در شرق فرات بین دولت سوریه و نیروهای کرد صورت گیرد؟ در این خصوص ابتدا باید گفت که ترکیه به شدت مخالف این مساله است و حساسیت جدی نسبت به آن دارد که این نشان از این دارد که ائتلاف تهران، آنکارا و مسکو نمی تواند در خصوص مساله کردی تصمیم خاصی بگیرد، چرا که یکی از این سه رکن یعنی ترکیه مخالفت جدی با حضور کردها دارد. در ثانی آقای اردوغان قبل از سفر به سوچی اعلام کرد که برخی از نیروهای بین المللی به دنبال تجزیه جهان اسلام هستند که منظور او واشنگتن است که اکنون حمایت گسترده از کردهای سوریه دارد. لذا اردوغان به دنبال گرفتن مجوزی از تهران و مسکو برای حضور جدی در خصوص عدم قدرت گیری کردها در کانتون عفرین و کوبانی است. این مساله نشان از این دارد که مرحله آینده سوریه با چالش های جدی و در عین حال پیچیده در خصوص مساله کردی مواجه است.

از دید شما دلیل پیچیدگی و جدی بودن تنش ها آتی سوریه بر سر مساله کردی ناشی از چه عواملی است؟

ببینید در مراحل قبلی تنش و بحران سوریه در خصوص مبارزه با داعش، اجماع و مشروعیت هایی منطقه ای و بین المللی وجود داشت. در این راستا، هم قطعنامه 2253 شورای امنیت علیه گروه های تروریستی معارض سوری شکل گرفت و هم حضور ائتلاف های کشورهای منطقه ای و حمایت های بین المللی برای مبارزه با گروه های تروریستی به وجود آمد. اما اکنون در خصوص مساله کردی سوریه چنین شرایطی وجو ندارد و این نکته در حال حاضر مبحث کردی را قدری پیچیده می کند. در خصوص جواب سوال قلبی هم باید بگویم که بله، در راستای نکته شما دولت سوریه هیچ گاه مانند ترکیه با کردها رفتارهای خشونت امیز و قهری نداشته است و حتی دولت دمشق با نیروهای دموکراتیک کردی ارتباطاتی هم دارد و در راستای نکته شما مسکو هم حمایت جدی و ارتباطات خود را با کردهای سوریه دارد، اما چالش در اینجا به مساله حساسیت ترکیه نسبت به کردها بازمی گردد. مضافا این که به نظر می آید علیرغم این که می توان تصور کرد مساله کردهای سوریه با دولت دمشق در خصوص واگذاری رقه از طریق میز مذاکره وجود دارد، اما سوریه تمایلی هم به مساله فدرالیزه کردن مناطق کردی ندارد و این به خودی خود گویای پیچیدگی های جدی مبحث کردی در سوریه خواهد بود.

در دیدار 13 نوامبر اردوغان با پوتین در سوچی، آنکارا به دنبال امتیازات و حمایت های روسیه از ترکیه در قابل مساله کردی در سوریه بود که پوتین اردوغان را در این خصوص ناامید گذاشت، اما از آن سو ترکیه در پی احداث پایگاه های نظامی و اعزام نیرو به سوریه است که در آخرین مورد هم زمان با نشست آنتالیا، ترکیه حدود 90 نفر از نیروهای نظامی خود را به ادلب سوریه اعزام کرد؛ در این بستر و فضا آیا ما باید منتظر درگیری های جدی نظامی ترکیه با نیروهای کردی در خاک سوریه و تنش جدید با مسکو باشیم؟

در منطقه کاهش تنش ادلب در سوریه انتظارات ایران و روسیه تاکنون توسط ترکیه برآورده نشده است؛ بله در راستای نکات شما ترکیه، هم احداث پایگاه نظامی در سوریه داشته و هم نیروی نظامی خود را به این کشور اعزام کرده است، با توجه به این که اکنون بزرگترین تجمع نیروهای تروریستی در ادلب وجود دارد که طبق آخرین براورد 70 تا 100 هزار نفر نیروهای جبهه النصره هستند و حضور ترکیه در این منطقه قطعا با حمایت و هماهنگی این نیروها بوده و نه با مبارزه با جبهه النصره که این مساله، هم از جانب دولت سوریه و هم ایران و روسیه مورد اعتراض شدید قرارگرفته است، می تواند نقش آفرینی وبحران سازی را از جانب ترکیه در آینده متصور بود. یعنی این که آیا ترکیه بدون این که امتیازی در خصوص جبهه النصره به ایران و یا روسیه بدهد، می تواند امتیازات خود را برای مبارزه با کردها در عفرین و کوبانی داشته باشد. به عبارت دیگر آیا ترکیه حاضر است در قبال مهار کردهای سوری حمایت از جبهه النصره را کنار بگذارد؟ در این خصوص من تصور نمی کنم که ترکیه به سادگی جبهه النصره را کنار بگذارد. لذا اگر درخصوص مساله کردی توافقی صورت گیرد که مورد نظر ترکیه هم باشد، یقینا ترکیه نیز باید همپای روسیه و ایران در قبال جبهه النصره در ادلب واکنش نشان دهد و تعهداتی را درمبارزه با آنها داشته باشد.

