سایه انرژی های نوشونده بر آینده قدرت و ژئوپلیتیک جهانی

علی ترابی، کارشناس ارشد مطالعات آمریکای شمالی

دیپلماسی ایرانی: تمدن مدرن بشری پس از جنگ جهانی دوم بیشتر و بیشتر به نفت گره خورده است، از روزی که وینستون چرچیل برای برتری یافتن بر ناوگان آلمان نفت را به عنوان سوخت در نیروی دریایی بریتانیا جایگزین زغال سنگ کرد تا به امروز ژئوپلیتیک انرژی مترادف با ژئوپلیتیک نفت و گاز بوده است. انگیزه های برخاسته از غریزه بقا برای برآمدن با تنگناها در زیست جهان گرفتار در چنبره ی دگرگونی های آب و هوایی راه را برای کوشیدن در مرزهای فن آوری های نوین هموار کرده و منجر به آغاز فصل نوینی در انرژی های  نوشونده شده است. بحران های زیست محیطی که منجر به رشد انرژی های نوشونده شد با ترک برداشتن نظم بین المللی حاکم بر جهان- که در سایه برآمدن بازیگران غیر دولتی، رشد بازیگران غیر لیبرال، شکسته شدن معادلات جهانی قدرت و آماده شدن بستر جهانی برای جهان چندقطبی رخ داده- هم زمان شده است. عصر انرژی های نوشونده راه را برای برآمدن قدرت های نوین در انرژی و بازیگران نو هموار گردانده و خواهد گرداند. این عصر نوین چالش ها و فرصت های ویژه ی خود را دارد. مهمترین نکته هایی که از مرور نقشه انرژی های نو شونده و مقایسه آن با نقشه ژئوپلیتیک نفت و گاز قابل استنباط هستند عبارتند از:

الف) در مقایسه با انرژی های سنتی انرژی های نوشونده فراوان ترند

ب)  در جهان پراکنده ترند

پ) نواحی بیابانی در جنوب غرب آسیا، شمال آفریقا و برخی از دیگر نقاط جهان بستر مناسبی برای فعالیت پنل های خورشیدی است

ت) مناطق معتدل درسواحل دریاها و اقیانوس ها ظرفیت بسیار بزرگی برای تولید انرژی باد هستند

ث) منبع فراوان انرژی زمین گرمایی در سواحل و پیرامون اقیانوس آرام (منطقه ی حلقه ی آتش) که منطقه ای بسیار بزرگ به شکل نعل اسب در لبه های ساحلی در جنوب شرق آسیا، شرق و شمال استرالیا و در لبه های غرب قاره ی آمریکا  قرار گرفته است، وجود دارد

ج) مناطق کوهستانی جهان با بارش کافی بهترین فرصت برای تولید برق آبی هستند

چ)  در طول سواحل اقیانوسی انرژی حاصل از جزر و مد و موج قابلیت تولید دارد و نواحی زیر استوا (subtropical regions) سرشار از منابع بیو انرژی هستند

