ترامپ، ایران و ثبات در خاورمیانه

نویسنده: خاویر سولانا

دیپلماسی ایرانی: جای تاسف دارد که توافقنامه های بین المللی اندکی در سال های اخیر به دست آمده است. در طول دوره ای که رقابت قدرت های بزرگ به همکاری های ساختگی منجر شد دو استثنا قابل توجه بود ـ توافق هسته ای ایران و توافقنامه آب و هوایی پاریس ـ که نشان دهد هنوز امید برای پاسخ های چندجانبه به چالش های جهانی زنده است.

اما حالا دونالد ترامپ تهدیدی برای هر دوی این توافقنامه هاست و انتخاب او به عنوان رئیس جمهور آمریکا نشان دهنده شکنندگی آنها. اگر آمریکا این توافق ها را ترک کند یا مطابق با آنها عمل نکند، هر دو معامله به مانند سیستم جهانی حکومتی برای ایجاد توافقات چندجانبه به منظور حل و فصل مشکلات بین المللی، ضربه ای سنگین را شاهد خواهند بود.

برای دیدن آنچه در خطر است، برجام را که بین ایران و پنج عضو دایم شورای امنیت سازمان ملل به علاوه آلمان و اتحادیه اروپا برقرار شد، در نظر بگیرید. اولین سالگرد برجام، همزمان شد با مراسم تحلیف ترامپ. بنابراین ارزش دارد که به یاد بیاوریم این توافق چطور به دست آمد و چه رخ خواهد داد اگر این توافق برهم بخورد.

اولین تماس اروپایی ها با ایران در مورد این مساله به سال 2003 باز می گردد زمانی که آنها با حسن روحانی دبیر شورای امنیت ملی ایران مذاکره کردند. هردو طرف حتی به توافقی نیز در سال 2004 دست پیدا کردند، اما این توافق چندان دوام نیاورد. در سال 2005 و با انتخاب محمود احمدی نژاد به عنوان رئیس جمهور در ایران، همه چیز تغییر کرد. درحالی که مذاکرات به طور رسمی ادامه داشت اما پیشرفت اندکی به وجود می آمد. درعین حال برنامه هسته ای ایران به سرعت درحال پیشرفت بود حتی هنگامی که تحریم های سنگین اقتصادی روی مردم فشار می آورد.

روحانی در سال 2013 برنده انتخابات ریاست جمهوری در ایران شد. هنگامی که او در سال 2003 با دیپلمات های اروپایی مذاکره می کرد ایران برنامه هسته ای متعادلی داشت و در غنی سازی اورانیوم با مشکلات بزرگی روبرو بود. ده سال بعد، آنها هزاران سانتریفیوژ نصب کرده بودند. خوشبختانه، تلاش های دیپلماتیک خستگی ناپذیر در طول دو سال پس از انتخاب روحانی با تصویب برجام به اوج خود رسید.

البته صداهای منتقدی در ایالات متحده وجود داشت که از توافق استقبال نمی کردند یا به هیچ وجه با چشم انداز مذاکره با ایران موافق نبودند. کشورهای دیگری در خاورمیانه از این توافقنامه می ترسیدند و معتقد بودند که برجام توازن قوا در منطقه را تغییر می دهد و به منافع آنها آسیب می رساند. مخالفان معامله سه دلیل عمده برای رد آن ارائه می دادند: به ایران نمی شود هرگز برای داشتن تعهد کامل به قرارداد اعتماد کرد؛ این توافقی غیرقابل قبول است که جایگاه ایران در منطقه را بالا می برد؛ و ایران سزاوار داشتن فرصت نیست.

در یک سال از اجرای برجام آیا ایران به تعهداتش پایبند بوده است؟ آژانس بین المللی انرژی اتمی از پایبندی ایران می گوید. ایران اجازه داده است که آژانس بین المللی انرژی اتمی به بازرسی هر سایتی که می خواهد بپردازد از جمله اماکنی که قبل از توافق منع شده بود. ایران همچنین دسترسی بازرسان به سیستم های الکترونیکی و زنجیره غنی سازی را تضمین کرده است.

آژانس اصرار دارد که هیچ کشوری تا کنون تا این حد موشکافانه بازرسی نشده است. همانطور که گروه بین المللی بحران اشاره می کند: «ترامپ اولین رئیس جمهور آمریکا در بیش از دو دهه است که وقتی وارد دفتر ریاست جمهوری می شود لازم نیست که در مورد عبور ایران از خط قرمز ساخت سلاح های هسته ای، نگران باشد.»

بسیاری از ما امیدوار بودیم که توافق به طرز محسوسی روابط ایران با همسایگان و آمریکا را بهبود خواهد بخشید که این اتفاق نیفتاد. توافق پنجره دیپلماتیک برای ایجاد ثبات در منطقه ایجاد کرد اما این فرصت هدر رفت. جنک در سوریه و یمن ادامه دارد، ایجاد روابط حسنه بین عربستان سعودی و ایران در آینده ای نزدیک، بعید به نظر می رسد و روسیه به وضوح ادعاهای خود در منطقه را آغاز کرده است.

اما نمی توان برجام را سرزنش کرد چرا که به عنوان توافقی بر سر عدم اشاعه، حد و مزرهای مشخصی برای مذاکره داشت. پیش بردن دیپلماسی در منطقه در شرایط فعلی هرگز ممکن نیست. اما با توجه به دوره جدیدی از عدم قطعیت با حضور ترامپ، طرف های اروپایی درگیر در مذاکره، باید مسئولیت حفظ برجام را برعهده بگیرند و با ارائه پیشنهادی مبتکرانه به افزایش ثبات در منطقه کمک کنند.

روسیه و ترکیه ماه جاری در قزاقستان در جلسه ای که با حضور گروه های شورشی و دولت سوریه برگزار می شود، شرکت خواهند کرد تا روند مذاکرات صلح آغاز شود. این تلاش باید با درگیر کردن طرف های دیگر گسترش پیدا کند تا به عنوان نخستین گام در جهت اعتمادسازی منطقه ای مورد استفاده قرار گیرد. همه ذینفعان از گذاشتن انرژی خود برای ایجاد صلح در منطقه به جای حمله به توافق ایران، بهره مند می شوند.

سخت است که در شرایط فعلی نبود برجام را نیز تصور کنیم. عربستان سعودی علاقمند است که به مداخلات نظامی در یمن پایان دهد اما این کار آسانی نیست. مبارزات انتخاباتی در ایران به زودی شروع خواهد شد درحالی که وضعیت وخیمی با مرگ اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور سابق و یکی از معماران نظام جمهوری اسلامی، در ایران شاهد هستیم. ترکیه به دنبال یک نتیجه از جنگ سوریه است که در راستای سیاست آنها در قبال کردها باشد. روسیه نیاز دارد که نیروهایش را از سوریه خارج کند چرا که ادامه مداخله به معنی خونریزی اقتصاد این کشور است. اتحادیه اروپا هم نیاز دارد که بحران پناهندگان با ایجاد یک زمینه ثبات در منطقه، حل و فصل شود.

ترامپ باید به طور جدی در مورد منافع آمریکا و منافع منطقه فکر کند. اگر این کار را انجام دهد تشخیص خواهد داد که خواستن یک گزینه جایگزین برای ایجاد ثبات در منطقه، تنها خطر کابوسی وحشتناک تر را افزایش می دهد.

منبع: پراجکت سیندیکیت/ مترجم: روزبه آرش