اما با توجه به نکته مهم شما تهران در مقابل آنکارا چه خواهد کرد؟ چرا که از یک سو آنکارا نیروهای کرد سوری را باتوجه به پیوستار ساختاری به پ.ک.ک تروریست می داند، اما جبهه النصره را تروریست تلقی نمی کند، در صورتی که در مقابل ایران با نیروهای کرد سوری مشکلی نداشته، اما در تعریف تروریسم، جبهه النصره در لیست گروه های تروریستی از نگاه ایران است، آیا این تفاوت دیدگاه باعث ایجاد تنش و اختلاف میان تهران و آنکارا خواهد شد؟ این اختلاف می تواند تروئیکای حمایت از صلح سوریه (روسیه، ترکیه و ایران) را با از هم پاشیدگی روبه رو کند؟

موضع ایران درتعریف تروریسم این است که هر گروه مسلح که در مقابل دولت و ارتش سوریه قرارگیرد می تواند درقالب گروه های تروریستی قرار گیرد، چرا که این مبارزه مشروعیت قانونی ندارد. اما یقینا تهران از هر گونه مذاکره و گفت و گو برای حل دموکراتیک مشکلات سوریه استقبال می کند. در این راستا با توجه به این که کردها از طریق تصرف زمینی مناطق رقه به دنبال تحمیل اراده خود برای تشکیل یک دولت خودمختار به دولت سوریه هستند، ایران قطعا چنین راهکاری را برای فشار بر دولت سوریه مشروع و قانونی نمی داند، اما در عین حال اگر کردها از طریق اعلام آتش بس به دنبال گفت و گوی سیاسی و مذاکره برای حل دموکراتیک تنش ها باشد، ایران قطعا از چنین اقداماتی حمایت جدی خواهد داشت و حتی در شکل گیری و به ثمر رسیدن نتایج مطلوب، تلاش های خود را به کار خواهد بست. حتی اگر دولت سوریه در نهایت در میز مذاکره حاضر به واگذاری و اعطای خودمختاری به کردهای سوریه باشد. لذا موضع ایران از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که مبارزه مسلحانه با دولت سوریه را مشروع نمی داند. اما در مقابل دولت ترکیه در بخشی از مواضع خود با ایران موافق است، به عبارتی دیگر فصل مشترک تعریف تعارض مسلحانه میان ترکیه و ایران به کردهای سوریه بازمی گردد، اما این به معنای انطباق کامل دیدگاه دو کشور نیست، چرا که ترکیه همچنان از برخی از گروه های تروریتسی مانند ارتش آزاد سوریه و جبهه النصره حمایت می کند. لذا من هم در راستای نکات شما معتقدم باید ترکیه در آینده تعریف دقیق تری از تروریسم را در قبال مساله سوریه ارائه دهد تا در راستای آن تعهدات خود را کامل اجرا کند.

یعنی شما معتقدید که ترکیه سیاست یک بام و دو هوا در تعریف تروریسم در سوریه دارد؟

بله و یقینا تا زمانی که ترکیه این سیاست را کنار نگذارد، آنکارا چالش های جدی تری را در آینده ایجاد خواهد کرد.

با توجه به هلی برد نیروهای داعش توسط آمریکا در جریان آزادسازی شهر بوکمال ونیز حضور در شرق فرات در حمایت از کردهای سوری، پروژه ایالات متحده آمریکا در آینده تحولات سوریه چیست؟ آیا ما باید شاهد ظهور این نیروها در مناطق دیگر سوریه باشیم یا این که این نیروها در کشورهای دیگر منطقه مانند لبنان حضور خواهند داشت؟

اکنون آمریکا شرایط اجرای یک عملیات گسترده نظامی را ندارد. لذا تمام فعالیت های آمریکا از هلی برد داعش تا حضور در شرق فرات تنها در حد حمایت های تسلیحاتی و لجستیکی است و نه حضور و انجام گسترده عملیات های نظامی توسط ارتش امریکا. لذا اگر نیروهای مقاومت به سمت رقه حرکت کنند که اتفاقا آقای ولایتی هم در لبنان به آن اشاره کرده بود که بعد از بوکمال شهر رقه مقصد بعدی نیروهای مقاومت است، در این صورت سوال مهم اینجاست که آمریکا در این شرایط حاضر به مشارکت نظامی خواهد بود یا خیر؟ سوال بعدی این است که آیا روسیه هم مانند آمریکا به حمایت از کردها خواهد پرداخت یا نه؟ ایا مساله کردی به توافق روسیه و آمریکا خواهد انجامید و یا این دو کشور به رویارویی در سوریه خواهند پرداخت؟ این سوالات مهم در شرایط کنونی سوریه پاسخ قطعی و روشنی ندارند. اما آن چیزی که روشن و مسلم است این است که آمریکا اکنون در موضع قدرت در سوریه نیست.   

انتشار اولیه: پنج شنبه 2 آذر 1396 / انتشار مجدد: شنبه 11 آذر 1396