مرکز همکاری تامین مالی انرژی پایدار و آب و هوا در فرانکفورت* انرژی تولید شده ازمنابع طبیعی چون پرتو خورشید، باران، باد، امواج و انرژی زمین گرمایی که به طور طبیعی نو می شوند را انرژی های نوشونده تعریف کرده است. فناوری های انرژی های نو شونده شامل انرژی خورشیدی، باد، برق آبی و تولید برق با جریان فشار آب*، زیست توده و زیست سوخت کاربردی در حمل و نقل  همگی در دسته ی انرژی های نوین جای دارند (Frankfurt School-UNEP Centre/BNEF, 2017). "بیشتر برای کم تر"**  اصطلاحی درباره انرژی های نوشونده در سال 2016 میلادی است و اشاره بر آن دارد که باوجود کاهش سرمایه گذاری در انرژی های نوشونده در این سال ظرفیت قدرت جهانی این انرژی ها در این سال به بالاترین حد ممکن رسیده است (همان). بنابر گزارش سال 2016 سهم انرژی های نوشونده درسبد مصرف جهان امروز 19.2 درصد است که نشان از رشد این انرژی های پاک دارد. در این میان 8.9 درصد اختصاص به تولید زیست توده به روش سنتی دارد. سرمایه گذاری جهانی در فناوری های انرژی های نو شونده در سال 2015 به دویست و هشتاد و شش میلیارد دلار رسید. بنابر آخرین گزارش ها هفت میلیون و هفتصد هزار شغل در صنعت انرژی های نوشونده وجود دارد. (IRENA,2015) کشورهای چین و ایالات متحده در تولید انرژی باد، آبی، خورشید و زیست-سوخت در مقیاسی گسترده سرمایه گذاری کرده اند (REN21,2017). امروزه چین به بزرگترین سرمایه گذار و تولید کننده انرژی خورشیدی تبدیل شده است، نکته کلیدی در انرژی های نوشونده آن است که در سنجش با بازیگران نفت و گاز- تولیدکنندگان انرژی های نو شونده متنوع ترند. در حدود ده کشور عمده اروپایی در کنار چین و ایالات متحده و برخی از دیگر کشورها چون استرالیا در انرژی های نو سرمایه گذاری کرده اند.

تاثیرات ژئوپلیتیکی انرژی های نوشونده

عصر انرژی های پاک تاثیر بسیار زیادی بر اقتصاد، صنعت، سیاست، بینش و فرهنگ سده بیست و یک داشته و خواهد داشت. چنان چه بیل گیتس در این باره گفت: «انرژی پاک همانند اینترنت انقلاب به پا خواهد کرد.» در سنجش با انرژی های سنتی نفت و گاز- انرژی های نوشونده راه را برای یک پراکنش متعادل تر و گسترده تر منابع انرژی در بعد جهانی و کاستن از حساسیت های ژئوپلیتیکی فراهم کرده و خواهند کرد و در نتیجه برآمدن انرژی های نو جهان را به سوی دموکراتیزه شدن بیشتر عرضه انرژی می برد. گستردگی و پراکنش جهانی این انرژی ها منجر به آن می شود که هیچ هژمونی در بازار انرژی حاکم نشود و هیچ بازیگری به تنهایی نتواند در تنظیم بهای انرژی عمل و اثرگذاری کند. چنین به نظر می رسد که با برآمدن بیشتر این گونه انرژی ها نقش ژئوپلیتیک انرژی کمرنگ تر خواهد شد و رقابت و نزاع های بین المللی به عرصه هایی غیر از عرصه انرژی کشیده شود این امر را نیز باید در نظر داشت که کاهش اهمیت ژئوپلیتیکی مناطق نفتی می تواند منجر به خلاء قدرت و جنگ های احتمالی در مناطق نفتی نیز شود. با رشد این انرژی ها امنیت انرژی به سطح بالاتری خواهد رسید و از سوی دیگر کشورها بیشتر درهم تنیده خواهند شد. این در هم تنیدگی و پیچیده تر شدن ساختار جهانی قدرت در برساختن و حاکم شدن نظم چند قطبی موثر خواهد افتاد و زمینه همکاری بیشتر جهانی را فراهم خواهند کرد.

*Frankfurt School UNEP Collaborating Centre for Climate & Sustainable Energy Finance

**Microhydro Power

***More for less

Works Cited

Frankfurt School-UNEP Centre/BNEF. (2017). Global Trends in Renewable Energy Investment 2017). Frankfurt: http://www.fs-unep-centre.org (Frankfurt am Main.

IRENA. (2015). Renewable Energy and Jobs. Retrieved 10 02, 2017, from IRENA: http://www.irena.org/menu/index.aspx?mnu=Subcat&PriMenuID=36&CatID=141&SubcatID=585

REN21. (2017). RENEWABLES 2017 GLOBAL STATUS REPORT. Paris: www.ren21.net/wp-content/.../2017/06/17-8399_GSR_2017_Full_Report_0621_Opt.pd...

انتشار اولیه: شنبه 29 اردیبهشت 1396 / انتشار مجدد: شنبه 13 آبان 1396